Cristina Vázquez Neira 

Naceu na Coruña no ano 1975. Arqueóloga de profesión e historiadora de formación. Traballou no Museo Arqueolóxico da Coruña-Castelo de San Antón, e formou parte do Proxecto Artabria de escavación e posta en valor do Castro de Elviña entre os anos 2002-2004.  

Dedicou parte da súa actividade profesional á arqueoloxía traballando en escavacións arqueolóxicas por toda Galicia.  

Dende o ano 2008 traballa no Museo da Terra de Melide como arqueóloga do Museo, técnica cultural, educadora e programadora de actividades, entre outras labores. O seu traballo no Museo levouna a coñecer profundamente a Terra de Melide o que motivou que deseñara actividades culturais programadas para realizar cos CEIPs e IES do concello para darlle a coñecer ós nenos e adolescentes a riqueza da súa terra. Labor que desempeña con moito interese, pois considera que para coidar e protexer é fundamental coñecer. 

A súa relación con Melide ven da súa nai, natural desta vila.  

Apaixonada da lectura, do pasado e da cultura tradicional, traballa en varios proxectos de posta en valor e difusión do patrimonio. 

 

Museo Terra de Melide 

Nace no ano 1978 por iniciativa dun grupo de amigos entusiastas do patrimonio. As súas primeiras mostras de exposición foron sobre arqueoloxía da comarca, para posteriormente ampliar os fondos á etnografía.  

Dende a súa fundación, os principios do Museo da Terra de Melide son a protección, difusión e posta en valor do patrimonio comarcal para crear un sentimento de arraigo e cariño polo propio.  

Os membros fundadores seguen fondamente vinculados á institución, que agora se rexe por uns estatutos.  

A sede do Museo pasou por diferentes localizacións, ata que no ano 2001, se inaugurou o actual edificio no antigo Hospital de peregrinos de Melide, sendo esta sede propiedade da institución, e mercada mediante subscrición popular na que practicamente todo o pobo contribuíu a súa compra. Pódese dicir polo tanto, que o Museo é propiedade do pobo.  

Segue a traballar incansablemente despois de 42 anos, na difusión, coidado, posta en valor, protección e defensa do patrimonio histórico e tamén natural da comarca, abrindo a man a difusión do patrimonio das bisbarras veciñas.

Cristina Vázquez: 

Bueno si esta Polafía tiña que ver co Camiño de Santiago non estamos en mellor lugar en Melide case para falar deso, no? Porque estamos nun hospital de peregrinos, creado precisamente para a atención de peregrinos, pobres e enfermos tamén pero fundamentalmente para peregrinos, no? Entonces pois case como colofón é o lugar ideal e o tema ideal para falalo, no?. Podo falar do Camiño de Santiago en relación con este edificio desde o pasado, como edificio que se creou para eso e como, e no presente, que sigue atendendo a peregrinos hoxe en día.  

Indo o pasado, bueno pois estamos nun hospital creado para eso, para o que dixen, para atención de peregrinos, xusto por diante da porta pasaba o Camiño Primitivo. Tivo unha primeira fundación no ano 1375, unha refundación no ano 1502 da man de Sancho de Ulloa. E bueno pois o seu nacemento a súa función o longo dos séculos foi precisamente esa, atender os peregrinos, os pobres e os enfermos que acudían aquí, no? Hoxe en día é a sede do Museo de Melide, dese pasado de, en relación os peregrinos e en relación o Camiño de Santiago só nos queda a súa fachada, esa porta pola que traspasamos para pasar aquí, un arco de medio punto, e bueno pois tamén como unha testemuña, non? Nos da a benvida ao pasado mais o presente e o que custodia hoxe.  

