Como ben é sabido, un dos símbolos do progreso que máis se manexou no século pasado foi o ferrocarril e, máis xeralmente, o vapor, polo que a defensa ou o rexeitamento do tren converteuse nunha pedra de toque ideolóxica, que enfrontaba a progresistas con reaccionarios. Como indica Lily Litvak nun interesante libro, "los representantes de la industria y de la libre empresa veían al transporte como medio de salvar los obstáculos naturales que se levantaban contra la ganancia económica". E aínda en Galicia, con levar un gran retraso o proceso de implantación do tren, naceron relativamente pronto algunhas publicacións que nas súas cabeceiras aludían ao ferrocarril: El Ferrocarril (1853); El Ferrocarril Gallego (1861), El Correo de Lugo (1861).
     Filgueira Valverde citaba unhas palabras moi significativas aparecidas na revista Galicia. Revista Universal de este Reino (1860-1865), referidas á enorme importancia que se lle daba xa ao tren como factor de progreso: "Allí podreis hallar el elogio de aquellos señores que, abrazando el pensamiento del ferro-carril con todo su corazón, puesto que es el áncora salvadora de Galicia, puesto que es, después de Dios, como el ángel de su redención suspirada, abrazando este pensamiento labran la felicidad de su patria".
     Ás xuntanzas sobre o ferrocarril acudían ilustres xeógrafos, como Fontan, fisiólogos como Varela de Montes, químicos como Casares, oradores como Obaya, etc., todos eles presentes na reunión que tivo lugar na sala abacial de San Martiño Pinario de Santiago o 18 de xullo de 1859. E, por exemplo, atopamos a Murguía en 1879 defendendo o trazado Santiago-Coruña por Bergantiños no canto de por Tieira, ou á condesa de Pardo Bazán, ou a Juan Florez mediando nestes asuntos.
     Como sempre, houbo moitas promesas incumpridas arredor do carril de ferro. A este respecto, a primeira tomadura de pelo clara sobre da chegada do tren a Galicia tivo lugar nunha loubanza "Del Señor Conde de San Juan, por el ferrocarril de Galicia en el banquete del Ministerio de Fomento, el año 1858", onde, por certo, á parte de saír ironicamente ao paso dos reticentes, que verían no ferrocarril un alento diabólico, un "vapor infecto", se nos declara aos galegos dormidos: "El aliento del siglo,/ Vapor infecto,/ Respirais al cabo,/ Pobres gallegos. / Y cosa rara, / Vereis que el humo os pone / De buena cara.(...)/ Os sacará del sueño/ Que habeis vivido/ Veréis los madrileños/ Gente pulida/ A millares lanzarse/ Por esa vía./ Que en el verano,/ Son gratas las orillas/ Del Oceáno /(...) ¡Pobre Galicia! / Tan grande es el asunto/ Que en tosca lira/ Canta un pobre gallego/ Y en seguidillas,/ Mas es probado/ Que yo no soy poeta:/ Soy diputado.
     Nese ano de 1858 o único rastro de ferrocarril en Galicia quedaba ben lonxe pois acababa aínda de tomar estado parlamentario nas Cortes madrileñas e de alí non sairían máis que retrasos e desesperos, ata que no ano 1873 se inauguraba o cativo tramo Carril-Santiago.
     Pola súa banda, Curros Enríquez, que tanto escribiu sobre isto, tamén deixou dito que: "Sensible es decirlo, pero los obstáculos mayores para su realización (dun proxecto de ferrocarril) no los encontró (Eduardo Chao) en las esferas gubernamentales: los encontró en Galicia, en rivalidades, en triquiñuelas, en celos de localidad, nunca más activos ni temibles que cuando una población se distingue de algún modo, obtiene algún beneficio o conquista algún progreso. Pontevedra, capital de Vigo, opuso grandes resistencias al ferrocarril; y La Coruña (…) formuló su oposición contra él en esta frase de uno de sus periódicos: Si Vigo llegase a tener ferrocarril, no lo tendrá el resto de Galicia sino por incidencia" (El Clamor, 6 de marzo de 1856).
     Bastantes anos despois, Pondal seguirá invitando a espertar o 'fogar de Breogán'.

