Antón de Domaio,

por home máis vello,

tomou a parola,

falou o primeiro.

 

- Antón, que tendes, mulleres,

de novo e de certo?

Que dicen na vila?

Que corre no reino?

 

O ano foi boo

dos fruitos colleitos?

Se espera das viñas

bebamos sen prezo?

 

O mar deu de si,

en todo este tempo,

fartura de peixes

salados ou frescos?

 

Andrea, Andrea da Chouza,

muller de bon quedo,

por todas falou

e dixo: - Non creo

 

que vós, que ora vindes

de alá de Toledo,

non saibais as novas

que acá xa correron.

 

A máis lastimeira

que corre xa ha tempo

é que o noso rei

finou sen remedio.

 

Na vila non dicen

cousa de proveito;

todos tén saúde,

as grazas a Deos.

 

Se non que n'ha muito

que algúns xa morreron

do mal das vexigas,

mulleres e nenos.

 

Outros de maleitas,

que estaban tremendo,

sanounos a Morte

con poucos remedios.

 

Na praza si que houbo

de novo e de certo

muito no vrán

abondo de fresco:

 

pixotas e congros,

muxes e corvelos,

melgachos e melgas,

pintos e xorelos,

 

panchozes e xardas,

polbos e badexos

buraces e sollas,

escachos e reos,

 

robalos e raias,

curuxos e meros,

cabalas e barbos,

e mais bucareos;

 

de tranchos, mui poucos;

rodaballos, menos;

lenguados, a pote;

airoas, sen termo.

 

Catro mans a branca

iban os xorelos;

de tres as xouviñas

antronte; que prezo!

 

Muitos caramuxos,

mexillós, cranguexos,

camarós, pezebres,

ameixas e centos.

 

Mais non vos cansedes,

Andrea, por Deos,

dixo; e axudoulle

Tomasa de Outeiro:

 

- O ano foi farto,

o maíz eu creo

que encherá os canastros

tanto que o centeo.

 

O millo meúdo

e os feixóns pretos

e mais o paínzo

encherán os cestos.

 

Anque o liño tivo

moito gorgo, é certo

non coubo nos largos

o liño colleito.

 

Das coles, das verzas,

dos allos, dos beldros

e mais das cebolas

foi ano mui cheo.

 

Se ollais os nabales,

dirés que no inverno

habrá muitos nabos,

rabizas e grelos.

 

As viñas prometen,

xa estamos sen medo,

que habrá nas vendimias

gran falta de cestos.

 

Na vila traballan

tantos toneleiros

que abouxan as rúas

con tanto golpeo.

 

Toneles e pipas

de novo fan presto;

e alimpan, remendan

os pipotes vellos.

 

Do viño a colleita

será sen exempro,

e seica a ochaviño

pasará o neto.

 

Estas son as novas,

embora as contemos;

agora, compadre,

containos, vos prego,

 

a morte do rei,

que acá non sabemos

como cando foi

o sou saimento.

 

Contáinolo axiña,

que xa será vello

alá en Madril

e mais en Toledo.

 

ANTÓN:

 

- Xesús, que doudice,

Tomasa!; ben veXo

que teus pais e avós

son de Carvalledo.

 

Ti coidas que os homes

da sega volvemos

vindo por Madril

e entramos adentro? 

 

Non, miña querida,

non, non che podemos

falar nin mingalla

do que alí foi feito.

 

Algunha cousiña

que ouvimos de lexos

aínda despois

diremos se hai tempo.

 

Testigos de vista

só os catro pequenos

que en Madrid serviron

isos podrán selo.

 

Ai ti, Peruchiño!,

conta por extenso

que viche en Madril

na morte e no enterro

 

do rei, noso dono,

dos choros, lamentos,

das cousas que logo

dempois se fixeron.

 

E ti, Maruxiña,

enméndalle os erros

a vez que Perucho

se esqueze do cerro.

 

Tamén ti, Minguiña,

pois viche o suceso,

dinos o que viche

ou torto ou dereito.

 

Se non te lembrares

de todo e de presto,

Xepiño, que é pronto,

dirá teus defeutos.

 

 

- Eu? Seica vós tendes,

Antón, o desexo

de ouvirme entre tantos

falar como neno?

 

Eu, mal pecadiño,

contar por extenso

cousas atán grandes

que alí sucederon?

 

Aínda se foran

os zapatos vellos

que merquei nas rúas

e din ao maeso;

 

aínda se fora

por darvos contento,

dicirvos en como

berraba correndo

 

"patuyá, patuyá",

descalzo e famento;

"tuyá, apatuyá,

hay zapatos viegos"?

 

Aínda se fora,

contara sen medo

que couces, que croques,

que azoutes me deron

 

porque non berraba

máis alto que o ceo;

vendise zapatos

se tiña algúns vellos.

 

Aínda se fora,

n'importa o segredo,

que cousas meu dono

facía no eido

 

de noite furtando,

de día a pé quedo,

aos vellos zapatos

botando un remendo,

 

a vez que non viña

con min derradeiro,

na capa embrullado

axustando o prezo.

 

Aínda se foran

cousas de tal xeito,

falara por vinte,

contara por centos.

 

Mais cousas da corte

e tanto misterio,

eu? Quen cho dixera,

Perucho dos Merlos?

 

O que máis eu farei,

se podo facelo,

á boa compaña

cumprindo o desexo,

 

será, pouco ou muito,

contar, se me lembro,

o que ouvín de lonxe,

o que vin de preto.

 

Tende conta, homes,

mulleres e nenos,

as cousas e todo

que direin; comenzo:

 

Antes de San xoán

virán de Arangüeso

o rei máis a reina

nos reás mancebos.

 

Virán con saúde,

estaban mui ledos

todos no Retiro,

pazo de recreo.

 

Xa tiñan disposto

coller o vieiro

cara a Valsaíño

a catar o fresco,

 

cando de repente,

un día, por certo,

día de máis fadas,

triste e mui funesto,

 

a nove de xullo

do ano que temos,

ás dúas da tarde,

pouco máis ou menos,

 

o rei don Felipo,

estando no leito,

non sei se durmindo,

non sei se desperto,

 

pois tiña costume,

dempois de algún tempo

de erguerse de noite,

e deitarse mui cedo.

 

Non era malato

non estaba enfermo,

mais un accidente

colleulle de recio.

 

Déronlle uns caldiños

mui quentes de presto;

tamén matan caldos

quando quere Dios.

 

Deulle un gran salouco,

fixo un gran bostezo,

cando unha frechiña

chegou ao gorgeiro.

 

"¡Oh mon Dieu, mon Dieu!",

falou por extremo;

quedouse en "mon Dieu"

morto sen remedio.

 

Faltoulle o resolio

e mais os meneos;

sen febre e sen dore

se foi para o ceo.