Xurxo Broz Rodríguez
Naceu en Melide no ano 1972.  Arqueólogo de profesión e vocación no que leva 30 anos traballando. Xa de novo participou nas campañas de escavación do Castro da Graña e na súa vida profesional leva efectuado innumerables traballos no eido da arqueoloxía participando en numerosas escavacións arqueolóxicas ó longo de toda a xeografía galega. Apaixonado da cultura e da defensa do patrimonio, traballa incansablemente pola protección e difusión dos bens culturais da comarca.  
Forma parte do Museo da Terra de Melide como colaborador e dinamizador cultural, propoñendo, programando e deseñando actividades culturais, nas que tamén participa de xeito activo.  
Entusiasta da natureza e do patrimonio forma parte de varios proxectos culturais e de valorización do patrimonio tanto material como inmaterial.  Defínese a si mesmo como melidao por riba de todo.  

Museo Terra de Melide
Nace no ano 1978 por iniciativa dun grupo de amigos entusiastas do patrimonio. As súas primeiras mostras de exposición foron sobre arqueoloxía da comarca, para posteriormente ampliar os fondos á etnografía.  
Dende a súa fundación, os principios do Museo da Terra de Melide son a protección, difusión e posta en valor do patrimonio comarcal para crear un sentimento de arraigo e cariño polo propio.  
Os membros fundadores seguen fondamente vinculados á institución, que agora se rexe por uns estatutos.  
A sede do Museo pasou por diferentes localizacións, ata que no ano 2001, se inaugurou o actual edificio no antigo Hospital de peregrinos de Melide, sendo esta sede propiedade da institución, e mercada mediante subscrición popular na que practicamente todo o pobo contribuíu a súa compra. Pódese dicir polo tanto, que o Museo é propiedade do pobo.  
Segue a traballar incansablemente despois de 42 anos, na difusión, coidado, posta en valor, protección e defensa do patrimonio.

Xurxo Broz:
Ola boas tardes, a todos os aquí presentes.
Bueno é o que comenta Antonio, non? Hoxe pola mañá estivemos facendo un percorrido, un pouco polas rúas do Melide vello e tamén fomos o Leboreiro, que é unha aldea, a primeira aldea coa que se encontra o peregrino que ven polo Camiño francés según entra na provincia da Coruña, según entra no Concello de Melide, o sea que é unha aldea fundamental, tanto donde está situada xeograficamente senón pola súa raigame histórica co Camiño de Santiago.

Pero bueno non teño nada preparado, non preparei nada o respeito, pero precisamente o non ter preparado nada tamén me da un pouco de liberdade para abordar o tema.

