Entrevista a Ramón Laia, artesán copropietario da Laia Zapateiros-Artesáns, de Melide. Taller fundado en 1986, especializado na fabricación artesanal de calzado e complementos en coiro.

Ramón Laia: Ben, nós, nós, eu empecei con moi noviño recén salido da escola, nunha zapatería que está aquí cerca donde había dous, Calzados Broz, donde había dous operarios, dous operarios de Antón Laias de fabricación de calzado artesanal aínda que se vendían zapatos de de traídos de fábrica tamén na tenda non. Que facían feiras, feiras de mes, feiras de mes da comarca, na comarca de de Melide. Eu botei aí dez anos facendo un pouco de todo, axudando no taller, axudando na tenda, indo as feiras con eles, bueno, aprendín aí.

Con 22 ou 23 montei o meu o meu taller de reparación de calzado, máis aí xa empecei con bolsos feitos por nós, con sandalias, con algún mocasín, mocasín que os facía sin formas sin formas, era un mocasín tipo tipo indio, e pulseiras, cinturós, aí xa empecei con esa con con. E despois pouco a pouco fun, vin que esas cousas que se vendían e que funcionaban, e fun ampliando, facendo cousas, fixen prepareime un pouco máis, fixen algún curso en Monforte, fixen un curso en Corme, fixen fixen e despois a miña, o meu aprendizaxe de dez anos, que aínda que non estás se cadra traballando arreo cos operarios que estaban alí, si que os estás vendo todos os días e como puntean e como montan, e como , e entón eso eso vaichese metendo, vaichese metendo, vaichese metendo e vaiche quedando, de cando te pos a práctica éche moito máis sinxela tes coñecemento dela, no sabes? 

Entón pois eso foi o que i nada pois empezamos a sacar algunhas cousas novas, más botín, máis máis modelos de sandalias, máis máis mocasíns, máis botas, máis e así pouquiño a pouco empezamos a facer feiras de artesanía, fixémonos socios da asociación galega de artesáns a nivel galego, participamos tamén en grupos de traballo na propia asociación, somos socios dela desde o 93 ou 94, é dicir, fai moitísimo anos no.
I empezamos a facer feiras de artesanía pero non de mes, se non feiras de artesanía profesionais, Coruña, Vigo, Lugo, Zaragoza, Valladolid, León, quero dicir, feiras xa que feiras de 10 días, onde estás, donde donde participas con outros artesáns a nivel nacional, é dicir, onde hai certo nivel e bueno, eso, así foi funcionando unhas mellor que outras , coma sempre, e foi enriquecendo o noso traballo e fomos avanzando nel, sacando modelos novos, Toño, meu irmao Toño, está comigo desde case case desde o principio, desde o principio non pero case, Miguel foise incorporando despois e bueno aí andamos, aí andamos.

Antonio Reigosa: Bebendo como bebiches da forma de fabricar calzado tradicional e decheslle unha volta é dicir

Ramón Laia: Os materiais, os materiais,

Antonio Reigosa: Si, foi o principal cambio?

Xosé Ramón Laia: Si, si , porque nós traballamos con terneiras, con terneiras co seu proceso, o seu proceso de curtición para que valga para facer unha bota, ou un bolso, ou unha sandalia, e o proceso de curtición é con codia de árbol, non leva ningún tipo de aditivo químico, van, están 20  días dando voltas nos bomboas con auga e con codia. Incluso as cores, as cores que utilizamos nós é tinte vexetal en curtición, é dicir,  salen curtidas xa do bombo con tinte vexetal. De feito moitas veces non, non ,as partidas non son nunca iguais no, cando pides un color sol que son se cadra 30 peles e pides outra vez e repites outra vez un color sol , outras 30 peles, nunca é exactamente igual, polo tipo de curtición.
Secado natural, son peles sanas, nobles, que se...

Antonio Reigosa: Pódesnos comentar que son cada unha delas? De que...