Aínda que curiosamente sendo un hospital de peregrinos, sendo hoxe Museo, non hai practicamente nada exposto nas nosas salas que teña que ver co Camiño de Santiago, nin do presente nin do pasado, o sea, apenas temos ningunha peza, bueno, apenas non, non temos ningunha. Temos unha pedra abaixo, un escudo que ten unhas cunchas de vieira que posiblemente, con probabilidade non sabemos, podería pertencer o antigo hospital de peregrinos de San Pedro, o hospital parroquial, non o sabemos, porque é unha pedra que apareceu de xeito, bueno, eee sin, o sea, apareceu nunha obra non sabemos como, porque é unha desas pezas que ven a dar o museo que non se sabe de onde veñen, que nolas depositan sin máis datos, entendemos que si estaba relacionada co Camiño polas cunchas de vieira que teñen pero non sabemos máis datos. E outra das pezas pode ser esta vitrina, que curiosamente ee aínda que non ten moita relación con todo o contido do museo indirectamente ahora pensando nelo si está relacionado co Camiño de Santiago, é o axuar de, bueno, o enxoval de da igrexa do culto á virxe de Rocamador que se venera na igrexa de Vitiriz que está tamén no Camiño de Santiago e a última parroquia de Melide no Camiño de Santiago. E por que ten que ver co Camiño de Santiago? Bueno xa non só porque está na parroquia, na igrexa de Vitiriz que está en pleno camiño senón porque pertence ao culto á Virxe de Rocamador, que é unha virxe francesa, un culto francés á Virxe de Rocamador, bueno, eu non sei pronuncialo en francés, pero entonces esto tivo que vir cos peregrinos que viñan de Francia e que trouxeron ese culto para aquí e quedou arraigado nesa igrexa, non? Xa dende o S XVII sabemos que hai unha cofradía dese Rocamador, dese  en na igrexa de Vitiriz, estas son as, bueno, os incensarios, as luces devocionais e procesionais, entonces bueno de forma indirecta quizais sexa a única cousa relacionada directamente co Camiño de Santiago que temos no museo, non? Curiosamente. 

Este hospital, agora vedes como é realmente a concepción como museo está bastante ben lograda para ser un edificio tan estreito e tan longo como é pero obviamente na súa orixe collía as dúas casas, bueno, as propiedades que temos os lados, non? Despois da desamortización este edificio foise vendendo por partes e por eso acabou convertido en varias casas distintas, non? Quizais a sorte, quizais o azar non sabemos, permitiu que xusto onde estaba a porta de entrada do museo se puidera mercar non fora, bueno foi unha vivienda particular eu non recordo a ninguén vivindo aquí, seguramente, non sei, ti si recordas. 

 

Público: Chamábase a casa de Chascarrete 

 

Cristina Vázquez: Vale 

 

Público: Un matrimonio sen fillos 

 

Público: Si eu recordo o nome de Chascarrete pero 

 

Público: Pero viviron aquí a señora Carmen e el delgadiño 

 

Público: Si, si, si 

 

Cristina Vázquez: Era unha casa moi, moi pequeniña, moi humilde, solo tiña unha, un piso, o sea, unha planta, era moi pequeniña e moi estreita como poden ver, non? É pequenísima e bueno, pois eso o azar, a sorte, o destino o que sexa, fixo posible que se puidera mercar esa casa para facer aquí o museo e conservar a porta de entrada, non? Polo menos, a parte fundamental ou que nos queda hoxe que é a fachada principal do museo, non? Ehh como curiosidade deste edificio no seu  momento de fundición, non? eeh pois curiosamente no ano 1662 se establecen unhos privilexios para a xente que traballaba nel. E bueno este hospital por certo, dependía do convento que temos en frente, estaba administrado polos franciscanos que estaban en frente eles administraban este hospital, pero a xente que traballaba aquí tiña unha serie de privilexios concecidos polo rei que eran bastante interesantes, non? Por exemplo eles estaban libres de pagar impostos, a xente que traballaba non tiña que pagar impostos, non tiña que ir á guerra cada vez que o rei reclutaba para ir á guerra estaban exentos e tamén estaban exentos da xustiza ordinaria, o sea, si salían fóra e roubaban non, o sea, unha vez que estaban aquí, traballaban aquí estaban exentos desa xustiza ordinaria, non da xustiza da Inquisición, o sea, si cometían algún delito de maior gravedade obviamente os inquisidores podían entrar aquí e facer o que quixeran, non? Pero a xustiza ordinaria desa, bueno, deses delitos pequenos pois ningún xuíz podía vir aquí a prender a ninguén, de feito, esa concesión era para calquera, calquera persoa que pedira asilo neste hospital despois de cometer un delito estaba libre da xustiza ordinaria. Obviamente libraba da cárcel pero non libraba de quedarse aquí para sempre, o sea, era outra especie de cárcel pero seguramente moito máis cómoda e moito máis benévola que unha cárcel ordinaria, normal, non? 