Paramos en Leboreiro, fixemos unha pequena incursión pola vila, Antonio non o coñecía nin Miguel tampouco, fixemos un recorrido por esa aldea que aínda ten vestixios medievais importantes e paramos a falar cunha informante dee nada no ano 68, que é dalí da aldea de Leboreiro e que os seus pais e os seus avós sempre foron dalí. Curioso. Antonio lle preguntou, non? A vinculación do camiño coa aldea de Leboreiro.
Están cansados, ateigados de ver peregrinos rulando polas rúas desa vila medieval pero non se garda a memoria histórica do camiño de santiago, o sea, unha cousa tan determinante como foi as aldeas do camiño e as vilas de realengo, como esta de Melide, sitas no camiño de Santiago foron fundamentais na bagaxe das peregrinaxes a Santiago, perdeuse a memoria histórica, a memoria oral, a tradición oral da que falabas ti fai un ratiño, apenas existe recordos do que é a tradición da peregrinaxe pois na época dos nosos pais ou dos nosos avós.
Falamos cunha informante que ten hoxe 53 anos, ela recorda peregrinos a partir do boom dos anos 90, non? O cal non quere dicir que non houbera peregrinos antes pero o fenómeno era moito máis anecdótico, era moito máis puntual. Eu teño 49 anos aínda recordo, son os anos que teño nacín no 72, e si que recordo que había peregrinos pero non había esta densidade que se xeralizou a partir do fenómeno do xacobeo do 93, ese fenómeno político mediático cultural, bueno, máis ben turístico de promoción oficial, que se xenerou na  época de Fraga con Portomeñe, todo iso.
Pero realmente o camiño estivo sempre aí pero tivo os seus séculos escuros, eso é qo que quero resaltar.
Mirade, hoxe veño acompañado destaa da biblia, da biblia de Melide, do exemplar do que falou fai un rato Antonio, do mítico Seminario de Estudos Galego, do perdón, Terra de Melide  Seminario de Estudos Galegos, que se editou no ano 1933. Nesa vitrina tedes dous exemplares da edición orixinal do 33, esos tamén son dúas xoais que hai no museo.
Esta é da reedición  que se fixo nos anos 70 co prólogo de Antón Fraguas, e sabedes cantas veces hai no Terra de Melide o camiño de Santiago? Ningunha. Quere dicir que nos anos 30 os membros do Seminario de Estudos Galegos falan do Camiño de Santiago dentro das corrientes, por exemplo, cando falan na arquitectura relixiosa de Melide si que se fala de igrexas vinculadas co Camiño pero non se fala do fenómeno das peregrinaxes, co cal nese momento, nos anos 30, estaba completamente esmorecido, foi un fenómeno que se recuperou serodiamente, non? Entón pois é unha cousa curiosa que cando os membros do Seminario de Estudos Galegos non reparan no tema do Camiño de Santiago é que nese momento non había realmente informantes vivos que coexistiran nese momento, o traballo editouse no 33 pero as campañas fixéronse a finais dos anos 20, non había unha tradición do Camiño de Santiago, o cal non quere dicir que non exista, o Camiño estivo sempre aí desde a época medieval, é algo importante. Os dous camiños, non o Camiño de Santiago, aquí nesta (...) aquí por diante discurre precisamente o Camiño Primitivo e uns metros máis pa diante , na confluencia da rúa Camiño de .Oviedo, o nome xa é significativo, xa fala do Camiño Primitivo do Camiño Astur-Galaico , co Camiño Francés aí na rúa onde se xunta Camiño de Oviedo, bueno a rúa Nova, que é a que sirve de nexo de conxunción coa Rúa Principal e aí chegamos a confluencia dos dous camiños, dous camiños que son importantes que deixaron moita pegada en época medieval e nembargantes hoxe en día  parece que se perdeu a memoria, perdeuse a memoria, non?
Só temos unha lenda en toda Terra de Melide vinculada coa tradición xacobea, en toda Terra de Melide solo hai unha, que é no Camiño Primitivo no Concello de Toques e é unha pedra que ten unhas gravacións históricas, chámase Penaferrada, está comprendida entre as aldeas de Vilamor e Vilouriz, é a única lenda ou relato que ten que ver co Camiño de Santiago.
Que hai uns,,, ,,, unhas marcas de pezuñas, bue no, de pegadas de pés, neste caso de animais, que se interpretan como, di a tradición que a  un peregrino que estaba facendo a súa peregrinaxe a Santiago pois iba coa súa cabalgadura e que se axeonllou..... e alí deixou a  súa pegada.....
É o único testemuña da tradición eeh lendaria que temos en toda Terra de Melide.
