O ÚNICO QUE SE LLE OCORRÍA ERA PENSAR EN JENNY.
     Acababa de cruzar Anselmo a Calle de Alcalá cando mirou para un señor miúdo e baixiño e cuberto cun sombreiro gris moi novo que, axilmente, camiñaba uns metros dediante del. Pois si que o é -díxose Anselmo-, é Luciano Neira. Verdadeiramente, era unha casualidade oportuna. Anselmo apurou o paso.
     -¡Luciano! -chamouno.
     Luciano volveuse e saudouno garimosamente.
     -¿Que hai, James? -díxolle, apretándolle a man-. ¿Que contas, home?
     Luciano chamábao sempre polo apelido.
     -Nada -contestou Anselmo-. Estaba facendo tempo.
     Emprincipiaron a subir os dous xuntos na dirección da Puerta del Sol.
     -O outro día estiven no Instituto Francés -dixo Luciano-. Quero ver se tomo clases de francés. Solo algúns meses.
     -¿No Instituto?
     -É para recordar -seguiu Luciano-. Eu o francés cheguei a dominalo ben. Non perfectamente, claro está, porque non hai maneira de dominar perfectamente un idioma estranxeiro, pero, en fin, cheguei a dominalo ben. O que pasa, que ten un que atender a unha serie de necesidades urxentes e prosaicas e, como non queda tempo para estudiar, os coñecementos antigos, pouquiño a pouco, vanse esquecendo.
     -Pero eu creo -dixo Anselmo- que os idiomas vólvense recordar case de golpe, así que un empeza a estudialos de novo.
     -Eu non pretendo máis que refrescar coñecementos -dixo Luciano.
     Logo, anárquico sempre, afirmou:
     -Nun idioma, sexa o que sexa, o difícil e o esencial, é chegar ao miolo, compenetrarse co espírito do idioma.
     Torceron pola Calle de Cedaceros.
     -É que viña eu pensando nalgúns casos curiosos do francés -dicía Luciano-. No francés hai palabras, hainas en tódalas linguas, que aparentemente son sinónimas e, non obstante, expresan matices diferentes, pero matices fundamentais, que impiden que se poida empregar arbitrariamente unha ou outra.
     Anselmo asentía.
     Luciano agora andaba con moita máis lentitude. De cando en cando, parábase para dicir algo repousadamente.
     -Un armario de espello é un armoire a glace -dixo de repente.
     -Si. E o xelo é tamén glace -dixo Anselmo.
     Seguidamente, Anselmo preguntou:
     -¿Non che sería mellor ter as clases con profesor particular? Porque cando hai moitos alumnos, o término medio deles non estudia nada e non se pasa dos temas elementais.
     -Non, para min ese non é inconveniente. Eu, en realidade, o único que necesito e volver oír falar francés. Así que o volva oír, aínda que solo sexan catro palabras elementais, estou seguro de que me poño outra vez en forma para asimilalo e entón asimilareino ata inconscientemente, ata cando estea durmindo.
     Anselmo manifestouse de novo conforme. Por outra banda, análoga teoría defendéraa el había ben pouco.
     -Ademais as clases son de grupos pequenos, ningunha delas pasa de quince alumnos, segundo aló me dixeron -seguiu Luciano-. Quince alumnos é unha cantidade prudente, que lle permite a un falar nas clases e intervir frecuentemente nelas; porque non se trata unicamente de oír falar francés, senón de practicalo tamén.
     Reloucaba Luciano de satisfacción, coa perspectiva das clases de francés.
     -¿Cando as vas empezar?
     -Empezareinas calquera día destes. Déronme uns cantos informes que me interesaban. É que quedara libre máis cedo que outros días e, como non tiña polo momento nada que facer, ocorréuseme pasar polo Instituto Francés. As clases son bastante baratas -engadiu Luciano.
     Na Carrera de San Jerónimo, Luciano parou.
     -¿Tes presa ti? -preguntoulle a Anselmo.
     -Non.
     -Entón imos seguir por aquí. E que quero ver a un señor.