Entonces bueno, pois eran unha serie de privilexios que estaban pois por atender este hospital de peregrinos, máis hospitais de peregrinos tiñan este mesmo tipo de privilexios, non era exclusivo deste, no? 

E bueno como curiosidade tamén de do hospital de peregrinos pois que como, bueno, collendo as casas que temos o lado eh pois tiña bastante máis anchura o edificio, era bastante máis grande, tamén estaba asentada aquí a panadería do convento, o sea, o pan que comían os frailes se facía neste hospital e tiña un piso de altura, a pesar de que era moi grande polo que parece esta descrición solo tiña 12 camas. Esto das 12 camas tamén é como unha especie de lenda ou algo así que falaban dos hospitais de peregrinos que tiña que ver algo así cos 12 apóstoles e con toda esa crenza de que o número 12 era un número protector, non? 

Bueno, tiñan 12 camas para 24 persoas, esa era a capacidade do hospital, o que iso quere dicir que tiñan que compartir leito, non? Temos que meternos na Idade Media, coa hixiene que había na Idade Media, coas enfermidades que había na Idade Media e na Idade Moderna, compartir leito ehh pois con outro peregrino, podía coincidirche un pariente como calquer outra persona, non? Entón bueno pois era, bueno, a fin de contas todos estaban nas mesmas condicións, entonces non creo que molestara moito o olor que tiña o veciño porque seguramente un mesmo tamén o desprendía. E bueno tiñan a obriga os que estaban, os traballadores de aquí tiñan a obriga, era unha obriga, de darlles un bolo de pan, do que facían na súa propia panadería e un plato de sopa,  o sea, esa era a obriga,  e as sabas limpas, eso sí, o sea, a cama había que compartila pero polo menos lles ofrecían unhas sabas limpas cada noite, non? E a mañá seguinte tiñan a obriga de encenderlles un lume para que se quentarán e antes de saír e obligalos, en certo modo tiñan a obriga de obligalos, non sei como se entende esto, de que acudiran a misa, tiñan que acudir a misa unha vez que saíran de aquí. Entonces bueno eran unha serie de condiciós que pedían para os peregrinos, hoxe nos albergues non sei que tipo de condicións piden pero non creo que sexan deste estilo, pan e sopa non creo que lles den gratuitamente, non? Non sei hai anos na, no momento que fixeron eso, o cura Mourelle que facía esa o mesmo da credencial non sei se tamén lles ofrecía pero bueno hoxe en día creo que no, que cada un ten que levar a súa comida sempre, se quere , non? 