E si que hai pegadas, claro que hai pegadas evidentes, hoxe percorrimos un pouquiño as rúas, e ensinamosvos a Antonio e a Miguel esas casa do burgo vello de Melide, aínda se conservan tres casas antigas que teñen unhas ventás na parte baixa da edificación, a altura que dan a rúa e hai moitas en Furelos, no Leboreiro, aínda se conservan moitas máis, son casas, son casas que teñen tradicionais, datadas a inicios da Edad Moderna, son casas antigas, e teñen aí aínda esa tradición de casas de venta de produtos, de casa de mostrador, teñen xanelas pequenas estreitas cunha soleira a pé de rúa, normalmente as casas teñen o pavimento máis baixo que o que está a pavimentación da rúa. Entón son casas que tiña a xente desas aldeas, incluso do Burgo vello de Melide, para venderlle os seus produtos excedentarios da súa casa, a xente que fai queixos, produtos da matanza, os excedentes agrarios que se vende a través deses mostradores.
Fixástevos pola mañá cantas hai no Leboreiro? No Leboreiro hai unha rúa que atravesa, que é o Camiño de Santiago, é a única rúa importante que hai na rúa de Leboreiro, está a ambos lados da rúa, hai moitas casas antigas que teñen esas ventás de mostrador, eso estache falando dunha cousa, estache falando de que aí houbo movemento, aí houbo un tránsito, houbo un trafego de xentes, de xentes que normalmente ti non te vas abastecer necesariamente a unha aldea, para eso existen as vilas de mercado como é o caso de Melide ou o caso doutras vilas vinculadas o camiño de Santiago, como poden ser Arzúa ou Sarria, eran vilas de abastecemento. E son aldeas, que están o longo do camiño, que che ofrecen unha posibilidade de abastecerte deses produtos que ti nas aldeas de diario de facer o camiño abastecerte porque non tes acceso a unha serie de produtos como pode ser  o pan, algo da matanza, algo de mantenza , algún queixos, algún doce ou algún pan, iso quere dicir que realmente houbo movemento, un movemento que se perdeu por completo, no Leboreiro non queda esa memoria.
Vagamente os habitantes do Leboreiro saben que aquela casa.... que ten os escudos era un hospital de peregrinos, un hospital moi antigo, que é a primeira referencia documental que temos en Melide do paso do Camiño.
Ese hospital situado no monte Lepurario, no monte das lebres, ese hospital está documentado xa no ano 1164, é un dato importante, é a primeira vez que temos unha data que nos sitúa a Terra de Melide no Camiño Francés. Antes, eso determina, que a partir de mediados do S XII o peregrino, basicamente, en vez de ir polo Camiño Primitivo, polo camiño vello, por aquí por diante do hospital de peregrinos, precisamente non é casual que este hospital estivera situado nesta rúa, en concreto no Burgo Medieval de Melide, basicamente está vinculado ao paso do Camiño de Santiago polo Camiño Francés, perdón, polo Camiño Primitivo, entón bueno pois eso está falando de no 1164 a maior parte dos peregrinos que facían o Camiño de Santiago xa se asentan, xa veñen a través do Camiño Francés. Eso favorece as políticas de repoboación do antigo reino, do reino  astur, e despois, por derivación co Reino Astur-Leonés.
Entón quere dicir que esta vila, esta vila de Melide era unha vila antiga, non se sabe canto se retrotrae a historia de Melide, sábese que houbo un poboamento na época alto medieval, un burgo antigo, o burgo vello de Melide que estaba situado na zona dos Tabarros que é unha zona que está situada por unha zona que hoxe coñecemos como Campo Grande e que pivotaba en torno a igrexa, antiga freguesía de Santa María de Melide, unha igrexa que se funda no S XII , pero que se establece no S XII xa hai documentación arqueolóxica que determina que houbo unha igrexa anterior a esa, non? Pois a partir de do rei Alfonso IX, o mismo rei finado en Sarria, nace en Zamora pero un rei leonés que falece en Sarria, pois ese rei foi o que establece os núcleos, as novas poboas, a repoboación dos núcleos das poboas medievais, a partir das políticas de repoboación derivadas de episodios de reconquista.
Aquí xa sabemos que xa se vai gañando territorios cara o sur, iso favorece o camiño de Santiago pois que en lugar de vir pola zona da Cordilleira Cantábrica pois que veña pola Meseta Norte, que ofrece unha orografía máis suave, máis benigna. Temos que atravesar O Cebreiro, é unha .... montañosa, pero basicamente transitar por toda a Meseta Norte pois é moito máis doado que vir por toda a cornisa Cantábrica.
Entón pois iso tamén determina que moitos a partir desa política repoboadora do rei, do monarca Alfonso IX, que núcleos como Melide que se refunden e se repoboen de novo, non? E aquí xurde o orixen e o xermolo do Melide antigo, do segundo burgo que houbo en Melide, do Burgo Vello. Establécese nese momento e xa basicamente se considera que está determinado por esa cuestión, o paso importante das peregrinaxes cara Santiago, o sea, que realmente é importante. A partir de aí os hospitais que existían moitos deles foron refundados e ampliados, diso vai falar Cristina un pouquiño nesta, na segunda conversa. Este é o caso de aquí, pero fixádevos a notoriedade do Camiño Francés que había. Aquí existía un hospital do Leboreiro, que se funda no 1164, que se refunda e se amplía durante o señorío da Casa de Ulloa, no S XV a principio do XVI. Había un hospital tamén en Furelos, que dependían da encomenda de San Xoán de Portomarín. Ese hospital aínda se manten un pouco, está convertido nunha palleira, pero aínda existe a memoria histórica.