     Seguiron por Ventura de la Vega.
     -Nós dicimos: dame outro libro. En francés hai que poñer o artigo: donnez-moi "un" autre livre -dixo Luciano.
     -Si -dixo Anselmo-. E en vez de ser: outros dous libros, en francés é: deux autres livres. Primeiro vai deux, despois autres.
     -Deux autres livres. Claro. Exactamente -comentou Luciano, entusiasmado case.
     Referíronse aos verbos impersoais. Luciano recalcaba que había que construilos co pronome neutro, con il.
     -Neva é: il tombe de la neige -dixo Luciano.
     -E saraivar é grêler -dixo Anselmo-. Il grêle
     -Grêler -repetiu Luciano-. É verdade. Esquecérame xa deste verbo.
     Falou Luciano de outro tipo de verbos de construcción impersoal.
     -Por exemplo, dise: Il est arrivé une catastrophe.
     Con tal conversa, pouco a pouco, deran chegado á Calle del Prado e á casa na que Luciano quería entrar, situada nesta rúa.
     -Sube comigo. É cuestión de segundos -dixolle Luciano a Anselmo.
     Subiron ao primeiro andar. Luciano chamou. Saíulles a abrir unha serventa co xesto apampado. Luciano preguntoulle se volvera xa don Luis.
     Anselmo non tiña idea de quen podía ser don Luís.
     A doméstica, sen variar nada o seu xesto, dixo que non, que voltaría o día seguinte polo serán. Luciano deulle as gracias ledamente.
     Baixaron.
     Tamén agora por Ventura de la Vega, foron de novo á Carrera de San Jerónimo, pola que seguiron costa embaixo. Luciano falaba ininterrompidamente, aínda que, desque entraran na casa, deixara o tema das palabras, dos xiros, das leis gramaticais do francés. Agora falaba máis que nada de proxectos, de numerosos proxectos que nun futuro inmediato lle gustaría realizar. Pero non era capaz de pronunciar seis palabras sen que a voz lle fallara supetamente: carraspexaba para recuperala e, así e todo, ás veces non a daba recuperado.
     Fixo un alto dediante do escaparate dunha tenda de Antigüidades. Para Luciano tiñan os escaparates un engado especial. Tamén para Jenny, anque de índole distinta. En Jenny o engado era mudo, irracional; en Luciano, elocuente. Os en aparencia máis insignificantes obxectos dos escaparates, para Luciano estaban cheos de suxerencias e eran como sementes de teorías, que nunca el deixaba sen desenrolar.
     No escaparate da tenda de Antigüidades, afirmou Luciano que, en contra do que se pode pensar, en vista do pequeno volume da clientela, os anticuarios fan, polo xeral, bos negocios. Son xente perita, dicía Luciano, ben informada, de grande experiencia. Luciano estimou en concreto algunhas das antigüidades expostas. Louvounas por bonitas e discorreu hipóteses acerca do lugar do que procederían, hipóteses máis ou menos literarias.
     Reemprenderon o paseo. Ao pouco tempo, achábanse dediante do Hotel Palace.
     -Hai tempo que non entro no Palace -dixo Luciano-. ¿Que che parece se entramos a lle botar un vistazo?
     -Moi ben -aceptou Anselmo.
     Entraron. Cruzáronse, na porta, cun grupo de turistas estranxeiros que saían nos momentos aqueles. Luciano aprobou o ambiente e o conxunto arquitectónico do Palace, dentro, advertiu, do escaso interés estético que un hotel podía ofrecer e da antipatía que nel espertaba o luxo,
     -O Ritz tamén está ben -deulle por dicir a Anselmo.
Luciano admitiu que si, que o Ritz estaba ben, pero que, de todas maneiras, preferir, prefería o Palace, porque no fondo era máis cosmopolita, máis universal, menos especializado que o Ritz.
     Foron polo hall.
     -Reformárono algo -dixo Luciano-. Queda ben.
     Despois foron por un longo pasillo que, por unha banda, tiña unha serie de escaparates. Luciano contemplou morosamente un de cravatas.