Bueno, pois eso eee falando un pouco da historia deste edificio, non? Eeee pois eee comentou Xurxo que non hai ningunha lenda máis que a da Pena Ferrada relacionada co Camiño de Santiago en toda a Terra de Melide é certo, pero si existe unha lenda indirecta que si que ten que ver co Camiño do Santiago que fala de Melide. Non é unha lenda que se coñeza aquí, é unha lenda que se conta en  Francia, no norte de Francia, en Sedán, está xa lindando case con Bélxica. É a lenda do cabaleiro santo Lancelote de la Tour, esa lenda fala de un cabaleiro que pertencía a familia, bueno, era un membro da nobleza francesa que tiña parentesco coa familia real, coa casa de Boulogne, a antiga casa de Boulogne de reyes franceses, no? Unha estirpe moi antiga e moi noble en Francia, entonces este cabaleiro que sería un segundón porque foi moi difícil rastrexar a súa existencia real, de feito, aínda non chegamos a ela, e fixo, conta a lenda que contan alá que fixo o Camiño de Santiago, el estaba facendo o Camiño de Santiago con seu séquito, non? E chegou aquí a Melide, chegou aquí a Melide e parou no hospital de peregrinos de Santespíritos que é este que estamos aquí. Eee fixo noite neste hospital pero faleceu, faleceu neste hospital pero como el tiña a promesa de chegar a Santiago os seus criados o que fixeron foi arrincarlle o corazóne continuar hasta Santiago para postralo ante o apóstolo, non? Entonces bueno  despois conta a lenda que regresaron con el a Sedán e alí se convertiu en cabaleiro santo e fixo moitísimos milagres por alí, non? Entonces bueno que ten de interesante esta lenda, a parte de ser unha lenda moi bonita, dun cabaleiro santo, pois que fala de Melide no norte de Francia, o sea, aquí non coñecía ninguén esa lenda, o sea,  esa lenda non se contou, nunca se coñeceu o cabaleiro santo Lancelote de la Tour nin nada parecido, pero si falan de Melide e deste hospital de peregrinos, que hoxe é museo, no norte de Francia porque o falecemento dese cabaleiro tivo lugar aquí. Entón bueno pois é un episodio que non é lenda exactamente nosa pero bueno si un episodio lendario relacionado con este edificio precisamente. Foinos moi difícil rastrexalo bueno moi difícil non , non conseguimos chegar a el, nos puxemos en contacto co centro de estudos históricos de Sedán para que nos contaran un pouco desta historia, non superon darnos ningún dato non nos ofreceron nada máis, non hai máis noticias desto. Entonces si queda dentro do territorio da lenda, non? Porque é tan misterioso que ninguén nos da explicación. 

Esto recolleuno un historiador da comarca de Ferrol que facía moitos estudios, que publicou moitos estudios nos nosos boletíns, no boletín que edita o Museo da Terra de Melide, e falounos desta lenda, publicou a lenda, simplemente a historia da lenda, non? Sabemos que el tiña máis datos sobre esto, entendemos de onde os sacou el, non? Pero o que pasa é que faleceu antes de podernos poñer en contacto con el e seguir o rastro deste episodio, non? Entonces bueno quedaranos aí na lenda e ao mellor algún día conseguimos que a lenda se convirta en realidade, non? 

Sería fácil tamén chegar a saber se ese señor faleceu aquí porque si se conserva o libro de defuntos do hospital, o sea, candooo entendemos que tamén tiña que haber un libro de rexistro porque si teñen un libro de defuntos moi ben detallado supostamente tamén tería que haber un libro de defuntos. Non sabemos porque non se localizou todavía, a desamortización acabou con moita desta documentación da igrexa, entonces non sabemos se está nalgún faiado gardado, se está nalgunha igrexa que aínda non chegamos a el, se se perdeu para sempre e se queimou nalgún momento, se tirou, entonces non sabemos se algún día poderá aparecer ese libro. Pero o de defuntos si e nos da datos tamén moi, moi interesantes. Este Lancelote non aparece no libro de defuntos, non está detallado, entonces sigue a lenda aí presente, non? Tampouco podemos datalo, non sabemos tampouco momento no que Lancelote durmiu aquí no hospital, non? Pero por exemplo no libro de defuntos que teñen, unha curiosidade que tiña tamén é que bueno tomaban tódolos datos da xente que falecía aquí pero tampouco tiñan especial interés en saber quen era cada persona, quero dicir, daban libertad a xente para estar aquí. Que quero dicir con isto? Pois que temos datos de xente que faleceu, por exemplo teño aquí anotadas as datas porque son moitas así me podía trabucar, pois por exemplo sabemos que o 29 de marzo de 1812 faleceu un home neste hospital de peregrinos do que non quedou constancia do nome e vecindade porque el non quixo declaralo. Eso quere dicir que o admitiron igualmente, ese señor pediu asilo aquí, viña enfermo e o admitiron aquí, atenderíano o que puideron atendelo o tempo que estivera, non sabemos tampouco se morreu no momento ou tardou días ou meses en morrer pero os frailes e os criados que atendían este hospital non lles importou quen era, o sea, non coñecían nin o seu nome, nin de donde viña nin quen era, o atenderon igualmente ata que faleceu, no? Entonces bueno esa era pois facer nome precisamente o que respondía este hospital, a súa hospitalidade, o sea, eles estaban para atender a eses enfermos, a eses peregrinos que viñan aquí, foran quen foran, no? 