Aquí en Melide houbo dous hospitais, no Burgo Medieval, un rexentado pola administración, pola parroquia, pola antiga parroquia de San Pedro de Melide, estaba situado na rúa Principal, e este outro que era ... franciscana situabase aquí enfrente a súa igrexa conventual, se convertiu en igrexa parroquial de Melide a partir da desamortización de Mendizábal do ano 1835. E a maiores hai, en referencia de que houbo un hospital en Santa María de Melide e aínda por riba houbo un último hospital, pero este hospital xa non era para peregrinos, estes hospitais de peregrinos, xa explicará Cris, tiñan unha dualidade, eran para peregrinos e tamén para doentes, non? Pero a importancia deste Burgo Medieval de Melide é que incluso se estableceu nas aforas de Melide, no lugar do Rañado, o lado dun regato, que ten un topónimo moi curioso xa che di de que vai o tema, do Rego da Caxea, que tamén se identifica como o Rego de San Lázaro, esto está falando do establecemento dunha capela dedicada a San Lázaro e dunha antiga malata ou leprosería, que estaban como é lóxico ubicadas sempre por fóra dos burgos antigos para non contraer enfermedades como a peste ou como aa bueno pois as típicas enfermedades patoloxías da época medieval.
Entón pois si é importante, é importante o paso do Camiño de Santiago por estas vilas pero tan importante foi que basicamente foi esmorecendo ao longo da época moderna contemporánea ata esta nova refundación que se fixo con ámbito puramente de atraer masas, de favorecer o turismo, que foi o fenómeno do Xacobeo 93. Pero é algo curioso, non? Entón hoxe en día parece que o Camiño estivo sempre aquí con nós, si, si estivo, pero perdeuse a memoria del, eso é algo interesante. Eu moitas veces, xa pa non estenderme moito máis, hai moita que ven aquí a selar a credencial de peregrinos, que é o documento que ti vas pobo a pobo, que ten as súas casillas para ir poñendo a estampa do lugar que visitache para realmente determinar que fixeches a peregrinaxe e paraches punto por punto, non? Moita xente pensa que iso é un algo antigo, non, non é antigo, non é moi antigo. Isto retrotráese os anos 80, a década de 1980, iso foi unha especie de salvoconducto inventado polos cregos da diócese de Lugo, basicamente por eles, que era unha especie de código encriptado que sólo sabían eles para que era, que consistía en que a partir do Cebreiro, primeiro lembrar aquí dous cregos moi destacados que houbo, que tiraron moito polo Camiño, como foron Elías Valiñas, que foi a persoa que pintou as frechas amarelas en todo o longo do Camiño de Santiago, e outro foi Félix Rielo, que sucedeu a Elías Valiña. E estes o que facían na década dos 80, que comentaba o crego que había ata fai poucos anos, Don Antonio García Mourelle, comentaba que iso o inventaron eles, o do selo do peregrino. Iso consistía en que ti ibas parando, antes non había albergues de peregrinos, non existían, tou falando dos anos 80, non estou indo moi moi lonxe. Non había albergues, non había rede de albergues, entón os peregrinos tiñan que pernoctar nas casas reitorais, e o que facían era unha vez que chegaba un peregrino a durmir na reitoral do Cebreiro, no santuario do Cebreiro, pois o párroco poñíalle un selo, o selo parroquial, o peregrino que tivera unha boa conducta, que durmira alí e que se portara pois con corrección, entón eso era unha carta de recomendación para que despois na siguiente parroquia, por exemplo parase en Samos, Triacastela ou en Sarria, ou en Barbadelos, onde fóra, pois que este xa ven con varios sellos da parroquias do Camiño, eso estaba dicindo que está persoa é digna de confianza, que esta persoa non me tangou, esta persoa non intentou roubarme, esta persoa non fixo ningún tipo de acto que me molestara, que me incordiara. E aí é a orixen do, da credencial do Camiño. O sea que pensamos que está sempre aí, o sea, a historia si que se manten pero houbo un intervalo moi longo entre a época medieval e a actual, que o Camiño foi perdendo pulo. De feito aquí, xa falará un pouco Cris supoño deso, cando se desamortiza o convento, que este hospital dependía deles, este hospital sigue funcionando no ano 1835 pero sobre todo a actividade, obviamente, foi minguando tamén bastante progresivamente, non? En consonancia. E non sei si, que máis queredes que... Algún detalle que vos interese sobre o Camiño?