     -¿Que cravata escollerías? -preguntoulle a Anselmo.
     Anselmo repasou a colección, dubidou, sinalou, ao cabo, dúas como preferidas.
     -Non están mal -dixo Luciano.
     E, sinalando outra, engadiu:
     -A min a que máis me gusta é aquela.
     Admirouna Luciano por uns segundos; despois dixo:
     -Eu sempre tiven polas cravatas certa debilidade. É o escándalo da miña muller, que me reñe porque non acaba de comprender como podo gastar cento e pico de pesetas nunha cravata cando en realidade me farian máis falta camisas ou calzons.
     Poucas veces se refería Luciano a particularidades, a intimidades familiares, pero certo é tamén que sempre que o facía era dun xeito moi natural.
     Foi xustamente cando Anselmo arredaba da cravata preferida de Luciano a vista cando, coa correspondente sorpresa, descubriu á Elvira. Era Elvira. Anselmo saíulle ao encontro. Déronse unha apreta e dous bicos.
     -Estaba pensando -dicia Elvira-- se eras ti ou non eras ti; estábate vendo dende lonxe e dicíame toda estrañada: ¿É Anselmo este ou non o é? e, segundo me achegaba, pensaba: Pois si, non cabe a menor dúbida de que o é. Fíxate que casualidades, pero ¿non estabas fóra? ¿Que fas aquí?
     -Viña con ese señor...
     Luciano, alonxándose progresivamente, seguía a mirar para os escaparates.



     A PRESENCIA de Luciano, abandonado en calada espera, fixéralles adiantar a despedida.
     Anselmo e Luciano reingresaban na rúa.
     -Para min é hoxe día de casualidades -dixo Anselmo-. Atopeite a ti de casualidade e agora fun atopar á esta señora...
     -¿É parente túa?
     -Si, é parente...
     Evidentemente, o encontro con Elvira fora, como casualidade, máis sensacional que o encontro con Luciano.
     Foron ao Paseo del Prado. Despois don forte ataque de tos, Luciano dixo:
     -O malo e que non pode un desentenderse dos altibaixos da saúde, por máis que un o queira. Os feitos mandan. E, claro, en tódolos proxectos, en tódolos plans, hai que contar co factor cambiante da saúde.
     Referíase Luciano aos inconvenientes dunha mala saúde cunha fonda indiferencia, como se non fose el o enfermo.
     -¿Non estás logo ben estes días? -preguntoulle Anselmo.
     -Si, aínda levo unha temporada bastante boa, non me podo queixar.
     -Pero cóidaste pouco. Vés sen gabardina nin paraugas e hoxe fai un día malo.
     Era unha tarde nórdica. Emprincipiaba outra vez a chover.
     -Debía traer gabardina, pero non a teño. Teño namais abrigo e o abrigo pesa demasiado. Hei mercar unha gabardina cando aforre algún diñeiro. Hai que ir facendo as compras con certo método.
     Malia a todo, Luciano nin se parecía decatar de que quizais se estaba preparando un ballón. Andaban os dous imperturbablemente lentos, e aínda logo Luciano parou por unha vez máis para facer unha crítica detallada da perspectiva urbanística que se abranguía dende a posición na que estaban eles. Despois, deu volta para se achegar a un posto a mercar unha revista literaria e, cando viña con ela, dixo entusiasmado:
     -Teño fame.
     E preguntoulle a Anselmo:
     -¿Ti non tes fame?
     -Eu non. É que acabo de xantar.
     Ben sabía Anselmo o que significaba que Luciano tivese fame. Significaba, primeiro de nada, meterse nunha taberna e pedir, polo de pronto, viño. Logo, preguntaba Luciano ao camareiro:
     -Imos ver, ¿que teñen para comer?
     O camareiro, pouco a pouco, ía soltando a lista de tapas. Había pulpo, había queixo, había chourizo, había gambas al ajillo, había sardiñas e anchoas en lata, había...
     -¿Que tal está o pulpo, está bo? -interrompíalle Luciano.
     O camareiro aseguraba que si.