E como curiosidade no mesmo ano, un mes despois, morreu unha señora, unha muller dicen que morreu, cuxo nome e vecindade tamén se ignoraba pero porque morreu impensadamente, seguramente non contaban que a señora morrera antes de que lle dera os datos, non? Ao mellor chegou e xa morreu no momento, non sei, curioso, a min paréceme interesante tal como o describen eles: “Se ignora nombre y vecindad por falecer impensadamente”. O sea, non contaban que fora a morrer, non? Pero tamén se describen bastantes desgracias familiares, porque sabemos dunha familia que tamén  ee, que viña facendo o Camiño de Santiago dende, e bueno, eles eran naturales de San Martín de Cueza en León, non sabemos de donde viñan facendo o Camiño posiblemente dende alí, e viña toda a familia facendo o Camiño de Santiago, chegaron a este hospital e o 10 de marzo do ano 1804 faleceu a muller Juana Coque, a finales dese mesmo mes o 30 de marzo faleceu o seu marido e un día despois o 1 de abril faleceu unha das súas fillas. 

O sea, debían vir todos enfermos e chegaron a este hospital xa en moi mal estado porque faleceron 3, non sabemos que foi do resto da familia, non sabemos si sobreviviron eee se xa morreran antes, o sea, non sabemos máis, sabemos que eses 3 membros da familia faleceron neste hospital. Entonces como ese caso moitos máis, no? 

Facer o Camiño de Santiago nese momento, bueno, estamos no S XIX xa era complicado, de aí para atrás moito máis, non? Viña moitísima xente enferma, o tema de compartir cama tamén influiría na transmisión das enfermidades, enfermidades o mellor moitas infecciosas que eran de difícil cura. Aquí os frailes ee que atendían esto sabemos que tiñan unha horta, un nabal, que ocupaba, bueno, agora está todo urbanizado por aí, bueno aínda hai prados tamén e hortas, pero ocupaba toda esa parte posterior do edificio, seguramente tiñan aí un cultivo, bueno, cultivaban herbas medicinais seguramente, as súas plantas para atender, non suficiente para salvar a estos enfermos que viñan, non?  

Moitos destes enfermos que traían enfermidades máis graves, como comentou Xurxo, iban xa directamente para o lazareto de Santa María, no? Xente que viña con lepra ou con outro tipo de enfermidades máis contaxiosas, e bueno, con menos posibilidades de cura, xa os destinaban para o lazareto que estaba fóra, non? Estaba fóra pero curiosamente ao pé do Camiño de Santiago, o sea, era curioso porque o Camiño de Santiago pasaba xusto ao lado dese hospital, dese lazareto, no? 

E bueno pois ee este hospital deixou de funcionar despois da desamortización porque estaba atendido polos frailes do convento, unha vez que eles marcharon esto quedou sen funcionar e incluso funcionou nun momento como cuartel do exército liberal nas guerras carlistas, no? 

Na Obra Pía no que hoxe é Concello estaba un destacamento carlista e aquí estaba o destacamento liberal, non? Estaban moi pretiños uns de outros (risas), non sei como , para facer a guerra lles era cómodo, non? (risas) Non tiñan máis que saír aí a praza e xa podían loitar, non? 

Era moi curioso, si. Supoño que o espionaxe tamén estaría bastante, sería fácil facelo neste caso, non? Ou difícil porque víante entrar nunha porta ou outra, non? Era, son cousas curiosas, non?. 