Cristina Lombao: E que ibas a decir tan curioso do salvoconducto e é un invento que efectivamente parece que é algo antiguo e resulta que é de hai tres días coma quen di

Xurxo Broz: É de hai tres días, o que pasa que parece que estivo sempre aí, o que pasa é que eso é unha cousa que leva cuarenta e pico anos, non leva máis. Pero parece que convivimos sempre con el. Hai xente ahora que ten un móbil e parece que toda a vida existiron os teléfonos móviles e leva moito menos tempo que a credencial do peregrino.

Cristina Lombao:  Entonces o tema da Compostela, en relación con eso porque eu pensaba que se daban para que tuveras a proba e que che deran a Compostela. Antes que pasaba coa Compostela? Tamén é un invento moderno?
 
Xurxo Broz: Non, non é tan moderno. O que pasa que a Compostela como é hoxe en día tampouco era realmente. A Compostela si existía, era o certificado que conforme ti chegabas a Santiago pero realmente onde tiñas que certificalo non era na reitoral, non? Era nos hospitais de peregrinos precisamente, lugares onde se prestaba unha asistencia sanitaria ou unha asistencia doutro tipo. Dáte conta que os hospitais de peregrinos eran, tiñan unha función dual, eran tanto sanatorios como eran albergues, eran espacios de acollida. Entón basicamente alí era onde terminabas que pasaba que fixeras o Camiño, pero realmente facíache falta este certificado de que fixeches o Camiño, porque moitas veces facías o Camiño pois por colgar unha pena capital ou unha culpa, por unha cuestión legal ou para ponderar unha débeda, non? Entón necesitabas pois unha certificación de que fixeras o Camiño e que cumpriras a túa penitencia, túa penitencia divina ou a túa penitencia coa xusticia ordinaria.

Cristina Lombao: Vale

Xurxo: Outra cousa xa que non me quero esquecer a parte da rede de albergues do, perdón, de hospitais, mesturaba unha cousa con outra, aínda que funcionaran como albergues eran hospitais de peregrinos, hospitais de hospitalidade. A parte deso hai moitas serie de estruturas que nacen en torno o Camiño de Santiago, aqui parece que moit..., cando eu era pequeno comentabase que había calzada medieval do Leboreiro, que hoxe está un pouco antes da aldea, que é unha calzada lousada antiga ou por exemplo as pontes, decíase da ponte de Furelos do Leboreiro, decían que eran romanas ou de fundación romanas, vinculadas cunha ruta antiga de época romana. Asociábase que era un antigo trazado da Vía XIX do Itinerario de Antonino, de Antonino Caracalla. Pero non, eso non, obviamente non é, a Vía XIX comunicaba Lucus Augusti con Bracara Augustia, nunca pasaba por aquí, non pasou por aquí, por onde está o Camiño Francés. En todo caso, si que ten moita máis relación co Camiño Primitivo, porque de feito o Camiño Primitivo pasa por zonas como San Román da Retorta en Guntín que aínda se conservan uns miliaros romanos e unha ponte de fundación romana. Entonces o Camiño Primitivo si que pode estar asentado sobre o antigo trazado da Vía Romana XIX, por onde está o Camiño Francés nunca. Entonces aquí sempre se decía a calzada romana do Leboreiro, a ponte romana de Furelos e todo eso, non. Son pontes, a ponte medieval de Furelos controvertida actualmente polo tema da nefasta rehabilitación que están a facer, pois esa ponte documéntase no S XII, xa aparece citada no Códice Calixtino.
Entón que son? Son pontes que se construíron non por necesidade de que os veciños dunha aldea cruzaran para as terras que estaban doutro lado do río, senón basicamente polo pulo que estaba collendo o Camiño de Santiago. 
Se ti creas unha rede de hospitais para asistencia tamén como comentei antes todos os puntos de venta desas aldeas dependen de vender, de volcar, de bascular eses produtos que tes eses excedentes que podes venderllo a alguén que está pasando, o sea, estache falando que nese momento había certo fluxo. Tamén fai falta que fagas unha serie de infraestruturas viarias para poder solventar eses accidentes naturais.
O Camiño Primitivo atravesa a Serra do Careón, gracias o único paso que hai na Serra do Careón que é un valo entoñado que che permite un paso máis ou menos accesible, porque onde tes que salvar un río aí é onde se establece unha serie de pontes. Entonces esas pontes son de fundación medieval e están ineludiblemente ligadas a ese paso dunha ruta de peregrinaxe. O sea que nese momento sería importante, obviamente nos séculos medievais desde o S XII ata o S XV, que a finais do XV principios do XVI é cando se melloran estes hospitais de peregrinos durante a linaxe dos Ulloa, nese momento si que realmente o Camiño de Santiago si que tiña que ter a súa significación importante, non? A súa razón de ser.
Dúbidas? Nada, está todo moi claro

Antonio Reigosa: Parece que si.

