A AELG, as escritoras e os escritores galegos, manifestamos a nosa desolación pola perda irreparábel do noso patrimonio natural. A súa desaparición significa que perdemos vida. A vida que alenta nas nosas obras.

Con admiración expresamos a nosa solidariedade con todas as persoas, profesionais ou non, que se entregan a deter o lume.

Con rabia manifestamos o noso rexeitamento das causas que provocaron estes incendios e que estaremos, máis alá da palabra, onde o pobo estea para reclamar responsabilidades institucionais e esixir os cambios políticos necesarios para evitar estas traxedias incendiarias.

E entre tanto, seremos voz do pobo, falaremos por el e con el doéndonos e denunciando. Alimentando a memoria coa "humilde beleza", articulando os sons que flora e fauna xa non poden pronunciar.

Desde a AELG facemos nosas as palabras das nosas autoras e autores, para calmar a ansia e alentar os berros necesarios.

 

***

Arde Galiza

Por Marta Dacosta. Publicado o 16 de agosto de 2025 aquí.

 

Onde eu vivo, hai 25 anos había algunha resistencia a eliminar eucaliptos e substituílos por frondosas autóctonas. Mais en 2005, cando a principios de agosto o monte ardeu case por completo nas súas preto de trescentas hectáreas, comprobaron cales foran as zonas que mellor resistiran (si, onde había carballos e castiñeiros) e como os eucaliptos viraran bomba incendiaria e arma de destrución do solo.

Ao noso monte prendéronlle lume. Din que lanzaron rodas con combustíbel. As rodas apareceron. Houbo quen verbalizou que era unha vinganza dos de sempre por perderen as eleccións. O bipartito tomaba posesión eses días.

Pasados vinte anos, neste inicio de agosto puiden visitar o Teixadal de Casaio. Estabamos en alerta vermella pola calor, así que madrugamos todo o posíbel e entramos neste bosque único en Europa case ao mesmo tempo có sol. Alí a alerta vermella non existía. Estabamos protexidos por unha cúpula vexetal en que teixos, cancereixos, acivros e bidueiros competían pola luz. O chan estaba limpo. Alí, naquel bosque afastado, de difícil acceso, en que é imposíbel calcular a idade das árbores e que permanece igual a si mesmo despois de milenios, onde as persoas que entramos hoxe facémolo procurando que o noso paso sexa imperceptíbel, o chan estaba limpo. O bosque, autóctono, antigo, protéxese a si mesmo.

Dúas páxinas do libro da vida que nos demostran que, cando nos afastamos da natureza, tamén nos destruímos a nós mesmos.

Regresamos de Carballeda de Valdeorras por Larouco, Trives e Chandrexa, e coma unha premonición atravesamos o lume das Neves. Non podo soportar a idea de que ardeu o Macizo central. Nin que o goberno da Xunta se limite a falar de que van perseguir os culpábeis, como se eles coa súa nefasta política forestal, coa súa aposta por Ence ou Altri, devoradoras de eucalipto, non fosen parte da man incendiaria. Como quen arrinca as árbores da vila para substituílos por pavimentos que axudan a que aumente a temperatura. Todos sosteñen a mesma bomba.

 

***

Eu son o monte

Por Marga do Val. Publicado o 16 de agosto de 2025, aquí.

 

O monte arde e nós con el. Hai fogo no monte! Era un berro de arrebato case sempre en agosto coa obriga de lle acudir. Toda a veciñanza armada con caldeiros, coas mangueiras das casas achegábase o máis posíbel ao lume, que en todos os sentidos era inalcanzábel pola auga, que só se podía facer chegar cos baldes. O monte dos Toubales, da Devesa Vella, máis alá dos espalleres do fondo do lugar do avó Feliciano, ficaba aínda lonxe, foi pai quen pensou nas máquinas de sulfatar e funcionaron... Cando ocorreu a catástrofe do Prestige sentín que a soidade fronte ao barco, contra o seu vómito pegañento e o medo a que arrasase con todo, era o mesmo que eu sentira de pequena, vendo como non había mans, nin mangueiras longas, o temor na casa cos irmáns na noite alumeada mentres non chegaban pai e nai. As imaxes destes días de homes e mulleres que ven como o tesouro da auga se vai baleirando polo camiño, a impotencia e saberse no máis absoluto abandono é a mesma imaxe de hai corenta e nove anos, cando aínda non se votaba por ninguén.