     -Pois váianos traendo unha ración de pulpo. Ou se non -rectificaba Luciano cando xa o camareiro partía en busca da ración- traia dúas. Ou tres; traia tres. E moito pan.
     O camareiro reaparecía coas tres racións de pulpo e pan abondo, pero non acabara de poñelo todo na mesa, cando Luciano lle ordeaba:
     -Traia tamén dúas racións de queixo. ¿É bo? ¿Que queixo é?
     Ponderáballe o camareiro a calidade do queixo; entón repetía Luciano:
     -Moi ben, pois traia dúas racións de queixo.
     E, satisfeito, dicia:
     -Hai que se alimentar.
     E, como se fose un lambón, metía na boca un pedazo de pulpo.
     Aos poucos minutos, ademais do pulpo e do queixo, mandara traer chourizo e máis viño. E, reprobándoos, dicíalles aos que con el estivesen:
     -Non comedes nada. Comprenderedes que non vou eu a comelo todo.
     Pero, en realidade, o que con moita diferencia menos comía, era o propio Luciano. O pracer de Luciano radicaba en se convencer de que estaba moi famento,vorazmente famento e pedir, en consecuencia, pratos e máis pratos, seguro de que todo lle había ser pouco para se dar farto. Logo, se a maior parte do pedido non sobraba, debíase aos estómagos dos que o acompañasen.
     Anselmo acompañárao ben veces. E de boa gana o acompañaría tamén aquela, mais era demasiado cedo para comer de novo. E ademais Artemio agardaba por el.
     Despedíronse denantes de chegaren a Cibeles. Quedou Luciano a coller un tranvía e Anselmo seguiu cara a Cibeles. A chuvia disminuía.



     CHEGABA CON algún retraso e Artemio protestoulle.
     Non estaba, Artemio, nada cambiado.
     Anselmo disculpouse polo retraso e logo, contraatacando, dixo:
     -Citar ás tres e media non se lle ocorre a ninguén que estea cordo. Esa hora é, normalmente, a de xantar.
     Agora foi Artemio quen se disculpou e demostrou que ás tres e media era a única hora na que podía citalo. E, como para seguir o paralelismo, tamén el logo contraatacou:
     -Tiven que che mandar unha carta, porque, despois de moito traballo, dei co teu teléfono e chameite dúas veces, pero as dúas veces contestoume a túa patrona, dicíndome que non estabas e que non habías volver seguramente ata as tantas da noite.
     -Se me chamaras pola mañá.
     -Pola mañá víñame mal, porque na miña casa non temos teléfono aínda.
     Ata entón estiveran parados, mais Artemio precisaba facer algo no Palacio de Comunicaciones e cara a el se dirixiron. Non tardou Artemio en falar da moto que comprara e dunha viaxe que nela fixera o día pasado a Toledo. Uns vinte días levaba co carnet de segunda na carteira e era feliz.
     -Pero ti non sabías andar en bicicleta -dixolle Anselmo.
     -Non. E iso, ¿que?
     Cando saían do Palacio de Comunicaciones, Artemio dixo que estaba el só na casa. A nai e a irmá -e a serventa- pasarían fóra o fin de semana.
     -Polo tanto, eu creo que mellor que se meter en calquera sitio, será ir a miña casa, ¿non che parece?
     Resulta que Artemio viñera na moto.
     Cun pano quixo secar os dous asentos.
     -Xa está o pano mollado de tanto secalos -dixo.
     -E que digan logo -comentou Anselmo- que en Madrid non chove.
     Desarmou Artemio o soporte da moto, acendeuna, montou e despois montou Anselmo. A este, Artemio non lle daba como motorista moita confianza. No intre de partir, díxolle:
     -Xa sabes que cando chove as motos estas esbaran como nada.
     -Non hai caso -contestou Artemio.
     Partiron.
     Artemio dixo algo, pero Anselmo non entendeu, porque o vento lle zoaba nos oídos. Cando pararon no primeiro disco, preguntoulle que dixera.
     -Que non levo ben os freos.