Ramón Laia: Pois esto son todo terneiras, estas que teño aquí son terneiras, más delgadas, más gordas, dependendo do que vaias a facer con elas, se vas facer cinturos, se vas facer unha bota, se vas facer un zapato suaviño que o adelgazas, que o rebaixas para que quede máis suave.
Utilizamos forros de ovella, badana, a de badana de toda a vida que todo o mundo coñece, é ovella, entón este forro é moi agarimoso, é moi , é moi, palpa xa verás, é moi agarimoso, e ten a ventaxa de que transpira moi ben no verán e é quente en inverno, un forro que funciona moi ben, a parte do tipo de curtición que tamén é en vexetal.
Despois todos os aplantillados, aquí vese claro nas sandalias, tamén nas botas, nos mocasíns e nos zapatos, todos son en suelan natural tamén da misma curtición, suela un pouco máis gorda para que faga de plantilla. 
E ese é o tipo de material que utilizamos sempre, sempre. Entón pos bueno.

Antonio Reigosa: Tedes terneira e badana pa forros?

Ramón Laia: Si, si, ovella, despois tamén temos cabra, pero utilizamos para outro tipo de cousas. O que é o calzado son terneira e badana, badana, ovella, pa forrar os zapatos.

Antonio Reigosa: Coméntanos agora que fabricades. Vexo que hai varios tipos de calzado, cinturóns,...

Ramón Laia: Si, si.

Antonio Reigosa: Comenta así a que vos dedicades.

Ramón Laia: A día de hoxe despois de 35 anos, máis de 35 anos que levo no meu taller, pois temos mocasíns, zapatos de muller, de cordón, temos botín, temos zapatos que lle chamamos gilda, que é este estilo por exemplo, tipo gilda, que está sen terminar fáltanlle os tacóns, botas de montaña, sandalias, cinturóns, bolsos, carteiras, axendas, por encarga, por encargar, incluso calquera cousa que se presente que lle interese o cliente e a nós, quero dicir, eso é.

Na exposición que temos en baixo a parte de todo o noso, pa ter completo, porque nós o calzado absorbenos bastante tempo, as veces tiramos dalgún artesán galego, hai un rapaz de Lugo que tamén temos algunha cousa aí que tamén é artesán coma nós, hai un de Ourense que tamén temos algunha cousiña aí e un rapaz da Coruña que fai chaveiros moi así do camiño que tamén temos aí cousas del, e o resto todo noso, é dicir, que , unha tamén para que haxa diversidade na tenda non, un traballa cun colorido dunha maneira e outro traballa doutra non, e eso enriquece tamén a nosa exposición.

Antonio Reigosa: Vamos que tedes dúas maneiras, unha é o voso deseño e o que vos apetece facer e outra é a petición dun cliente determinado que lle apetece un tipo concreto

Ramón Laia: Tamén

Antonio Reigosa: De calzado

Ramón Laia: Si, si

Antonio Reigosa: Pois agora entramos no que ten que ver co que estades nun sitio privilexiado, que é o paso do camiño a Santiago por Melide, nun punto ademais clave, o entorno do Museo Terra de Melide etc, o centro da vila, en tódolos sentidos, e pasan moitos peregrinos por aquí, moitísimos.  Entón que tedes expresamente pensando no peregrino que pasa por aquí? Pensando nos seus pés e igual noutras necesidades, non, que lle fan falta?

Ramón Laia: Ehhh sandalias, os peregrinos as sandalias e botas de montaña e pouco máis, porque os peregrinos veñen calzados, loxicamente, non? Quédanlle dúas etapas, tres etapas a Santiago entón pois prefieren se cadra arranxar unha bota vella que traen posta que xa ten amoldada e non poñer unha bota nova.

Antonio Reigosa: Entón facedes reparacións?

Ramón Laia: Tamén facemos reparacións claro. Prefieren se cadra amañar eso para aguantar o tempo que lles queda que comprar unha bota nova pa poñer. Se a compran pa que se lles mande, para levala para casa porque lles gusta e ven o tipo de material que é. Sorpréndese cando entran na nosa tenda, sorpréndese porque ao largo da camiño hai hai apenas hai tendas de artesanía, hai moitas tendas de souvenirs pero de artesanía auténtica moi pouquiñas, entón sorpréndense cando entran na nosa tenda. Entón si que se lles manda cousas, bolsos gústanlles, as carteiras, as axendas, as sandalias, os mocasíns, os zapatos,  si que si que, incluso temos algunha plantilla, iso si que compran moitas plantillas para o pé, plantilla específica para peregrins, que teñen a ponte, que son, que muellean, que veñen acolchadas para que lles sexa cómoda e rematen ben as etapas que lles quedan.