Os lumes apáganse no inverno, mantense o monte limpo, faise próximo e aténdese todo o ano, non só se lle acode co lume. A terra necesaria compañeira de vida aproveitase, ponse en mans de quen a cultive, non se vive de costas a ela, non se ignora. Cando eu era pequena deixar os campos de vello, a monte, era como unha traición. O monte non pode ser un lugar onde crecen rapidiño os eucaliptos, un negocio descerebrado sen futuro, os campos enterrados chaman por mans para ver a luz. Admiro as comunidades de montes en man común que traen o valor do territorio aos días de hoxe, que o actualizan, que saben que é un ben necesario, riqueza comunal, futuro. De todas estas cousas debemos acordarnos cando votamos, de quen sabe estar co monte e coa terra para traballala, de quen lle dá valor á agricultura, ao gando, ás carballeiras, aos soutos, as fragas.

O monte é unha continuidade da casa, que ás veces só comtemplamos desde a fiestra, sen nos atrever; outras atravesámolo en paseos por camiños asfaltados para non nos perder, como fai a parella protagonista do libro, Eu son o monte (Euseino? Editores), da escritora, nacida en 1994 en Cidade de México, Sara Guerrero, homenaxeada como A Nosa Señora das Letras 2025 polo colectivo A Sega, este 15 de agosto en Mondariz. Antes de ler este libro, que me prendeu desde a primeira páxina, nada sabía da súa autora, despois lin na súa bitácora, Rehabitar o rural, no diario O Salto; procurei entrevistas, souben do seu teatro. A narración breve e contundente, atravesoume desde o título; comprendín e identifiqueime coa transformación da voz narradora, de fóra, que desexa entrar na comunidade, contra a adversidade, coa lingua nova que fai propia e coa terra en que tamén bota patacas; ela limpa a casa e iso é traela de volta á vida, como aprender a tocar a terra, fronte ao que lle impide ser e estar, é unha intrusa. Atende o relato de Carme que lle desenterra o monte onde a avoa do seu compañeiro botaba millo, aprende que os ocos das árbores son cartos nos petos, que hai unha temporada para que a lapa lamba a serra no horizonte e que non lle dan lexitimidade ás súas palabras. Lean este libro en que a casa desaparece entre os eucaliptos, coma quen di desaparecemos Nós, entre o dereito á terra, o dereito da terra e a casa do corpo diferente.

 

***

Caracol ou Lume

Por Olga Novo. Publicado o 17 de agosto de 2025, aquí.

 

 

***

Outra vez o caos, non aprendemos

Alberte Blanco Casal. Texto enviado para a súa publicación na web da AELG.

 

As condicións climáticas adversas, como as deste mes de agosto, facilitan a proliferación dos lumes, pero non resulta comprensíbel nin razoábel que cada foco se converta nun gran incendio. Algo non funciona ben na xestión de Medio Rural para que isto suceda, con esta dimensión catastrófica. Sábese que circunstancias meteorolóxicas adversas son recorrentes cada verán e van en aumento, como sinalamos na Comisión de expertos do Parlamento Galego de 2019. Nos documentos finais que trasladamos ao Parlamento e ao Goberno Galego había unha análise pormenorizada dos elementos clave do sistema de defensa do monte, ademais dunha lista exhaustiva de recomendacións para afrontar con certas garantías unha crise incendiaria. Lamentablemente, non parece que se tivesen moito en conta.