Xurxo: Eu o único que quero concluír é eso, foi importante o Camiño, estao sendo agora pero houbo un intervalo importante, non quero dicir que non houbera peregrinos pero si que non foi tan significativo para que non se perpetuara na memoria oral e que non este recollido neste, na nosa biblia, na biblia cultural de Terra de Melide. Cando Risco, Cuevillas e Fraguas e estes, non nos repararon neso por algo foi.

Público: Xurxo unha pregunta

Xurxo Broz: Si, si.

Público: Pode estar relacionado co tema de que no período de Entreguerras , entre a I GM e a II GM, hai menos movemento de poboación? Non sei eh
Que 
Xurxo: Si, si ten que ver, si ten que ver. De feito ten que ver co período de conflitividade bélica que houbo durante a época da idade moderna e a contemporánea, obviamente, o que dis ti. Durante as guerras mundiais nese momento non había ninguén, absolutamente ninguén que puidera meterse no Camiño de Santiago, non había ninguén, porque non é o momento, xa bastante tes con subsistir como pa ter tempo pa botarte polo mundo, non? O sea que o Camiño de Santiago en períodos de guerras e de postguerra obviamente pois non pode funcionar. Despois comentaba que fumos aínda fai pouco a un cárcere a dar unha conferencia no cárcere de Bonxe que aínda impartiu ahora Cris  para os reclusos do centro penitenciario e preguntaban iso precisamente, non? E comentaba Cris, explícandolle os internos do penitenciario de Bonxe que bueno, que era moi complicado. Estamos falando por exemplo o caso da guerra de aquí con Flandes, o episodio este que todos coñecemos pola novela de Pérez-Reverte de Alatriste e todo eso. Ti non podes andar vagando por Europa adiante sendo estranxeiro porque , como lle comentaba Cris os reclusos, ti pillabante nese omento e podente acusar de espionaxe, ti ves de tal e quen eres? Que andas facendo? Entón eso realmente non é posible en épocas de guerras de conflitividade bélica. Entón si, eso son épocas que non son nada favorables para este fenómeno da peregrinación a Santiago.

Antonio Reigosa: E como guerras houbo case sempre

Xurxo Broz: Guerras houbo case sempre. Os Austrias tiveron guerras por todos lados, os Borbóns tamén tiveron guerras, seguimos tendo guerras, chegou a ditadura e houbo guerra, os sistemas todos fascistas tiveron guerras, houbo guerras sempre. Eso nunca favorece que haxa peregrinaxe.

Cristina Vázquez: E sobre todo as guerras de relixión, tamén cando as reformas protestantes, iso tamén.

Xurxo: Tamén me esquecín deso, si. Iso é importante. (cortar non se entende)
Unha última cousa xa, e xa remato. Unha das cousas nas que reparamos, unha cousa moi curiosa, que esta si que non quero perder ocasión de comentala, si me das tempo, si?

Antonio Reigosa: Estás na túa casa

Xurxo: Estou na miña casa vale. Dádevos conta que hoxe visitamos a portada da igrexa de San Roque, non?