Antonio Reigosa: Moi ben. Tes aí por exemplo algún tipo de sandalias

Ramón Laia: Si

Antonio Reigosa: Tes varias

Ramón Laia: Si, saquei aquí algunha, eso é.

Antonio Reigosa: Esas son máis romanas

Ramón Laia: Estas son más romanas si. Despois hai esta que é unha tipo franciscana, para muller e para home. Hai este modelo tamén que se vende moitísimo que amarra moi ben o pé, que da dúas voltas o tobillo. E estas que son más ben de home aínda que...

Antonio Reigosa:E en botas estes modelos, non?

Ramón Laia: Si, en bota hai bota de montaña, que é unha bota moi lixeiriña, haina así en natural, en cereixa e despois, bueno, teño máis cousas, teño máis modelos de zapatos para para, pero para o peregrín si que, si que...

Antonio Reigosa: O proceso de fabricación tal e como comentaches

Ramón Laia: Si, terneira, 

Antonio Reigosa: Terneira por fóra

Ramón Laia: Forro de cordeiro, a plantilla de solo é de coiro

Antonio Reigosa: Badana por dentro

Ramón Laia: Pisos vibran, bon, bon, nós traballamos con calidade ao marxe do prezo ao que saia a venta, traballamos con calidade, eso é, con calidade porque é o que, é o que, é o que é auténtico traballar con calidade, non meter cousas extrañas pa abaratar.
Antonio Reigosa: E os colores sempre veñen de, é dicir, ven a pel coa cor que sexa?

Ramón Laia: Si, si 

Antonio Reigosa: Non se fai ningunha modificación

Ramón Laia: Excepto a negra, excepto a negra, a negra trae,  ao ser un curtido vexetal ven así más ben, ven negra pero ven así un grisáceo oscuro moi negro pero, o que quere negro quere negro. Entón pois aí dámoslle unha capa de tinta por encima para que quede negra e poder levar o zapato negro o que quere

Antonio Reigosa: Uniforme

Ramón Laia: É a única que si que leva a maiores pois unha pouca de tinta negra para que quede ben negro, non? É a única o resto das cores son todas en curtido vexetal

Antonio Reigosa: Levando tantos anos como levades facendo este traballo, supoño que hai unha demanda importante

Ramón Laia: Si, si, isto foi pouquiño a pouco foi indo a máis e bueno hai medios de comunicación ou incluso redes sociales que se interesan polo noso traballo, non? Despois temos pedidos a nivel nacional, é rara a semana que non entre algo pola páxina. Fixemos unha páxina para que a xente poida comprar directamente, tardamos moito tempo en facela porque a nós extrañabamos que unha persoa puidera comprar uns zapatos pois non sei de 140 ou 150 € sin probalos primeiro, que é algo delicado , non? Pero si, si, si que funciona, si, si, si, funciona porque nós tamén cando depende do que compre a persoa cando dudamos poñemonos en contacto con ela e preguntamoslle pois como ten o pé, para mandarlle a numeración acertada ou se cadra o modelo que escolleu non lle corresponde o seu pé e entón, se cando dudamos poñemonos en contacto con ela para que a cousa non , non. Dos pares que se venderon por páxina non houbo ningún que viñera de volta, ningún, que era o noso temor, era o noso temor, que, que, bueno que compraran un pouco asi tal e non, non, fora o que eles, incluso na numeracion , non? Pois non, non veu ningún de volta. Temos ese tino, non? Tampouco queremos que veña de volta, entón si dudamos poñemonos en contacto e  e, pero si que saliron, aínda mandamos a semana pasada dous pares para Alemania, teñen salido para Canadá, teñen a nivel nacional tamén, nas distintas comunidades, pa Francia, pa Austria teñen salido, teñen salido zapatos si. Algún algún cliente que xa coñecía o produto e algún que nos atopou non sei onde

Antonio Reigosa: Ou que lle falaron

Ramón Laia: Ou que lle falaron, non sei. Si ou non sei.

