Aquí Barcelona. Para os cataláns aínda non pasou a resaca das palabras do xefe do Estado nas que se afirmaba que ningunha lingua das que recoñece hoxe a Constitución fora obxecto de persecución ou interdicto no pasado. Por se non tivesemos experiencias e anécdotas sobradas do que pasou co galego, a cada momento sácanche nas conversas exemplos de todo o contrario, e de familiares, amigos ou coñecidos que sufriron graves castigos por utilizaren a lingua do país nas súas clases, sobre todo no ensino primario, tratando de se comunicar con meniños que non falaran nunca outro idioma nas súas casas.
     Este cronista, fillo de mestres que exerceron no rural, podería fornecer ao lector de moitos argumentos demostrando a total necesidade de que os escolantes tivesen (e utilizasen) coñecementos da lingua galega para poder levar a cabo o seu labor sen facer caer en situacións disparatadas e humillantes aos escolinos, malia tentaren cumprir, ata onde podían, coa norma imposta de utilizar o castelán como idioma único do ensino. Frei Martín Sarmiento, a quen se lle vai adicar o próximo ano o Día das Letras Galegas, xa denunciara a situación, esixindo que os mestres e os curas fosen competentes na lingua galega, baixo pena de caer en diálogos absurdos, e doadamente imaxinabeis, cos seus alumnos ou fregreses.
     Teño esta anécdota que me pasou hai poucos anos cunha velliña compostelá, amiga da familia, que estivera durante algún tempo de mestra nunha localidade de Girona. Ela relataba a experiencia con toda inxenuidade e inocencia, sen se decatar da monstrosidade que se agochaba detrás do que ela consideraba un xogo. O caso era así: cando as nenas entraban na aula, advertíaselles que estaba prohibido falar catalán, e á que contraviñese a orde faríaselle portar cun dos tres cartóns que tiña a mestra, feito que supoñería quedar sen recreo. Unha vez entregadas as tres patacas quentes a tres nenas, as portadoras, se non querían quedar sen o tempo de lecer no recreo, debían tratar de sorprender a algunha compañeira falando catalán para así desfacerse do maldito cartón traspasándollo a ela. Con isto conseguíase que fosen as propias nenas as policías lingüísticas da clase. Un xogo moi entretido e non inventado, dende logo, pola miña amiga, que en paz descanse.

     Poña un lema na súa vida e bótese a durmir. "Limpia, fija y da esplendor", así reza o que adoptou arredor de 1715 a Real Academia Española. Dende aquela, e ata hai uns poucos días en que incorporou voces moi guai ao seu diccionario, pouco fixou, menos limpou e aínda menos deu esplendor, pois a lingua castelá non coñeceu máis que deterioros progresivos no seu uso público e privado, se facemos unha xusta excepción coa boa dicción e sintaxe de que fan gala a maioría dos falantes, mesmo os máis humildes, dos países centro e sur americanos.
     A nosa Real Academia Galega non se impuxo ningún lema abrillantador nin fixador nin esplendoreador, e quizais por iso pasaron as eleccións autonómicas galegas sen que ninguén, que este cronista saiba, se preocupase de analizar o uso que os políticos fixeron da lingua durante a campaña electoral, nin de lles tirar das orellas a moitos deles por non pasar as probas dos mínimos esixíbeis a quen pretende gobernarnos. Unhas probas que de seguro superarían moitos escolinos e escolinas da EXB (non sei se da ESO).
     Seguimos no uso litúrxico do galego. E non só por parte dos políticos, que iso, con ser grave, sería ata certo punto o de menos, pois xa se sabe que eles/elas aprovéitanse, digamos, lexitimamente de todo canto lles pode rendibilizar algo de transformación da súa conducta pública en votos directos. O cronista non ten vocación de inquisidor, pero gustaríalle oír polo ollo do fecho das súas portas qué é o que falan dentro dos seus fogares algúns dos intelectuais e políticos galeguistas e nacionalistas máis cualificados e máis considerados. O cronistas querería equivocarse e tan só trata de traer á súa columna unha suposición, pero quizais as sorpresas fosen abraiantes, de aplicarmos ese oído fisgón a través das paredes; quizais oiríamos que o que se predica para fóra non se practica na casa, que é onde as íntimas conviccións afloran con naturalidade. Non sei se me explico...