     Despois de ben tempo, chegaron. Estaban preto da Plaza de Moret.
     A casa na que Artemio vivía era de construcción recente, alta e estreita, con leda fronteira chea de ocos, lucindo as cristalerías de anchos ventanais.
     No ascensor subiron ao sexto piso. Artemio sacou a chave e abriu a porta B. A vivenda era moderna, confortable, luminosa. Pasaron a unha sala grande, con baixas cadeiras.
     -Aquí tes o tocadiscos da miña irmá.
     Estaba o tocadiscos nunha mesa pequena e alta. Noutra mesa había uns cantos discos espallados.
     -¿E o teu? -preguntou Anselmo.
     -En Londres aínda -dixo Artemio.
     Artemio mercara en Londres, cos seus aforros, o tocadiscos e os tres discos: a novena de Beethoven, un disco de Bach, e o disco co Concierto de Aranjuez.
     Soñaba con refinados deleites musicais para cando estivese de volta na súa casa.
     -¿Paréceche ben que poñamos a novena? -propuxo Artemio.
     -Pona, si.
     Artemio púxoa. Logo, decidiu facer café nunha pequena cafetera eléctrica que tiña.
     -A non ser que queiras mellor té -dixo, sen dúbida pola lembranza de Londres.
     -Non, está ben o café.
     Artemio comportábase con certo aire gracioso de novato nun piso do que pasaxeiramente era o amo e o único habitante.
     Foron os dous á cociña e abandonaron a novena de Beethoven entre os mobles, as alfombras, os cadros, as xordas paredes.
     -Teño unha botella de whisky escocés -dixo Artemio-. Botaba de menos o whisky, palabra.
     -Eu tomeino hai tres días de casualidade. Na casa dun coronel en excedencia forzosa que non coñecía nin coñezo aínda.
     Atopárao, cun amigo duns corenta anos e bigote, nunha taberna. Chamábase don Manolo. Era coxo, mutilado de guerra polo bando republicano. O amigo dicíalle:
     -Te voy a hacer de la Orden de la Seta.
     Había, no mostrador, longo e ancho, pratos de tapas variadas e un con cogumelos. O amigo de don Manolo colleu un cogumelo e fixouno , con grande paciencia, porque o talo era groso de máis, na chaqueta de don Manolo que, orgulloso, sacaba o peito fóra, como se tivese unha condecoración, e contemplábase nun espello que había na taberna. Anselmo xuntárase con don Manolo e mais co do bigote, indo de tasca en tasca, pero, ao cabo dunhas dúas horas, os tres acabaran enredados nunha barulleira retesía motivada polo tema da concordia matrimonial; entón fora cando a don Manolo lle dera por invitar a Anselmo a beber uns whiskies na súa casa para que vira o ben que el e a muller se levaban.
     Anselmo contoulle a Artemio esta historia absurda.



     EMPRINCIPIOU A cafetera a producir difíciles ronquidos e sopridos, como se tolease, e logo, pouco a pouco, foi producindo café.
     Artemio e Anselmo fóronse acomodar en senllas cadeiras, perante unha mesiña de cristal no que puxeron as tazas de café, a botella de whisky, e dous vasos. A novena ía polo primeiro tempo aínda.
     Falaron os dous amigos de tempos pasados.
     Facía tempo que non se vían, pero agora que estaban de novo xuntos este longo intervalo de separación parecía terse irrealizado, e era como se proseguisen os mesmos días, non nas circunstancias externas, mais si no profundo, de cando levaban estreita e diaria convivencia.
     Desde que abandonara os estudios universitarios, a vida de Artemio consistía en tres etapas por varias cidades europeas, sosténdose nelas por medio de traballos heteroxéneos e do máis humilde, e de épocas de descanso na casa. Tamén pertencia, polo tanto, Artemio á bohemia viaxeira. Certo que non tan autenticamente como Ruibal, por exemplo. Ruibal acabara na bohemia viaxeira por eliminación. Agora viñera de El Cairo, despois de percorrer case durante dous anos diversos puntos de Africa. Anselmo aínda non o puidera atopar.
