5. Formación de feminino
en nomes e adxectivos
5.1. Mudanzas de morfemas ou morfema cero
masc. |
fem. |
alto
cansado
italiano |
alta
cansada
italiana |
doutor |
doutora |
xuíz |
xuíza |
folgazán
catalán
alemán |
folgazá
catalá ~ catalana
alemá ~ alemana |
interesante |
interesante |
fatal |
fatal |
taxista
ciclista |
taxista
ciclista |
irmao
chao
aldeao
artesao
castelao |
irmá
chá
aldeá
artesá
castelá |
chen
estén |
chéa
estéa |
sobrín
rapacín
vicín |
sobría
rapacía
vicía |
bon
ladrón
león |
bóa
ladróa
eóa |
bretón
saxón |
bretona
saxona |
5.2. Mudanza de lexema ou variaciois importantes
masculino |
feminino |
can |
cadela,
cuza |
avisougo,
abázcaro |
abella |
carneiro |
ovella |
castrón |
cabra |
touro,
boi |
vaca |
cabalo |
égoa
~eugua |
tigre |
tigresa |
galo |
galía,
pita |
home |
muller |
padrín |
madría |
pai |
mai |
actor |
actriz |
imperador |
imperatriz |
duque |
duquesa |
marqués |
marquesa |
rei |
raíña,
raína |
príncipe |
princesa |
vampiro |
vampiresa |
6. Paradigma de número no nome e adxectivo
sing. |
plur. |
alto
irmao
cansado
interesante
taxista
rei
boi |
altos
irmaos
cansados
intersantes
taxistas
reis
bois |
saber |
saberes |
animal
cuartel
caracol
azul |
animais
~ animales (3)
cuarteis ~ cuarteis
caracois ~ caracoles
azuis ~ azules |
amábel
posíbel
túnel |
amábeis
~ amábeles
posíbeis ~ posíbeles
túneis ~ túneles |
alemán
folgazán |
alemais
folgazais |
chen
sén |
chéos
séos |
almacén
retén |
almaceis
reteis |
sobrín
vicín
padrín |
sobríos
vicíos
padríos |
fin |
fins
/fis/ |
bon |
bós |
camión
razón |
camiois
razois |
común
atún |
comúis
atúis |
martes
mércores
tirapedras
sopragaitas
póster
chándal |
martes
mércores
tirapedras
sopragaitas
póster
chándal |
7. Comparación
7.1. Dos adxectivos e os adverbios
7.1.1. Comparativo
7.1.1.1.Superioridade
7.1.1.2. Igualdade
igual
de |
adx. |
que |
tan |
como |
7.1.1.3. Inferioridade
7.2. Dos nomes
7.2.1. Comparativo
7.2.1.1.Superioridade
7.2.1.2. Igualdade
tanto(s)
/-a(s) |
nome |
como |
7.2.1.3. Inferioridade
8. Artigos
8.1. Artigo definido
8.1.1. Formas
|
masculino |
feminino |
neutro |
singular |
el |
o |
a |
el |
el |
o |
plural |
os |
as |
os |
El masculino/
neutro singular pode ser el ou o segundo un uso de
máximos
ou mínimos. El neutro nunca é *lo, que é castelanismo.
A forma o está perfeitamente
documentada en eonaviego.
Cuando se queiran usar as formas asimiladas
proprias dalguhas zonas, estas non se marcarán nunca con hifen ou
guion: beber o viño, sabes o que che digo?. Loxicamente,
estas formas ben poden alternar cóas non asimiladas: beber el viño, sabes el que che digo?
En feminino úsase el diante de vogal
tónica: el alma,
el época, el ira, el hora, el uva.
8.1.2. Contracciois de artigo con preposición
prep. |
el |
o |
a |
os |
as |
a |
al |
ao |
á |
aos |
ás |
de |
del |
do |
da |
dos |
das |
con |
co
/coel |
co |
cóa |
cós |
cóas |
por |
polo |
polo |
pola |
polos |
polas |
pra
* |
pra
el |
pra
o |
pra
a |
pra
os |
pra
as |
(*) pra é
forma reducida, propria de textos que son fieis á tradición
oral. Para el resto dos casos é preferíbel para, que
non admite contracciois de ninguha caste. |
8.2. Artigo indefinido
8.2.1. Formas
|
masculino |
feminino |
singular |
un |
uha
~ unha |
plural |
uns |
uhas
~ unhas |
A grafía uha
xa vén de hai muito tempo en eonaviego e admite diversas pronuncias. É
forma enxebre eonaviega, el mesmo que unha
que tamén se rexistra en abondas zonas occidentais.
En feminino singular úsase un alófono
de uha
como el antes citado: un alma, un época, un
illa, un hora, un hucha. Loxicamente, en todos estos
casos é válido unha.
A forma plural uns admite tres
pronuncias: /us/, /uis/, /uηos/. A súa forma ortográfica mantén
a unidade coel resto del galego-portugués.
8.2.2. Contracciois
|
un |
uha |
uns |
uhas |
con |
cun |
cuha |
cuns |
cuhas |
de |
dun |
duha |
duns |
duhas |
en |
nun |
nuha |
nuns |
nuhas |
9. Posesivos
9.1. Formas sintéticas
|
singular |
plural |
masc. |
fem. |
masc. |
fem. |
1
PS |
meu |
mía |
meus |
mías |
2
PS |
tou |
tua |
tous |
tuas |
3
PS |
sou |
sua |
sous |
suas |
1
PP |
noso |
nosa |
nosos |
nosas |
2
PP |
voso |
vosa |
vosos |
vosas |
3
PP |
sou |
sua |
sous |
suas |
9.2. Formas analíticas
Van tras del nome al que acompañan: uns
amigos de tou. El posesivo queda invariábel
|
singular |
plural |
masc. |
fem. |
masc. |
fem. |
1
PS |
de
meu |
2
PS |
de
tou |
3
PS |
de
sou |
1
PP |
de
noso |
2
PP |
de
voso |
3
PP |
de
sou |
Tamén é
frecuente el uso de del, dela, delos, delas,
na terceira persóa: a sua casa = a casa del.