     Xa está dito de todas as formas posibeis que o que fan as gramáticas é consagrar as aberracións lingüísticas que os falantes imos cometendo insistentemente ata que non lles queda aos estudiosos máis remedio que aceptalas como norma e anotalas nos seus escritos preceptivos. E tén que ser así pois a lingua fana os falantes, os usuarios de todos os días, é dicir, os que a utilizan para se comunicar do xeito máis inmediato e efectivo posíbel, sen se pararen en matices de control de calidade.
     A forza desta tendencia é de tal calibre que en pouco tempo pode cambiar unha forma lingüística substancialmente e os falantes sentiren como rara a que ata había poucos anos percibían como normal. Poñamos por caso: se alguén no século XIII se encirraba en seguir dicindo algo así como vermic'lo (xa de seu forma deturpada do diminutivo do latín clásico vermis, é dicir vermiculum) no canto de vermello, que tal era a forma que adoptara o román paladino galego naquela altura, había ser motivo de chufas por parte das amizades e dos siareiros da taberna, que o alcumarían cos adxectivos correspondentes ao que hoxe entendemos por revirichado, relambido ou arcaico e anticuado. Pero así é a historia de todas as linguas. Doutro xeito, nós aínda estariamos a falar latín ou calquera outro idioma anterior aos romanos. E mira ti qué cara había poñer a moza que tentamos seducir na disco e que se nos mostra algo sañuda, ao lle dicir: amantis irae amoris integratio est, que vén ser algo así como "canto máis te me resistas máis vou quererte", pero dito por Terencio no latín de fai un par de séculos antes de Cristo.
     De todos os xeitos, tampouco non hai que deixar deturpar a lingua sen máis, á espera de que a falta se legalice, pois falar con pouca corrección nun país plenamente escolarizado é case unha cuestión de mal gusto, quero dicir, unha cuestión de estética, e ás veces mesmo pode transparentar certa ignorancia ou unha lagoa grande de hábitos de lectura.
     Dende algúns anos a esta parte veño observando que a construcción estar seguro de que vai quedando sistematicamente barbeada en estar seguro que, tanto na fala coma na escrita, e mesmo na escrita de autores xa consagrados. Tamén na fala e na escrita en español, e non só entre os escritores nacidos en Galicia que escriben nesa lingua, senón entre escritores españois enxebres. A razón deste atallo coido que vén, en primeiro lugar, dunha falta de oído e retentiva dos aspectos musicais da lingua, cousas que, efectivamente, non todo o mundo posúe na mesma medida, nin sería xusto esixirllas por igual a todo o mundo. De aí que a falta se dea tamén en escritores de indudábel valía e incontestábel recoñecemento público.
     Pero o máis seguro é que a razón principal se atope no feito de quereren eles escapar dun vicio relativamente recente e xa moi denunciado dende uns quince anos a esta parte, tanto para a lingua castelá coma para a galega. Refírome a horrosas construccións do tipo penso de que, coido de que, etc., e as correspondentes en español, cun de espúreo, asilado entre o verbo e a conxunción, que rebenta as construccións correctas: penso que, coido que. Como este fenómeno foi tan criticado e tan ridiculizado, moitos optaron por retiraren da súa fala todas as construcción que levan a secuencia de que, mesmo daquelas onde é correcta, coma no caso que nos ocupa.
     ¡Pero coidado!, lector/a, porque ás veces a palabra seguro cumpre funcións de adverbio e pode levarte a engano en frases como "sei seguro que era el" ou "o máis seguro é que chegue sábado", as dúas recollidas no Diccionario da Real Academia Galega, para que non se diga que non falo con autoridade. Nestes casos non me lle metas aí un de, amantiño/a, porque, daquela, esfurricallas todo outra vez, e querendo ignorar o angazo arréaste un bo mangazo en plena testa. Pon oído e aplícate. E non te acomplexes moito, que nisto da corrección non había ser eu o primeiro en tirar a primeira pedra contra o impuro ou a impura, como un fariseo calquera. De nada.