     Artemio era diferente, máis novo, polo de pronto, e non sentía graves problemas. Á bohemia viaxeira rempuxárao como un desexo de lle facer trasnadas a familia, case un espírito infantil. Tal espírito, así e todo, íalle durando máis da medida prudente na que, para os ollos dunha crítica burguesa, é aínda compatible cun futuro de home de proveito.
     -¿Que fas cos estudios? -preguntoulle Anselmo.
     -Pasáronme de todo as poucas ganas que tiña de estudiar dereito.
     A sinfonía obrigáballes a subir o ton da voz, para se entenderen.
     -Teño un soldo de mil pesetas ao mes. ¿Sabes porqué? -dixo Artemio.
     Era por traducir escritos publicados no estranxeiro, para a revista dun Sindicato. Un soldo mínimo, certamente, pero tamén o traballo era levián.
     -¡Quen che me dera estar en Londres! -dixo Artemio-. Gustaríame volver ver ao Xesús...



     DE XESUS falaron profusamente. De Xesús e do vasco Igartua, outro importante membro do grupo de Londres, emigrado ao Canadá. Anselmo non tiña noticias de ningún; Artemio tiña algunhas. Enteirárase de que Xesús agora estaba traballando nunha embaixada africana de Londres, co oficio de butler, e que terían que levalo por un ano para Addis-Abbeba.
     Contra tódolos pronósticos, Anselmo marchara de Londres antes que Artemio. Un caso de mala sorte. Denegáranlle a Anselmo a solicitude para prorrogar a súa permanencia no Reino Unido. Quedara repentinamente sen traballo, e non puideran emprestarlle os amigos libras abondo para ensinalas no Home Office e demostrar de tal xeito que tiña diñeiro abondo para seguir vivindo en Londres por uns meses máis. As dúas últimas noites de Londres durmira nun vagón de tren parado en Paddington Station. Quedara sen cartos para pagar a cama. Artemio acompañárao a segunda das dúas noites e, moi cedo, case o abrente, o vagón emprincipiara supetamente a andar; Artemio e Anselmo espertaron sobresaltados e baixaron en marcha.



     ADEMAIS DE falar, fumaban e bebían whisky. Cando emprincipiaron os coros da sinfonía, Artemio transfigurouse todo e, contaxiado pola forza triunfal das voces unánimes, sumouse a elas:

     Non sabía máis versos ca estes.
     Rematados os coros, lembraron detalladamente as habilidades gastronómicas de Xesús, aprendidas no libro de cociña da marquesa de Parabere. Artemio sufriu un longo ataque de risa; facíalle moita gracia o nome este de marquesa de Parabere ou como se escriba.
     Nos cristais do ventanal repinicaron as pingas dun novo ballón. Despois da sinfonía de Beethoven non puxeron ningún outro disco. Anselmo preguntoulle a Artemio que pensaba facer co tocadiscos de Londres.
     Quizais, dixo Artemio, por medio don curmán que tiña, piloto de aviación, puidera establecer contacto cos pilotos de Iberia que voaban a Londres. Neste caso, doado sería trasladar o tocadiscos a España.
     A causa de que o tocadiscos de Artemio quedara en Londres fora que Artemio tomara case de repente o acordo de volver para a casa, polo que non contara máis que cunha tarde para os preparativos da viaxe. Tiña que levar tres maletas. Co apuro e coa cantidade de maletas, non vira maneira de meter na equipaxe algo tan pesado coma o tocadiscos. Para máis, tiña mentes de pasar en Francia varios días, de viaxar anárquicamente.
     Por outra parte, mercara Artemio o tocadiscos sen saber que, polos mesmos días, compraba outro a irmá. Primeiro disgustárase por non se ter enteirado a tempo, pois houbera aforrado diñeiro, pero cambiara de opinión, porque se convencera de que o tocadiscos e os discos da irmá eran peores cós del, e tamén porque, sendo dela, non os podía usar con liberdade. Anque, de tódolos xeitos, dous tocadiscos na casa, e dúas novenas de Beethoven e dous discos iguais de Bach, ¿non era moita repetición? En suma, que a circunstancia musical de Artemio, a pesar das grandes esperanzas que nela centrara, era confusa e pouco satisfactoria.