Antonio Reigosa: Aí vedes que se pode , que hai xente máis nova que vós que ten interese e que pode transmitirse o oficio?

Ramón Laia: Ehh, xa vedes agora o tema como está cos oficios que nin hai albañiles nin hai carpinteiros nin hai...É complexo, pois cos zapateiros pasa o mesmo, incluso ahora estase a través de Monforte que aínda hai quedan alí un par de fábricas, algún artesano e están, intentan facer, aquí viñeron falar con nós tamén, intentan facer un propoñerlle a Xunta un curso destes de de FP Dual, para meter a xente en vereda. Entón pois non sei, nesto comezou a pandemia e non sei como está a cousa, como está, pero algo aí había para que a xente nova se sumara, se sumara a este tema, non? Pola demanda que había sobre todo de Monforte que necesitaba xente para traballar, sobre todo deles, non? Non sei como está a cousa nese tema, pero non, non se incorpora xente nova,  non se incorpora.

Antonio Reigosa: Que hai que desmentir un bulo, rumor que parece que o artesano ten que ser máis caro que o industrial.

Ramón Laia: Pero non é certo

Antonio Reigosa: Pero non é certo

Ramón Laia: Non é certo, non é certo, a calidad está, o precio está na calidade, sempre, sempre, o precio non, o precio é moi simbólico, está na calidade , na calidade do que compras, hai cousas que poden ser moi caras que poden ser baratas pero moi caras e hai cousas que poden ser caras pero moi baratas, non? É dicir, que...

Antonio Reigosa: Está garantida a calidade.

Ramón Laia: Xusto, no caso do artesán, calquera artesán eh, de verdade, eu dígollo moitas veces á xente cando, cando estás nunha feira de artesanía, cando estamos nunha feira de artesanía, estamos se cadra estamos 15, 20 ou 30 postos, unha feira importante por exemplo, hai cristal, hai madeira, hai cerámica, hai outro tipo de cousas, e está o artesano vendéndolle, está comprando a moi bon precio, a moi bon precio, estalle comprando directamente a un artesán, non ten ningún circuito de comercial polo medio, que eso encarecería o produto, e cando está nunha feira que por encima normalmente axustas un pouquiño o precio porque queres estar alí e vend...e vir con cartos para casa, poder vender, poder, entón incluso axustas as veces, non sumas os costos que tes ou pos o mismo precio que tes na casa para, para, estás comprando a bon precio, é importante, iso é importante.

Antonio Reigosa: Non se perde no camiño

Ramón Laia: A transmisión

Antonio Reigosa: A transmisión que quen o fabrica a quen venderon

Ramón Laia: Non, non, hai estás comprando ben seguro, aínda que se xa un produto que ten o precio alto, non caro, que ten o precio alto, estás comprando ben seguro, seguro.

Ramon Laia: A xente agora non quere, non quere unhas botas de becerro, cómprache unhas botas de goretex para ese menester, non quere unhas botas de becerro, quere outra cousa. E ahora máis aínda quere, quere, cantos hai que veñen: oe teño uns zapatos que me gustaría facer unhos novos tal? Tamén che preguntan nese sentido, que a veces claro eso encarece o produto porque hai que facer patronaxe, moldeado, encarece, e as veces faise e a veces non, a veces non, por que costa máis cartos, non? Pero si que se pode facer, pero en Monforte tamén pasou eso, Monforte era unha terra de zapateiros máis incluso que Melide eh, e non hai nada, non queda máis que o Galaico e Losal e pouco máis.

Xurxo: A pregunta que che formulo é esa, o que se mantén é a técnica pero non se mantén o modelo nin se mantén a produción, non? Esa é a pregunta

Ramón Laia: Non hai...