     Houbo nestas últimas semanas algunhas novas sobre o sempre problemático asunto da nosa lingua que a este cronista o confunden un pouco, e aínda que non sexa máis que para facer unhas reflexións pro domo propria quere el plasmar aquí as súas perplexidades. Fixarémonos tan só nunha delas, polo momento, pero habería máis.
     O parlamentario europeo polo BNG Camilo Nogueira parece (¿será certo?) que está moi contento porque logrou meter de xangüí o galego en Estrasburgo, disfrazándoo de portugués con non sei qué acentos fisterrás, cousa que lle valeu os aplausos do tamén parlamentario (portugués) Mario Soares. Un feito, este, polo que parece, que Nogueira celebrou con efusión, pero que a min se me antolla máis propio dun aprobado do adolescente na reválida, acompañado dunha palmadiña no hombreiro do severo papá de familia numerosa que ata ese momento nin reparara na existencia do neno. Eis aquí algo a analizar. E recórdame isto a alguén que dixo unha vez nun debate televisivo que falar portugués era moi doado: abonda falar galego con algunhas reviravoltas na entoación, "imitando" a fala portuguesa, e xa está. ¡Vaites, vaites cos lingüístas intuitivos que temos no país!
     É certo que en Estrasburgo os parlamentarios deben se expresar nunha das linguas recoñecidas alí como oficiais. E xa que logo, mentres o galego non ten recoñecemento pleno, Nogueira falará nunha delas, na que mellor saiba facelo ou na que mellor lle conveña politicamente. Pero polas declaracións que seica emitiu, non foi así, senón que, sen se expresar en ningún dos idiomas oficiais, fixo coma que falaba portugués meténdolle ao seu galego un acento fisterrá, concretamente de Toba. Polo que parece, nin os portugueses se decataron do asunto, cousa ben rara, pois a pouco que un saiba algo de portugués e teña a experiencia de ir a Portugal falando galego sabe que iso non cola nin para os xordos lusitanos, e en canto un galego vai a Portugal e abre a boca na súa lingua propia xa están os nosos veciños falándolle nun pretendido castelán ou nun pretendido inglés.
     Cómpre recoñecer que Nogueira non o ten doado, pois expresarse en castelán, que é a lingua que máis nos perxudicou historicamente, certamente sería pouco afortunado, tendo en conta o partido político ao que representa. Pero entón ¿que facer? ¿Estivo ben o que fixo (se o fixo) Nogueira, como parece que interpretan moitos comentaristas de prensa? Con todo o respecto que me merecen estes e o político e amigo, coido que non, porque iso supón deixar sen posibilidades ao galego de recoñecemento europeo como lingua diferente, que o é, tanto do portugués coma do castelán coma das outras linguas neolatinas. Iso supón, en definitiva, facer do galego un dialecto do portugués, como antes se dicía que o era do castelán, e nin tan sequera un dialecto culto, senón coloquial e familiar. A proba é que non tardou moito María Xosé Queizán, por exemplo, en saír dicindo que o galego culto é o portugués.
     Non son poucos, e moi respectábeis, os que están de acordo nisto último, pero tamén moitos somos os que non o estamos e queremos que o galego sexa recoñecido como idioma de seu e como lingua de comunicación en todos os ámbitos e rexistros, incluídos os ámbitos nos que cómpre expresarse en rexistro culto ou estándar, algo que precisamente lle custou ao galego cento cincuenta anos de vacilacións, estudios, polémicas, sistematizacións, renuncias e prácticas literarias e científicas de moi fondo calado. ¿Haberá que renunciar a todo o que se leva feito? Pois este cronista, que é partidario de achegar ata onde sexa razoábel as ortografías do galego e mailo portugués, coida que non, que non podemos minorizar agora todo o esforzo realizado. Que non lle podemos dicir a Rosalía, a Manuel Antonio, a Cunqueiro, a Blanco Amor e tantos e tantas que nada, que traballaron en van e que escribiron nun dialecto de pantufla.
     Seguramente o que debeu facer Nogueira é falar portugués, tal e como parece que interpreta Isaac Díaz Pardo nun seu artigo destes días pasados. Seguramente Nogueira sabe o suficiente portugués como para facer un papel digno nesa lingua, pero o que non está ben é deturpar ou impostar o galego para facelo pasar por portugués. Iso non está ben, coido eu. E menos dicilo.