     ARTEMIO AFUNDIUSE na butaca. Como se estivese canso, dixo:
     -En fin. Xa non nos queda ningún tema do que falar.
     Pero falou logo da longa viaxe a Alemania que estaba planificando.
     - Estou disposto a ir en moto ata alá.
     Polo que máis Artemio se entusiasmaba era polos proxectos. Máis aínda: para el era unha necesidade contar sempre con un proxecto determinado co que se poder entusiasmar. Nisto parecíase bastante a Luciano.
     Estaba disposto, en efecto, a emprender canto antes a súa cuarta saída fóra de España. E Alemania en moto era a meta. Claro que tería que vencer moita oposición de tipo familiar.



     CANDO ANSELMO se ergueu para marchar, díxolle Artemio:
     -Se tes presa, lévote na moto.
     -Non, presa non teño -disuadiuno Anslmo rapidamente.
     Despedíronse seguros de que non se volverían a ver, polo menos nun tempo previsible.
     En canto que baixaba no ascensor, Anselmo dicíase: Buscar o tempo perdido, é perder o tempo. ¿Discorrería el a frase? Quedaba mellor en francés: Rechercher le temps perdu, c'est perdre le temps. Influencia das clases de Luciano.
     Foi a un teléfono público e chamou ao café de Oswaldo, tal como acordaran ao mediodía, por ver se no café estaban Oswaldo, Luciano e Moncho. Efectivamente, aos poucos momentos, o primeiro poñiase ao teléfono.
     -Estamos con Luciano Neira -dixo.
     Anselmo contestoulle que ben, que de seguida chegaría.
     Logo, fixo unha segunda chamada, para falar con Luís Antonio, tamén tal como tiñan acordado pola mañá.
     -Están no café Oswaldo e Luciano Neira e Moncho -díxolle Anselmo a Luís Antonio.
     -Pero eu quería me deitar cedo -contestou Luís Antonio-. Ainda que sexa sábado.
     Sempre poñía reparos denantes de aceptar nada que saíse do seu horario estricto de opositor, como se, deste xeito, a conciencia se lle tranquilizase.
     -Iso ti verás; eu vólvoche repetir que non fai falta que me deas hoxe os cartos -dixolle Anselmo.
     Con tal advertencia, Luís Antonio, paradoxicamente, considerouse xa disculpado para ir ao café.
     Anselmo volveu a rúa.
     "Estamos con Luciano Neira". Oswaldo anunciárao cun sentimento de ledicia no que se notaba o desexo de que fose compartido por Anselmo. Por non o contrariar, Anselmo non lle dixera que con Luciano Neira estivera el, inesperadamente, despois de xantar. Por non o contrariar e tamén porque estaba fixo de que Oswaldo namais o entendería despois dun pesado diálogo. E non, desde logo, porque lle faltase axilidade mental, porque fose tardo na comprensión, senón porque hai feitos e ideas que non se entenden doadamente cando non se da un estado psicolóxico axeitado para recibilos. Anselmo imaxinábase, se cadra caricaturescamente, unha sucesión de malentendidos breves, case telegráficos.
     -Despois de xantar atopeino.
     -¡Estamos aquí con él!
     -Xa, pero eu digo que estiven con el...
     -Entón ¿non vas a vir?
     O teléfono público, coa ameaza do corte automático de comunicación que se ía producir aos tres minutos, faríao todo máis difícil.
     Tería que renunciar a unha nova busca de Ruibal. Porque, de non estar no café Oswaldo, adicaríase a buscalo por terceira vez nunha semana. Aquel fora un día de casualidades, pero este signo non rexera, desgraciadamente, con Ruibal. Sentía deixar Madrid sen ter pasado unha longa xornada ruibalesca, sen ter andado unhas cantas horas da tarde e da noite co Ruibal recén chegado de Africa.