O fundamental nunha política contra-incendios é o desenvolvemento rural. Ter un dispositivo altamente cualificado é importante, pero hai países con excelentes servizos contra incendios (o noso tamén o ten) que non resolven o problema. Hai outros factores estruturais que deben de ser tidos en conta, non centrar todo na extinción.

Debemos ter moi presente que Galiza conta cunha gran cantidade de núcleos rurais dispersos por toda a xeografía do país. Se queremos que o Servizo de Prevención de Incendios (SPIF) sexa eficaz durante unha crise incendiaria de nivel 1 ou 2 (afectación potencial importante a persoas e bens públicos e privados non forestais), cómpre que as faixas de protección contempladas pola Lei de incendios estean en perfectas condicións. É dicir, coas bandas de protección en torno ao perímetro dos núcleos sen biomasa.

Daquela, o SPIF podería actuar con máis eficacia e centrarse nos puntos críticos; do contrario, a emerxencia vólvese ingobernábel. Vista a deriva climática, cada vez máis adversa, haberá que ampliar o ancho das faixas e mesmo realizar devasas de protección nas zonas de pendente que rodean os núcleos para dar unha maior seguridade. Esta medida é esencial, porque temos un grande número de fincas agrícolas abandonadas con matogueira, sen descontinuidade de biomasa altamente combustíbel entre o monte e o medio urbano. Unha bomba. Tampouco se trata de limpar o monte (é imposíbel, ademais de innecesario), só os accesos, pistas e devasas de seguridade.

En definitiva, unha parte significativa da responsabilidade desta catástrofe hai que adxudicarlla á ausencia de prevención, ao abandono do medio rural e á desidia das autoridades. Hai unha aplicación deficiente da lexislación agro-forestal que temos neste momento, aínda que é manifestamente mellorábel. De aplicarse, de facer cumprir cuestións como os perímetros de protección, o control e posta a disposición de emprendedores das fincas agrícolas abandonadas polo Banco de Terras, promocionando o desenvolvemento rural, a ordenación do territorio e un monte onde prevalecese o cultivo en mosaico, con especies alternadas para frear os incendios, o resultado sería outro moi diferente. Non se poden evitar totalmente os incendios, pero poderíanse controlar mellor e evitar moitas catástrofes. Este modelo sería infinitamente máis barato. Lamentabelmente, non parece que este Goberno queira poñelo en práctica.

Ademais da estrutura forestal, o monte multi-funcional ou o desenvolvemento hai un factor indispensábel: implicar a veciñanza do rural na xestión do territorio. O dispositivo contra os incendios non pode ser unha estrutura, por dicilo así, de funcionarios públicos afastados do territorio. Hai que involucrar as comunidades de montes, os propietarios particulares, as cooperativas. Cando se fixo isto, logrouse unha cohesión entre a xente e a administración que resultou moi positivo para o medio rural; o número de incendios e de hectáreas ardidas minguou en máis do 70% a partir da aplicación desa política.

Mais, para iso hai que mudar de mentalidade ou de Goberno. O abandono do medio rural é a causa principal dos incendios. Un rural desenvolvido e ordenado territorialmente non sufriría desfeitas destas proporcións.

 

***

Os nosos montes

Carme Adán. Texto publicado o 19 de agosto de 2025, aquí.

 

Terríbel. Esta é a palabra máis repetida nesta vaga de lumes. Desesperación e tristeza ante unha perda humana, gandeira e medioambiental irreparábel. A veciñanza desesperada apaga os lumes como pode. Onte escoitaba a unha amiga narrar como usan xestas porque non teñen material. Fora a propaganda política e os chalecos dos cargos políticos do PP, a situación é desoladora. Era cuestión e tempo, meteorolóxico e cronolóxico, que isto sucedese.