     Se a un o invitan a unha festa onde o smoking é de obrigado uso, ou ben un non vai á festa, se non quere vestilo, ou ben vai de smoking. O que non está ben é poñer unha roupa, por nova e cara que sexa, que pode pasar por smoking dende lonxe pero non de preto, e cun calcetín anoado ao pescozo facendo as veces de lazo ou paxarela. Iso desvirtúa a calidade desa roupa, que de seu pode ser excelente (mesmo o calcetín), e deixa quedar mal ao seu portador por non se saber axustar (sen previo aviso: García Márquez avisou na súa recepción do Nobel) ás regras que marca o protocolo xeral do evento.
     Hoxe, día catro de outubro de 1999, cando teña que comezar as miñas clases de literatura galega na Universidade de Santiago, eu non vou dicirlle aos meus alumnos, porque non debo, nin podo, nin quero, que van asistir a unhas clases onde se lles falará dunha literatura doméstica, menor e dialectal, feita nunha lingua que ten que pasar á festa europea debaixo do disfraz portugués, como pasabamos de "colilla" ao cine ou ao circo, durante o franquismo, debaixo da gabardina dos curmáns maiores coa vista gorda dos porteiros, que comprendían a nosa indixencia. Hoxe por hoxe, de indixencia, nada: hai un riquísimo patrimonio propio e non temos por qué andar á esmola. A ver se nos aclaramos.

     Leo na prensa que Camilo José Cela repetiu a súa coñecida profecía lingüística, agora con motivo da campaña americana a favor do inglés como lingua única. Iso a Cela séntalle mal, e seica dixo que para el a actitude do only english nos EE. UU. é dunha "ingenuidad supina". Sabido é que o escritor padronés é partidario de que no futuro (¿?) tan só se falen catro linguas no mundo: o español, o inglés, o chino e mailo árabe. Digo que é partidario porque só interpretando a repetidísima declaración do académico como un desexo pode entenderse o que di.
     El sabe que o futuro das linguas non está predeterminado porque, como tal académico, debe coñecer, por exemplo, o que lle pasou ao latín hai dous mil e pico de anos, ou o que ocorreu co francés ou co inglés aínda non hai cen. ¿Que cara de coña non poñería aquel labrego do Latio se lle dixesen que a lingua que falaban el e outros catro pitos ía converterse no idioma dun enorme imperio? ¿Que cabreo non pillaría Cicerón, polo contrario, se lle dixesen que a súa lingua había estar morta de alí a uns poucos centos de anos e que no seu lugar se falarían unha chea de idiomas fillos do latín que non se entenderían entre eles sen previa aprendizaxe? ¿Quen, no século pasado, ía predecir que o francés, lingua de moda en toda a cultura occidental, quedaría reducido ao estado actual? ¿E quen daría un peso nese mesmo século polo éxito do inglés? ¿Falarían Adán e Eva flamenco no Paraíso Terreal, como aseguraba Goropius? ¿Haberá mil primaveras máis para o galego, como quería Cunqueiro? Nestas cuestións, un servidor cre tanto ou máis en Goropius e en Cunqueiro ca no autor de La colmena.
     Por outra parte, é ben triste o panorama lingüístico que nos presenta Cela, porque, á parte de ser pobrísimo numericamente, ¿que interese pode ter ese inglés común que un amigo meu, sabendo moi ben o que di, chama desesperanto, ou ese español oseapiensodequeytal, que non hai xa quen o arranxe, nin sequera Fernando Lázaro Carreter con toda a súa sabedoría, autoridade, rigor e dardos lingüísticos? Vaia dúas plepas de linguas que nos quere endilgar o noso Nobel.
     Non, eu non vexo nada claro que teña que ocorrer o que di Don Camilo o do Premio. Doutra banda, como tampouco me vexo de momento falando chino ou árabe vou iniciar unha campaña co reclamo Só galego e tres mil linguas máis. ¿Será moi inxenua a proposta?