     Este cronista merca diariamente tres xornais. Iso cando menos merca, porque algúns días, co asunto dos suplementos de cultura e tal, aínda ten que mercar máis. Toda unha pasta, que se ve aumentada substancialmente os domingos debido a que a prensa dobra o precio. Pero como o cronista vive bastante de ler o que escriben os demais, todo o que paga en xornais xustifica en certo xeito a nómina que cobra.
     Outro tanto ocorre cos libros, que niso xa o cronista non quere nin botar contas para que os parentes non o denuncie por dilapidación do patrimonio familiar. En fin...
     Así as cousas, ocorréuseme facer un experimento consistente en non mercar xornais e consultalos por Internet nas súas versións electrónicas, pasando pola impresora os artigos preferidos. ¡Todo un golpe de inxenio aforrador!, dixen para min. Aforro, como mínimo, arredor de 400 pesetas diarias, e teño a mesma información que antes, pois a radio e a televisión compleméntanme as noticias de actualidade e tal e cual e etcétera. E cos libros igual: como agora poden facerchos á carta, coa letra, material, diseño, ilustracións, etc., que ti elixas, farei o mesmo no momento en que esta técnica se divulgue. Vas e dis: quero un Quixote en letra de tal tipo e formato, con cubertas deste material e papel desta gramaxe, color, etc. Quero ademais que no lugar onde vai normalmente o nome do autor poña o meu propio nome en caracteres ben visibeis, como fai Ana Rosa. Pagas unhas poucas pesetas e, ¡hala!, non tan só tes o Quixote na túa casa, senón que podes dicir ás amizades que o escribiches ti, que ben o di na cuberta do libro.
     Moi ben. Érgome pola mañá, imprimo aos columnistas de interese en formato DINA 4, grapo todo, leo só os comentarios máis urxentes sentado no trono antes de marchar ao traballo e deixo o resto para gozar da lectura na hora do aperitivo, cunha cervexiña e tal, como adoitaba facer coa lectura dos xornais de papel ao chegar a casa para xantar.
     Botando as contas da leiteira, calculo un aforro dunhas doce mil pesetas ao mes, que multiplicado por doce meses dan a cifra de 144.000 pesetas ao ano, e en dez anos... Non está mal. E cando se popularice o de facer os libros, entón... Pero.
     Pero así como ía pasando o tempo notaba en min algo raro, desacougante; algo así como cando, de súpeto, se che marchan todos os amigos, despois dunha cea e dunha boa tertulia, e che deixan a casa chea de silencio e cun punto de nostalxia porque sentes que algo irrepetíbel acaba de ter lugar. Un baleiro que che manda para a cama cun aquel de soidades.
     Pois ese desacougo de que falo non vos era outra cousa que o 'mono', amigos e amigas, pola abstinencia dos xornais que me levaban acompañando dúceas de anos. E descubrino este día pasado cando tiven que esperar nunha cafetería a unha persoa e, por pasar mellor o tempo, empecei a botarlle unha ollada ao xornal que estaba riba do mostrador. Foi como unha epifanía, unha revelación. O contacto co papel do xornal obrou o milagre. Decateime axiña de que eu non podo deixar de ver e tocar papel de xornal en todos os currunchos da casa. É a miña droga, e a droga hai que pagala. Así que á leiteira esnafróuselle a cántara pero é menos non feliz agora, rodeada dos seus xornais. Como sempre.

     Esa minoración da facultade visual para ver os obxectos de cerca e para ler, que non é ningún pecado de lúbrica luxuria, como o seu nome podería suxerir, senón un regalo cruel con que a natureza nos agasalla, ano arriba, ano abaixo, no noso cuadraxésimo aniversario; esa minoración ocular que fai falsamente altivos aos hipermétropes e avaros palmosos de narices aos miopes; esa estocada, en fin, na túa vaidade que che di 'tempus fugit' cando cumpres corenta anos e que leva o lascivo nome de presbicia, nos últimos tempos está sendo castigada pola manía dos deseñadores gráficos, tipógrafos e impresores de utilizar corpos de letra cada vez máis pequenos e mingurrias.