Antonio Reigosa: Si

Xurxo: A portada da igrexa de San Roque, pois esa igrexa de San Roque construíuse no ano 1949, unha igrexa que ten 70 anos, e construíuse a raíz de que dúas igrexas de aquí de Melide, a antiga parroquial de San Pedro de Melide que estaba situada no Casco Vello e a antiga capela, que era do S XVI esa igrexa, e a antiga capela de San Roque, que era unha capela barroca que estaba situada no centro de Melide, desmanteláronse no ano 1949 e coas dúas fixéronse, por distintos motivos se tiraron, pois con pedras das dúas igrexas se construíu a actual de San Roque e trasladouse a portada da antiga igrexa de San Pedro, que estaba situada na rúa do mesmo nome, na rúa de San Pedro, por onde pasa, por onde entraba o Camiño de Santiago, o Camiño Francés, do Burgo amurallado de Melide, Melide amurállase no ano 1320, pois entra pola porta de San Pedro que estaba ao lado da antiga igrexa parroquial, que se tira no ano 1949. Pois alí a portada norte, non a portada oeste, senón que era unha portada secundaria, neste caso a portada principal estaba deitada cara ó norte, cara o Camiño de Santiago e os peregrinos encontrábanse con esa porta monumental, unha porta de románica tardía, de transición protogótica, de transición do románico o gótico. Encontrábanse unha portada familiar, recordade que viamos unhas arquivoltas en zig-zag moi curiosas, que parecen unha representación de sete cunchas de vieira, de sete veneras, o sea que xa está falando literalmente hai unha vinculación, hai un fluxo importante non sólo de xentes senón de correntes , é dicir, o románico é un estilo universal que aquí a Península chega a través de Francia, a seguir vaise estendendo por toda a cornisa, por toda a meseta norte e a Galicia pois chega a través dos influxos de Francia, non? Pois esa portada está orientada os peregrinos, pois ata foi feito a igrexa entre finais do S XIII fomentada por, patrocinado polo gremio de comerciantes do Melide medieval, o sea que era importante o lugar como lugar de mercado. E fixádevos que moi pouca xente aquí en Melide, mira que estamos cansados de ..., moitas publicacións descoñecen que esa portada que ten unha decoración cunha simboloxía claramente do Camiño de Santiago, Xacobea, e moita xente non o sabe e nós estamos cansados de repetilo e de orientar os peregrinos, os peregrinos non, a xente de aquí de Melide para que coñezan eso, que coñezan a súa historia e a súa arte. Pero o igual que pasou co ano Xacobeo, que se creou un fenómeno de corrente, de influxo de visitantes a Galicia, un movemento propagandístico, pois aquí nos últimos anos tamén se xestou unha das lendas urbanas vinculadas con iso e nós estamos cansadísimos, cansadísimos, cansadísimos, ateigados estamos, abafados, de dicir por activa e por pasiva que esa portada non é a portada que aparece nos billetes de 10 €, estamos cansos, cansos. A xente non sabe que temos aquí unha portada con decoración vinculada co Camiño de Santiago é algo tan vendible ou máis, e por riba é verídico, e non dicir que realmente a portada de billete de 10€ é a do Camiño de Santiago, porque Kalina o austríaco que diseñou o billete de euro nunca estivo en Melide, nunca coñeceu Melide, el simplemente fixo un deseño de billetes de que reflicten a evolución da arquitectura ao longo dos tempos, das correntes arquitectónicas de Europa. Entonces é ben sabido, a parte hoxe en día nun mundo que temos tal globalización dixital, é o que falamos antes, (...) ti colles a wikipedia, google , tal, accedes a toda a información, calquera sabe, aí está o billete de 10€, quen lle dera o billete de 10€ ter a iconografía que temos na portada de San Roque, por outra banda pero bueno, non , non ...
Pero a cuestión é esa, que existan falsos mitos, lendas, bueno falsos mitos xa non son falsos mitos, creánse lendas, correntes, para intentar engatusar e venderlle a moto os peregrinos, cousa que non é, que non é real. Ti colles e buscas en google billete, billetes  de tal e xa che explica que ningún billete recrea ningunha arquitectura existente, as moedas por outra banda si, porque a moeda a emite cada estado correspondente e entón si que aparecen arquitecturas existentes. Os billetes son arquetipos, conceptuais, (incomprensíbel). Entón vendéselle esta patraña os peregrinos, basicamente para entangalo (risas), si, basicamente é así, ... corriente, e así nacen os mitos e non se coñece a historia pero se crean novas lendas urbanas, unha cousa curiosa. Levamos anos intentando desmitificalo pero iso é imposible, canto máis o intentas máis se propaga.

Antonio Reigosa: Perdedes o tempo.

Xurxo Broz: Perdemos o tempo. Entón pois dicir que en toda a Terra de Melide solo existe unha lenda que teña que ver co Camiño de Santiago, esa é a da Pena Ferrada en Vilouriz no Concello de Toques.