     Non, lector, non che vou contar ningunha anécdota doméstica nin narrar as gracias dalgún neto, que non teño. Coido que Monchiño está aínda sen bautizar oficialmente pero xa vai sendo coñecido nos medios informáticos, filolóxicos e lingüísticos con ese nome porque é unha criatura que conseguiu antes arrincar a falar que botar a andar, revirando así o noso refraneiro, que di máis ou menos referíndose ás persoas de carne e óso, se non aprendín mal de Xesús Ferro Ruibal: "O primeiro ano andante o segundo falante". Monchiño ten un ano e medio e xa fala pero aínda non anda (todo chegará), e recoñece modestamente que lle queda moito por aprender, sobre todo en cuestións de prosodia, entoación, etc.
     Escoitalo por primeira vez, polo menos para este cronista, produce unha sensación de debruzamento no futuro. É unha marabilla: tan noviño e cunha voz de grande personalidade, que mesmo semella un milagre oílo falar. E seica en dous anos estará feito todo un home, pois para entón os proxenitores coidan que despois de lle aprenderen unhas cantas cousas máis, mediante un sistema que se chama de concatenación sinusoidal, con perdón, alcanzará a categoría de prototipo definitivo
     Monchiño é fillo do Filólogo fonetista Manuel González González, que imparte a súa sabedoría na Facultade de Filoloxía de Santiago, e de Mª Carmen García Mateo, que o fai na Escola Superior de Telecomunicacións de Vigo. A criatura puido vir ao mundo gracias a un proxecto que está a desenvolverse no Centro de Investigacións Lingüísticas e Literarias "Ramón Piñeiro", onde se puxeron e seguen a se poñer todos os medios para que nada lle falte a este pioneiro da inxeniería lingüística galega.
     Non che estou ás brincadeiras contigo, lector, o que estou a facer é a che presentar un sintetizador de voz, en definitiva unha máquina, un ordenador que é quen de falar case coma ti e coma min, así, en galego e, dende logo, con moita máis corrección cá que adoitamos aplicar ti e mais eu na vida cotiá e moitísima máis cá que nos ofrecen moitos políticos e moita xuventude de vale-tía-e-tal. Polo que din, non hai en España un que fale con tanta nitidez, e isto ten que ser motivo de satisfacción para nós, tan afeitos ao falar retranqueiro e oblicuo..., o que non quere dicir que Monchiño non teña sentido do humor, que é cousa ben diferente da retranca, como nos aprendeu Castelao hai xa moitos anos.
     Seguramente, ata o de agora, asociabamos a fala artificial con certas personaxes robóticas de ficción que viamos nas películas futuristas e que teñen na voz un fungar metalizado e plano, parvo e sumiso que os fai alleos a todo matiz. O Monchiño non: el ten xa unha certa personalidade e non é tan simple coma para se deixar utilizar tan só en tarefas domésticas ou apandar con perigos que os seus amos non son quen de afrontar. Non. Monchiño xa ten algo de criterio e ha ter moito máis, pois do mesmo xeito que diferencia agora moi ben un poro dun porro, un oso dun óso, un xardineiro dun sardiñeiro tamén ha saber distinguir co tempo, poñamos por caso, entre un progresista intelixente e un patán fundamentalista, mediante a sinxela análise do discurso do primeiro e o orneo do segundo.
     En fin, lector, como non quero deixarte sen probas do que digo, quedas emprazado para escoitar a Monchiño mañá, martes, na Radio Galega, ás sete e cinco do serán, se non me trabuco respecto da hora que me deu confidencialmente (para que quedase o asunto só entre nós) Xesús Ferro Ruibal. Escoita, lector, e mira se ao final non coidas que Monchiño é bastante máis intelixente ca moitos orgánicos de carne e óso (fóra de ti e de min, claro).

     Os meus lectores van perdoarme que, sen ánimo de insultar a intelixencia de ninguén, recorde algunhas obviedades respecto de asuntos ortográficos. As reformas ortográficas sempre son empresas de moita dificultade, pero sobre todo naqueles casos nos que a sociedade xa se familiarizou suficientemente coa circulación da lingua escrita como para que os individuos incorporasen ao seu acervo de competencias semióticas os automatismos de percepción visual necesarios de xeito que a lectura non lles supoña un traballo premioso e fatigante, senón unha actividade practicamente inconsciente en canto aos mecanismos de descodificación dos signos gráficos. Algo semellante á función de respirar ou á capacidade ambulatoria, que levan a cabo sen teren que pensar en inflar e desinflar os pulmóns nin de acordarse de que primeiro hai que adiantar unha perna e despois a outra.