Xurxo: O que se mantén é a técnica

Ramón Laia: A técnica si

Xurxo: O que non se mantén é o...

Ramón Laia: O diseño, o diseño

Xurxo : Claro

Ramón Laia: O diseño xusto, mantense a forma tradicional de facer os zapatos, empalmillado e punteado, de toda a vida, non se pasou a pegado, a pegado directo, que eu creo que é o que se fai ahora, as veces levan un punteado por fóra pero é un punteado figurado, non, isto siguese mantendo o empalmillado e punteado do zapato montado, dun zapato en condicións, ahora utilizamos máquina para montar, é dicir, que antes montábase a man, síguise montando a man as encargas, cando fas unha produción de 10 ,15 ou 20 pares dun modelo, pois montase con máquina e despois si que o apuntillas a mao e despois puntease con máquina, quero dicir, pero , despois leva o piso pegado, é o único que leva pegado, o piso pegado para que a puntada vaia tapada, pero vai pegada con prensa, non con martillo, que se pegaba con martillo, dábase o pegamento e poñías a suela, e pa pa pa , ahora baixas, colles unhas, bueno, unha prensa e dáslle aos botóns e plum, e queda planchado, queda perfecto, non?

Antonio Reigosa: Pois

Ramón Laia: Queda perfecto, máis incluso con calor. Daselles calor para que o pegamento colla un pouco de calor e fusione un pegamento co outro, entón, bua, eso é.

Antonio Reigosa: Hai que aproveitar a tecnoloxía tamén

Ramón Laia: Claro, claro, claro, non cabe duda. Si non esmoreces.

Xurxo: Todo o sistema de empalmillado sigue sendo o tradicional.

Ramón Laia: Sigue sendo o tradicional.

Xurxo: Era o que se facía antes no exame final do zapateiro, para ser mestre zapateiros.

Ramón Laia: Si, si.

Xurxo: O empalmillado.

Ramón Laia: Si, si, nunca me olvidarei de , nunca me olvidarei de Carliños, de Carlos, de Carliños e máis de Enrique da Sensa, que eu, máis eu tiña aí un exemplo moi bon porque Carliños era un zapateiro moi detallista, moi bon acabado, puntada a puntada moi ben posta, e Enrique era un pouco máis ehhh, tiraba máis para diante, e vías a diferencia, estabas mirando e vías como se facía un zapato e como se facía, e percibías perfectamente a o meticuloso que era Carlos e que ben quedaban un traballo terminado e en cambio cando se corría e o que se facía pois o resultado era outro ,non?

Ramón Laia: O único que podo comentar e así a nivel coloquial ou persoal, ou así entre nós, é que nós estabamos na, onde está a exposición agora, a exposición é abaixo, onde está a exposición  era o taller que tiñamos, era o taller que tiñamos, que ten 25 m2, entón tiñamos aí a reparación, fabricabamos, tiñamos o garaxe de abaixo da casa tamén de complemento, entón non tiñamos espacio, non tiñamos espacio, si non tes espacio non, quedaste eh, quedaste, quedaste non, non, quedaste. Entón estuvemos 13 anos esperando por esta casa  que estaba en venta pero non estaba o noso alcance, non estaba o noso alcance, entón os 13 anos esperando, había un señora moi maior dentro, que viviu aquí toda a vida, que estaba alquilada, comprabamola hasta con ela dentro, non queriamos que se nos marchara, para poder ampliar sin salir da plaza, sin salir da plaza, non queriamos ir pa outro lado, non queriamos ir pa outro lado, queriamos ampliar aqui. Non sei se vale como anécdota, pero bueno é un tema importante.

Antonio Reigosa: Creo que pra un negocio coma este é fundamental o sitio

Ramón Laia: Si, si.

Antonio Reigosa: É clave

Ramón Laia: Si, si, a máis a praza é unha das plazas máis, Xurxo supoño que sabes máis ca min deso, contado un día por Xulio, que é unha das plazas de, é unha das plazas eee catalogada como unha das plazas más bonitas, na súa estaba como 5º plaza a nivel nacional máis bonita na súa categoría.