     Ben quixera este présbite de solera estar a practicar aquí a esaxeración e a hipérbole con fins estilísticos e persuasivos. Pero non é así, e coido que o asunto é un fenómeno relativamente recente que foi avanzando canda a tecnoloxía e a informática.
     Dá a impresión de que rebaixaron as formas tipográficas para suplicio e castigo dunha banda de idade que recolle seguramente o máis grande potencial de consumidores de lectura. Sería entón de agradecer que os responsabeis das diversas edicións pensasen un pouco neste asunto, pois resulta certamente incómodo e irritante non atinar a ler moitos textos, se non é forzando a vista ata o estravismo.
     Cada vez proliferan máis os folletos e publicación que, sen máis razóns aparentes que o capricho do deseñador de turno, son practicamente inaccesibeis a moitos ollos. E iso non está ben, di este présbite convicto e confeso.
     Estaba eu a roer todo isto que acaba de ler o paciente lector cando velaquí que atopo un texto no último libro publicado por Augusto Monterroso, titulado La vaca, no que o coñecido narrador minimalista asegura ter abandonado a lectura dunha versión moi gorentada por el de A guerra e a paz, de Tolstoi, precisamente por que a piollosa tipografía lle comía os ollos como formigas ananas e voraces e pedía del un esforzo incómodo e irritante que non estaba disposto a realizar. E fixo ben.
     O malo é que cando o outro día tiven que consultar unha cousa na revista que este servidor dirixe (o merecidamente afamado Boletín Galego de Literatura, que , por certo, cumpre dez anos de fructífera e sabia vida neste mes maio que entra) sorprendinme forzando a vista para intentar ler unha información que necesitaba urxentemente. E naquel momento agancharía coas poutas afiadas polas paredes da impotencia e rabia que me entraron ao non poder ler sen axuda dunha lupa.
     Así é que... disimulen vostedes, que eu miro para outra parte. Parece que vai chover e ventar, ¿non?

     Agora o dólar vai por diante, pero nun principio valía oitenta e cinco céntimos de euro. ¡Aí quedaba iso! Non se podía crer. Ou sexa que o dólar pasaba a ser 'calderilla' de euro. ¡Home!, pois tiña o seu aquel. ¿Pero iso non desmoralizaría á American People, pensaba o cronista hai dous ou tres anos, ata o punto de inventárense un bombardeo sobre Bruxelas? Eu xa estaba oíndo dicir por aquí a máis de un: "Mire a min non me veña con esa calderilla dólar, págueme en euros e déixese de miserias". E de pronto os guiris ianquis veríanse como algo esmirriados amosando o seu cativo dólar na palma da man con humildade pordioseira. "¡Quite, quite de aí esa miseria!". Aí sería velos, os floreados turistas americanos, corridos e desexando que os tragase a terra para se ir chorar á Casa Branca.
     De todos os xeitos, euro arriba, dólar abaixo ou viceversa, o caso é que vai haber un cambio grande en moitas cousas cando nos chegue a hora. Por exemplo: un café, para redondear, costará 2 euros, polo menos. O mesmo que unha 'caña', pola que teremos que pagar outro tanto, pero non 0'85 nin 1'33 euros. O 'colega' que ata o de agora che pedía vinte pesos na praza do Toural para un café, ou o do semáforo, que che ameaza con te limpar o parabrisas se non lle compras uns clínex, agora xa non ha pedir menos de 1 euro. E tendo en conta que un céntimo desta moeda valerá ao cambio (tal e como vai, sen contar con Murphy) unhas dez pesetas, xa me dirán vostedes cánto imos perder ao longo do día con eses redondeos.
     Os que imos algo entrados en anos aínda poderemos estar espabilados e adaptarnos ben á nova moeda, porque nos afixemos de nenos a contar por reás e por céntimos. Unha peseta dividíase en reás, patacóns e medios patacóns. Ou para nos entender: unha peseta eran catro reás, ou dez patacóns ou vinte cadelas. Daquela, a peseta tiña moito prestixio entre os cativos; recoñecido ademais no feito de ofrecer dous formatos, un en papel e outro en metal, e non era unha moeda piollosa como a de agora, que nin se ve nin a quere ninguén na volta do super, senón maciza e rubia.