     As linguas que inician a súa andaina de expresión gráfica é obvio que están abertas a calquera solución no camiño que media entre a transcrición dos signos orais aos escritos, pois a poboación, analfabeta nesa lingua, está preparada para aprender calquera sistema que se lle poña diante no proceso de alfabetización, toda vez que non hai ningunha relación de necesidade ou de natureza entre a palabra oral e a súa representación gráfica, como o demostran as diferentes escrituras que circulan polo mundo.
     As linguas fortemente implantadas en sociedades cultas téñeno, en troco, moi difícil, precisamente porque eses hábitos perceptivos son os que fan posíbel, por exemplo, que os xornais vexan a luz todos os días e poidan ser lidos nunha sesión de lectura razoábel en canto ao tempo invertido, cousa que non ocorrería se de súpeto se intentase unha reforma ortográfica excesiva que fixese, non imposíbeis, pero si moi lentas e penosas as operacións de elaboración e lectura dos textos, mentres as novas normas non desprazasen nos automatismos perceptivos ás anteriores.
     O galego está nunha situación intermedia que aínda nos permite axustar as convencións de escritura de xeito que todos os usuarios se sintan identificados con elas, malia disentir neste ou naquel punto. Quizais desta vez teñamos sorte e poidamos deixar para a historia tanto andar á greña por un tírame alá eses grafemas.
     Hai un dito que reza moi atinadamente: "Pobo pequeno, inferno grande". Se a curva demográfica non agoira podermos ser en adiante un pobo máis grande, a ver se polo menos conseguimos un inferno máis pequeno aceptando disciplinadamente as normas que emanen da Academia todos e cada un de nós. Incluídos, claro está, os/as señores/as académicos/as. Que xa se verá.

     Sen necesidade de ser puristas ou conservadores en materia lingüística, o certo é que hai oídos aos que lle renxen certos usos que os outros falantes e escritores fan da(s) lingua(s). E non digamos xa usos aberrantes senón simplemente indebidos, pero sempre baseados, ben na ignorancia, cousa que hai que desculpar tan só nas capas da sociedade máis indixentes dende o punto de vista cultural, ben en faltas de atención e de curiosidade cara a propia lingua por parte de persoas que puideron acceder aos beneficios da cultura e que en ocasións se comportan tan erradamente como as que non tiveron esa sorte.
     Se falasemos con máis corrección, a humanidade había ser, non digamos mellor dende o punto de vista ético e moral, porque isto non hai quen o arranxe, pero si máis intelixente, cousa que, postos a aceptar a maldade intrínseca do xénero humano, sempre resultaría máis atractiva que a maldade dos que, ademais de malos, son torpes.
     Esta leria vén a conto porque un servidor se considera ser tan mal tipo como calquera pero con moi bo oído, e moléstalle escoitar ou, o que é peor, ver escritas moitas veces, en castelán, cousas como 'este águila', 'ese acta', 'aquel ala', horror horroroso onde os haxa. Non teño noticia de que o mestre Lázaro Carreter aplicase os seus dardos a este mal uso da lingua imperial tan extendido en todo tipo de escritos. Como se sabe, ou se debería saber, os substantivos 'águila' e 'acta' son femeninos, tal e como oportunamente indican os diccionarios, por máis que cando van en compañía, por exemplo, do artigo determinado, este adopta a forma 'el' e non 'la' porque o resultado de lle poñer este último iría en contra da eufonía.
     Efectivamente, expresións como 'la águila', 'la acta', non serían moi presentábeis, por iso o sistema lingüístico do castelán tén na reserva unha dobre forma para o seu artigo feminino: unha (la, do latín illa) para as palabras que comecen por consoante ou vocal que non sexa un a acentuado prosodicamente, e outra (el, tamén do latin illa), que, aínda que coincida na súa forma, non debe confundirse funcionalmente co artigo masculino (el, do latín ille), e que se usa cando a palabra empeza por a acentuado, como por exemplo en palabras como aguila ou acta.