10. Demostrativos
10.1. Formas
|
sing. |
plur. |
masc. |
fem. |
neut. |
masc. |
fem. |
I |
este |
esta |
esto
isto |
estos |
estas |
II |
ese |
esa |
eso
iso |
esos |
esas |
III |
aquel |
aquela |
aquelos
aquilo |
aquelos |
aquelas |
As formas isto,
iso e aquilo non son proprias del eonaviego, mais nuha
lingua literaria pódense usar para seguir a norma galego-portuguesa.
10.2. Contracciois con preposiciois
de
|
deste, dese, daquel
|
en
|
neste, nese, naquel
|
11. Pronomes persoais
11.1. Tabra
|
tónicas |
átonas |
1
PS |
eu |
min |
comigo |
me |
2
PS |
tu |
ti |
contigo |
te |
che |
3
PSM |
el |
el |
con
el |
el,
o
lo
no |
lle |
|
si |
consigo |
se |
3
PSF |
ela |
ela |
con
ela |
a
la
na |
lle |
|
si |
consigo |
se |
3
PSN |
elo |
elo |
con
elo |
el,
o
lo
no |
lle |
1
PP |
nós |
nós |
con
nós
connosco |
nos |
2
PP |
vós |
vós |
con
vós
convosco |
vos |
3
PPM |
elos |
elos |
con
elos |
os
los
nos |
lles |
3
PPF |
elas |
elas |
con
elas |
as
las
nas |
lles |
Os distintos alomorfos da terceira persóa
repartíllanse da seguinte maneira:
(a) a forma primeira el vai sempre proclítica en contorno
vocálico: xa el sei, cuando el queiras, para el poer;
a forma o vai tras consoante: non o vexo, mais no feminino
e todo el plural hai uha forma única que é sempre proclítica: non
as teño, xa as deixei.
(b) a forma con <l> é sempre enclítica e vai tras ditongo: deixeilo,
rouboula, tras vogal simple: téñola, véxalas,
tras -s: espéraslas, con infinitivo, que perde /r/: entendelo
(c) a forma con nasal <n> vai tras nasal: sóubenno, faláronno.
|
11.2. Contracciois de pronomes átonos
|
o |
a |
os |
as |
me |
mo |
ma |
mos |
mas |
che |
cho |
cha |
chos |
chas |
lle |
llo |
lla |
llos |
llas |
nos |
nolo |
nola |
nolos |
nolas |
vos |
volo |
vola |
volos |
volas |
lles |
llelo |
llela |
llelos |
llelas |
12. Indefinidos e cuantificadores
12.1. Invariábeis:
-
cada,
-
alguén: daquén,
-
ninguén,
-
cualquera,
-
demais,
-
quenqueira.
12.2. Variábeis:
-
todo, toda, todos, todas;
-
ningún, ninguha, ningúns, ninguha;
-
algún, alguha, algúns, alguhas;
-
certo, certa, certos, certas,
-
outro, outra, outros, outras;
-
ambos, ambas;
frencuentemente ambos os
e ambas as
-
abondo, abonda, abondos, abondas;
-
muito, muita, muitos, muitas;
-
tanto, tanta, tantos, tantas;
-
tal, tales:tais;
-
uns cuantos, uhas cuantas;
-
varios, varias;
-
un, uha, uns, uhas;
-
demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas
-
entrambos, entrambas
13. Interrogativos e relativos
- quen
- que;
- onde, normalmente pronunciado
/'unde/,
- como,
- cuando pronunciado /'kwando/,
/'kando/, /'kòndo/
- cuanto, cuanta, cuantos, cuantas, pronunciado
/'kwanto/, /'kanto/, /'kònto/
- cual, cuais~cuales.
14. Numerais
14.1. Cardinais
1.
un, uha
4. cuatro
7. sete
10. dez
13. trece
16. dazaseis
19. dazanove
22. vinte dous
50. cincuenta
80. oitenta
200. douscentos
500. cincocentos
800. oitocentos |
2.
dous, dúas
5. cinco
8. oito
11. once
14. catorce
17. dazasete
20. vinte
30. trinta
60. sesenta
90. noventa
300. trescentos
600. seiscentos
900. novecentos |
3.
tres
6. seis
9. nove
12. doce
15. quince
18. dazaoito
21. vinte un
40. corenta
70. setenta
100. cen
400. cuatrocentos
700. setecentos
1000. mil |
As centenas
admiten feminino: duascentas, trescentas, etc.
14.2. Ordinais (até el décimo con variación de xénero e
número)
- primeiro,
- segundo,
- terceiro,
- cuarto,
- quinto,
- sexto,
- sétimo,
- oitavo,
- noveno,
- décimo.
14.3. Partitivos
- metade,
- dobre,
- triple,
- medio [meio],
- tercio,
- cuarto,
- quinto,
- ducia.
3. |
Os plurais con -l
caedizo están perfeitamente testemuñados en eonaviego. Estos
son, contodo, recomendábeis na ≈ingua escrita, por manter uha
maior unidade coel resto del galego-portugués. |
|