Outros hospitais de peregrinos, que falou Xurxo deles, bueno sabemos que polo menos ata o S XVIII Furelos e Leboreiro estiveron funcionando, non? Hai datos do ano 1700 e pico no que fala que ese hospital aínda funcionaba pero que se encontraban arruinados, o sea, que parte da edificación xa estaba en estado de ruínas pero pouco despois xa deixaron de funcionar, no? Pero polo menos ata o S XVIII estiveron funcionando e bueno, con menos xente seguramente , polo que el comentou, que houbo un baixón no Camiño de Santiago, non? E bueno, para ser rápida porque queda pouco tempo, non? Esto é un pouco a historia deste hospital, este hospital que bueno como dixen hoxe só conserva a memoria ee inmaterial do Camiño de Santiago porque non temos nada material del, pero bueno que un uso público desde o seu nacemento, é curioso que este edificio nacera para ser hospital para atender xente e hoxe siga atendendo xente, xente que un ano normal sen covid, no verano podemos dicir, case diría sen esaxerar, que case 80-85% dos nosos visitantes son peregrinos, no verano, temos un índice inmenso de peregrinos que visitan o museo.  

Eee interesante que nos visitan de tódolos países do mundo, aquí entra xente de Nepal, de Vanuatu, de Mongolia, xa non digo países de América porque xa a min xa me parece normal decir que alguén de calquer país de América ven ou de calquer país asiático, de Irán, do Líbano, temos de calquera parte do mundo, xente que veu de Rusia pero de Kamchatka de alá da esquina de alá, de Estados Unidos de tódolos estados, dos 51 estados, bueno, tomamos nota é nos resulta moi curiosa esa estadística, de tódalas partes do mundo. 

E eu recordo un verano, xa fai tempo, que no mesmo día, a min resultoume curioso eh, no mesmo día entrou un señor de Israel e nada estaba visitando o museo e o seguinte visitante me dixo que era de Palestina, non? Entonces me resulta moi curioso ese tipo de grandeza que ten por un lado o Camiño de Santiago e por outro este museo, non? Que o mellor eses dous señores no seu país non entrarían no mesmo edificio, o mellor, non sei, e aquí no Camiño de Santiago entraron o mesmo tempo un israelí e un palestino a visitar o museo de Melide, non?  

Non sei, é a curiosidade que ten, non? 

 

Antonio Reigosa: Impensadamente 

 

Cristina Vázquez: Impensadamente (risas). Xusto, si, si, si. E bueno este  ano e o ano pasado apenas tivemos visitantes en xeral, non? O ano pasado o número de visitantes foi menos dun 10% do que facemos anualmente. Este ano subiu un pouco a media pero non chegamos o 20-30% do que facemos un Ano Santo como é este, non? 

O Ano Santo anterior, o de 2010, o número de visitantes, para un museo como este, o sea, pequeno, local, dunha vila pequena, pois chegamos os 22.000 visitantes, non? Eu creo que é un número bastante importante, non? A parte eso de aproximadamente hai veces que, que nun ano nos entran 110-112 países distintos, non? De todo o planeta. 

Entón bueno, é unha riqueza cultural e para nós é un orgullo porque todo o que temos aquí exposto vai para alá tamén, lles encanta os peregrinos visitar o museo. Curiosamente case máis que os nacionais, que os locais, o sea, quizás os locais sexan os que menos visitan o museo, despois os nacionais e claro, por riba, os estranxeiros, non? 

Eee hai moitas cousas que lles chaman a atención, obviamente esta sala de arqueoloxía para os, para a xente doutros países é un mundo distinto. Pero as outras salas son moi curiosas porque tamén recordo, creo que estabas ti Xurxo, un día que veu un señor que veu de Alaska, creo que era de Alaska, que se parou nun montón de tempo na sección do carpinteiro, estivo aí mirando, mirando, facendo fotos, tal, bueno un montón de cousas porque o seu abuelo, creo que dixera, ou o seu pai, fora carpinteiro e as ferramentas que estaba vendo eran as mesmas que tiña o señor, en Alaska. 

Entonces, claro, obviamente si, pero é esa riqueza, non? Nós as custodiamos como algo etnográfico, noso, da nosa propia cultura que non deixa de ser algo... 

 

Público: Universal 

 

Cristina Vázquez: Universal exactamente, eso é  (incomprensíbel) o Camiño de Santiago, non?  

E bueno, xa non vou ir moito máis alá porque hai que ir hacia Os Melidaos a gravalos, entón bueno,  esto é o resumo do Museo de Melide.