Todos temos un monte, un río, unha casa nas nosas vidas, que son voraces de consumo e soño ata chegado o tempo da reflexión ou das esperas, traspasada esa alta idade media das vistas panorámicas. O meu monte summio chámase Farelo, a un chouto de lebre ou de perdiz da aldea de Nugallás, o centro xeográfico de Galicia. Terras lindeiras de provincias: Pontevedra e Lugo. A curota, que reborda os 950 metros de altitude sobre o mar e óllase desde tan lonxe como Ancares e O Cebreiro, está, nestes días primeiros de agosto, en trance de muda ecolóxica: a estética do negocio dos parques eólicos mancan a súa identidade de monte senlleiro e sagro, coa toponimia da Torre vella e da Torre Nova significando os tempos dun povoamento milenario; santuario con curro de égoas no cristianismo e arestora vítima da pamplina mercader das novas enerxías que xa son invasión patética. A nova Xunta debe pór a luz total sobre as nosas consciencias de consentidores coas  desfeitas. O Farelo non só ardía nunha lumieira consentida e espectacular cando eran os moitos anos de abandono, tamén se rexeneraba en peito verde gornecido polas cen augas das fontelas que aló nacen para o descenso ata as aldeas dos concellos de Antas e Agolada, as dúas beiras do cabezo que máis quero, o máis fermoso da miña infancia e xuventude, cando conquistalo era ver a marabilla das distancias: Compostela, Lavacolla, Arzúa, Melide, O Careón, Palas de Rei, Monterroso, Antas, O Faro, Val de Camba, Agolada, O Candán, O Carrio...o medio mundo para daquela.  Olleino o día un de agosto desde a aldea de Bidueiros cando lle espetaban a primeira das derrotas: o mastro ou fuste da máis alta tarabela, a simboloxía da rendición, do feísmo e do Gólgota máis descarado deste tempo de invasións e de permutas. Agora xa, nesta hora da escrita, cae a chuvia mansa da que foi no solpor a torboada contra as furias dos malditos incendiarios. Os relampos han defender por unhas horas a miña insubmisión á desfeita dos montes máis queridos. Nin os amos das carrocetas e os guindastres han subir esta noite polas pistas que navallaron a pel do Farelo para arrincar as pedras que serán dos xardíns dos pazos do señor, no alén dos muíños, onde tanto campa a iniquidade e as contratas visten alma de levita. E mañá falarei do noso Rio.

     Dicir río en Galicia é de seu tan natural como a pronuncia da abundancia: a seiva das árbores, a fertilidade, o alcance das anadas, a riqueza da paisaxe que nos anuncia o termo da viaxe: o noso mar, ou mares (do norte e océano, que tamén son alimento e camiño de ida e volta ou nunca máis volver). Eu teño o meu río na memoria de lonxe e preto, e sempre veño a el: o Arnego, da raíz léxica de ARN, como Arnoia de Allariz e Arno de Florencia, espacios de interés que os seus ríos ennobrecen. O Arnego é o río do Faro, fontela que nace e medra polas terras de Rodeiro, vístese de pedra en ponte medieval de Pedroso, baixa de troitas e ameneiros, bidos, vida, ata chegar á Insua da Ponte dos Cabalos: outra volta a pedra labrada no ano 970 para que o Camiño Real pronuncie os pasos das xentes e das bestas que facían a viaxe desde O Reino ata Betanzos (Auria-Brigantium, segundo as crónicas de antigo) A Insua é un paraíso que ten a sabiduría da inxeniería rural para o aproveitamento das augas: pasares e canles, tosta, murados na defensa das ribeiras, mil floras selvaxes, que arestora os veciños de Gurgueiro, de Laxosa, de Parada e de Alperiz, nos concellos de Agolada e de Lalín non saben que facer con tanta historia de vida en abandono. Pero sempre hai un un listo na ruina cando a deserción e o desamor é unha evidencia: os amos do Plan Hidrolóxico e Augas de Galicia, coa leria e co disfrace de todo vale, todo se precisa, todo se vende, todo é progreso, chantan o prezo das terras, deseñan as minicentrais Lamas 1 e Lamas 2, A Balsiña, para aínda máis, cabo da entrega do río ao Sobreiral de Carmoega (protexido pola  Rede Natura da Comunidade Europea) e velaí o ataque raseiro dos predadores de oficio: merco e mando xa. Non hai reparos. As ausencias dunha xuventude capaz e  alerta no medio rural, polo despoboamento, fai posible esta ousadía de proxectos, campantes pasan de min e de ti, de nós e de vós, que nos conxugan inertes, parvos, entregados á vella ladaíña do útil reprogreso. Onte eran nesta crónica os ataques polo aire, mares de vento no Candán, no Faro, no Farelo, no Careón, no Carrio...hoxe prosegue a denuncia e a defensa das matrias feraces dos nosos ríos: vida, cultura, patrimonio, riqueza. Pero eles non saben nin queren, porque non aman; ou si aman: Galicia á intemperie.