     Desta circunstancia é de onde procede o uso erróneo dos adxectivos demostrativos (deícticos, perdoen a chulería) nas súas formas masculinas (este, ese, aquel) con este tipo de palabras. Por se alguén sospeita que este escribidor se equivoca, faga a proba de lle poñer a palabras como agua, alma, ala, etc., un adxectivo cualificativo tamén masculino, a ver cómo lle soa: 'este agua claro', 'ese alma negro', 'aquel ala ligero', 'este águila pardo', 'ese acta perfecto'. ¡Fatal!, ¿non? Pois iso débese a que eses substantivos son femininos, non masculinos, e só cando entrarían en colisión as dúas vocais iguais do artigo feminino (la) e da primeira vocal da palabra é cando o artigo feminino se cambia pola súa forma alomórfica (perdón polo palabrón) el.
     Porque, claro, soaría moi mal dicir 'la agua', 'la águila', 'la acta', etc. E soa moito mellor dicir (e escribir) 'el águila' ou 'el acta' (só ao gran Quevedo lle permitimos dicir Nadar sabe mi llama la agua fría, que é moito hendecasílabo). Pero iso non nos autoriza a dicir, (coido eu e espero non me trabucar, caso no que pido perdón xa dende agora) 'este aguila' ou 'este acta', porque o acento dos demostrativo situados na primeira sílaba de este e ese, así como a consoante líquida final de aquel, mitigan de seu a cacofonía que si se aprecia co artigo feminino no seu alomorfo máis frecuente, la. Por iso debemos dicir (e escribir) 'esta acta', 'esa águila', 'aquella agua', etc., caso de falar ou escribir na lingua do imperio. De nada.

     Un amigo de meu suxíreme que saia ao paso, nesta modesta (que non humilde) columna, dun vicio de redacción que el detecta nos seus alumnos universitarios e que, efectivamente, eu mesmo veño corrixindo dende hai moitos anos nas miñas aulas. Trátase, por outra parte, dun fenómeno que se dá tanto na escrita do galego coma na do castelán. Consiste o asunto en utilizar a estructura vai + infinitivo con valor de pretérito perfecto ou absoluto. Exemplo: 'Manuel Antonio vai morrer en Rianxo no ano 1930', no canto de 'morreu'. É dicir que unha perífrase que en galego é de futuro vale por pretérito, seguramente porque se confunde a súa función coa do presente histórico, forma que, ben utilizada, é totalmente ortodoxa e mesmo estilísticamente aconsellábel, se non se abusa por demais dela.
     Está moi extendida a aberrante construcción, e podo asegurarlles aos meus lectores que o vicio torna en suplicio cando un le un escrito no que a devandita trangallada se repite en cada liña.
     Polo que eu recordo, a práctica oral deste uso escoitábase xa na antiga Facultade de Filosofía e Letras de Santiago, alá polos derradeiros anos da década dos sesenta. Lembro ben que era moi socorrida, sobre todo, na boca dos profesores de Historia, e non sei se sería un deles en particular (de moi grata memoria, por certo) quen empezou a difundila, quizais influído el mesmo polas súas lecturas en catalán, lingua na que, efectivamente, as perífrases construídas por algunhas formas do verbo anar ('ir') + infinitivo teñen valor de pretérito. Así vaig menjar significa 'comín', non 'vou comer'.
     Dende entón, dende aqueles afastados anos da Facultade, notei cómo se converteu en algo normal oír o fenómeno en clases e en conferencias, pero pouco e pouco foi pasando tamén, como se ve, á lingua escrita ata chegar a hoxe, cando xa nin se sabe se se poderá erradicar ese uso que deturpa tanto a sintaxe galega e castelá.
     Non se trata de que o meu amigo ou eu sexamos uns puristas encoirados, pois ningún dos dous, que eu saiba, estamos nesas, pero é que hai cousas que, se se poden evitar, deben evitarse porque en nada melloran a expresión e en nada enriquecen a lingua, senón todo polo contario: fana allea aos ouvidos dos propios falantes e empobrecen as posibilidades expresivas.