As brigadas e os bombeiros en situación precaria e só contratados por tempadas. Mentres, o gasto en militarizar en Europa imponse como unha prioridade, o desleixo cara o agro e o monte é unha constante na Galiza e no Estado. A Xunta entende o monte como un monocultivo de eucaliptos e piñeiros para o negocio das empresas pasteiras; véxase o seu empeño por lexitimar acabar coa riqueza da Ulloa. O modelo de Altri ou Ence sabemos que non xera riqueza no país, todo o contrario: deteriora formas de vida que respectan a biodiversidade.

Hai que pedir responsabilidades en dous sentidos nesta catástrofe. Un sobre como se afronta a extinción dos incendios e outro sobre a prevención. Porque faltaban efectivos cando as alertas por calor extremo se repiten dende hai un mes? Onde están os efectivos da Xunta? A coordinación cos concellos? Non chega coas roldas de prensa nin co control mediático. Anos reducindo os orzamentos e rezando para que chova ten consecuencias. A realidade deixa ao descuberto que os montes necesitan unha política forestal que os poña en valor todo o ano. Aí comeza a prevención. Non é un pacto pola emerxencia climática, é escoitar aos que viven no rural e levan proxectos de rexeneración das especies autóctonas. Especies que en moitos casos son devasas naturais.

A prevención sempre é lenta e cara. No caso da política forestal, as persoas expertas levan décadas alertando da necesidade de mudar o modelo de explotación do monte. Pensemos que os pastos de gando están sendo reforestado con eucalipto, que non se roza o monte ou se fai só para plantacións de especies de crecemento rápido. O suposto abandono do rural asúmese como un mal necesario en nome do progreso. Vai sendo hora de poñer en cuestión que entendemos por "progreso". Unha palabra vencellada ás cidades e a industrialización da que hoxe, a pouco que a sometamos a análise, vemos as súas trampas.

A respecto desta cuestión quixera facer unha reflexión. Hai xente nova que se viu expulsada do espazo rural por falta de servizos e pola infravaloración do traballo no campo. Explotacións que tiveron que pechar pola baixada dos prezos ou o consumo alimenticio baseado nas grandes superficies son un exemplo. Vivimos de costas ao monte. As crianzas aínda máis. Podemos repasar os contidos curriculares, ou incluso os transversais e detectaremos un desprezo polo noso rural. É certo que en ocasións poñemos o acento no deterioro do planeta, sen reparar que o ecoloxismo é un compromiso coa natureza e a vida desde nós e o noso contorno.

Servirá tanta dor e tantas perdas para que outra política forestal se poña no centro do debate e dos orzamentos?

 

***

Temos que mudar de rumbo

Suso de Toro. Texto enviado para a súa publicación na web da AELG.

 

Cando o lume sexa apagado e se lle poda socorrer as persoas e familias prexudicadas e darlles conforto, o seguinte que debe facer a sociedade galega é dar homenaxe e, sobre todo, escoitar a veciñanza dos concellos tan afectados polo lume. E escoitar os traballadores que apagaron os lumes, que até agora non foron escoitados e, polo contrario, foron desoídos pola Xunta e desprezadas as súas razóns.

Cando o lume sexa apagado, todo o país, toda Galiza, ten que reflexionar sobre o camiño de desidia e destrución no que nos teñen desde hai anos. Temos que reflexionar criticamente sobre AS POLÍTICAS QUE FAN DO NOSO PAÍS UNHA MERCADORÍA QUE SE VENDE A PEDAZOS A EMPRESAS FORÁNEAS. Reflexionar criticamente sobre AS POLÍTICAS DESTRUTIVAS QUE MALTRATAN O NOSO TERRITORIO E DESTRÚEN AS NOSAS RIQUEZAS NATURAIS E O NOSO FUTURO.

Cando o lume sexa apagado, o noso país tense que ollar nun espello limpo e dicir en voz alta: “Non queremos seguir así, non podemos permitir que destrúan a nosa Terra, non podemos permitir que nos destrúan. Temos que mudar de rumbo.”

 

***