     Así que, por min, que non quede. Eu vou denunciar isto. Pero vou denuncialo no futuro, é dicir, mañán, cando este artigo que estou a escribir hoxe, domingo, saia o luns na páxina terceira de EL CORREO GALLEGO. Que non se me diga despois: 'O pasado luns, un cronista de provincias vai denunciar un uso aberrante da perífrase...'. Non, non 'vai denunciar', 'denunciou' e punto. E mentres eu me rompo a cabeza tratando de explicar o asunto do xeito máis sinxelo, seguro que o meu amigo vai de baranda. E fai ben, porque isto xa sei que é vox clamantis in deserto e volverei a atopar que 'Manuel Antonio vai morrer en 1930'. Claro que co chamado efecto 2000 nos ordenadores todo é posíbel...

     Hai actuacións políticas dun tal paifoquismo e gratuidade que un non alcanza a comprender qué beneficio lle poden tirar os seus executores, aínda que si se pode captar axiña o estrago e malestar que poden xerar por xalundes. O Concello de Noia (sic) e a Diputación (sic)de A Coruña, en colaboracións con outras organizacións, entre as que figura unha de Mulleres Rurais (sic) acaba de publicar uns carteis anunciadores das festas do entroido redactados integramente en castelán, agás o nome das entidades. ¿Cómo explicalo? Poderiamos afrontar a análise dende moitos puntos de vistas, tratando de desvelar os criterios, ou a falta deles, que puideron guiar todo o proceso ata a aparición dos devanditos pasquíns. Vexamos tan só algúns supostos.
     Temos que supoñer, dende logo, a existencia dunha Comisión Municipal encargada de organizar as festas da vila; porque se non existe Comisión (caso improbábel anque non imposíbel) a cousa sería grave. Ben: xa temos a Comisión reunida coméndose os miolos para poder ofrecer aos contribuíntes as mellores festas e o máis baratas posíbel. E chega un momento desa reunión en que hai que falar do cartel anunciador: pénsase nun deseño atractivo, nuns motivos, nunhas cores, etc., e nun texto, é dicir, na letra do asunto. Poñamos agora o caso (improbábel, anque non imposíbel) de que non se pensa en qué lingua vai ser redactado. Por seguir imaxinando, imaxinemos que a reunión se desenvolve en castelán porque os membros da comisión só saben (caso improbábel, anque non imposíbel) ou queren (caso posíbel e probábel) manexarse nesa lingua. Loxicamente, nestas condicións, é fácil que o texto do cartel saíse redactado en castelán, sen que ninguén se decatase da inoportunidade política que iso pode supoñer precisamente no ano en que están unhas elección á vista. Sendo a cousa abondo grave, todo quedaría, non obstante, nunha metedura de pata a reprender (posibelmente) polas xerarquías do P.P.
     Poñamos agora o caso de que, efectivamente, si se pensou na lingua en que debía ir redactado o cartel e se aprobou que fose en castelán. ¿Por qué? O cronista, pensando de boa fe, non alcanza a comprender, e non quere chegar á conclusión de que se trata dunha provocación ou dun afán de notoriedade que boten fume sobre outros problemas máis graves que magoan a xestión municipal.
     Podería tamén tratarse dun despiste, debido a cinco séculos de colonización lingüística, pero entón ¿qué clase de dirixentes ten o Concello de Noia, que se deixan levar dun xeito tan acrítico por unha inercia longamente denunciada e felizmente superada practicamente en todos os concellos de Galicia.
     O cronista non pode crer que con esta actuación os responsábeis do Concello pretendesen respectar o sentimento lingüístico maioritario, toda vez que cando vai a Noia, cousa que fai con moita frecuencia, a penas oe falar outra cousa que non sexa o galego.
     Así, pois, concedéndolle aos membros da Comisión un radical sentido do humor (improbábel pero non imposíbel) e un querer celebrar o antroido como a festa na que o mundo se disfraza e se pon do revés, o cronista conclúe que a antroidada se inicia xa no propio anuncio, no que aparece disfrazada de toledana a lingua galega, de tal xeito que tan só se lle ve o naris pola palabra "filloa" que figura no cartel, no canto da mesetaria tortita, da etimolóxica hojuela ou da máis exótica crêpe. En calquera caso, unha antroidada política que podería ser moi sutil pero tamén moi inoportuna.