     De xeito tal que posuír unha che facía sentir seguro. Polo de pronto, podías ir ao cine Capitol (tan de actualidade nestes días, e para ben, polo que parece) ou encherte de manises ou botar unha partida de futbolín sen ter que facerlle trampa ao 'Patrón' co gancho fabricado en resorte de reloxio.
     Mesmo os patacóns daban moito de si, pois con un mercábaslle á Señora Ramona un "pitillo de noventa", marca Diana, e con outro adquirías cinco papeis Zig-Zag e cinco mixtos, e velaí tiñas xa un milhomes de oito ou dez anos botando fume cinco veces ao día ou invitando a catro amigos para fumar agochados nos antigos xardíns laberínticos, de alciprestes lanzais e dondos mirtos, que centraban daquela a praza Rodrigo del Padrón, que seica van amañar a partir de hoxe mesmo (¡a ver qué fan!); ou no xa desaparecido territorio liberado pola infancia, o Campo da Leña, onde nunca entraban os adultos, tomado na actualidade polo polideportivo e o aparcadoiro de Kelihues. E cun real mercabas un sobre de catro cromos con que cubrir o album de esplendentes modelos de coche ou de Tom e Jerry, ambos os dous, daquela, soños tan só americanos.
     ¿Que farán agora os nosos nenos con un euro, que non val, en poder adquisitivo, nin unha peseta das de antes? Serán nenos Sur, vintedúas veces máis pobres cós macdonaldados nenos-dólar. E se vivise Dalí, ¿il sería tan Avida Euros coma foi Avida Dollars?

     Recordaba o sábado pasado o escritor Víctor Freixanes aquela tráxica noite dun día de 1994 cando no derradeiro minuto ou, se non quero mentir, no minuto derradeiro dos que o árbitro concedera de compensación nun partido contra o Valencia, perdera o Depor a ocasión de darlle a Galicia por primeira vez na historia o campionato da liga futbolística. Todo por culpa do xa famoso penalti que non entrou. E dicía Freixanes que el vira o partido no Centro Galego de Londres, canda outros amigos.
     Efectivamente, alí estabamos coas nosas mulleres, Malós e Blanca, que non nos deixarán mentir, e non sei quén máis: total, un grupo de letraferidos que foramos á capital do Reino Unido a demostrar cómo se fai boa literatura. Non estaba, por mágoa, Pepe Camafeita, anglofilófono de mérito a quen saúdo dende un abismo de corenta anos.
     Se se tratase dun partido calquera, con seguridade o cronista non recordaría nada, entre outras cousas porque: primeiro, non é afeccionado a ningún deporte, con perdón, que non engorde; e segundo, Londres tén máis atractivos cós que pode ofrecer un partido de futbol televisado e xa que logo este escribidor nin tan sequera se molestaría en buscar un sitio onde poder ver o evento consuetudinario, cousa nada fácil, toda vez que os británicos non retransmitían o derby (que tamén xa son ganas de autocolonizarse e confundir ao personal con semellante palabriña, pois todo o mundo sabe que Derby é o nome dunha cafetería de Santiago) e compría conectar por vía alemana ou algo así. Pero é imposíbel esquecer aquela noite porque coido que ningún de nós víramos nunca tan de cerca ata qué punto pode o futbol mover paixóns e sentimentos por riba de calquera outra cousa, feito que, malia nos coste traballo crelo, fai verosímil esa estatística que acaba de publicarse nos medios acerca dunha non pequena porcentaxe de persoas que prefiren antes ver un partido do chamado deporte rei que facer o amor. Aínda así, para manter un pouco de esperanza demográfica, digo eu que dependerá con quen. Con quen se faga o amor, digo eu.
     O certo é que quedamos pegados á pantalla da televisora todo aquel tempo perdido, é dicir, noventa minutos, máis publicidade, salaios e suspiros, entre tapas de polbo e incontabeis cervexas bitter, amargas, claro. Todo pola patria. A consabida valentía xenital e masculina saía xenerosa e abundante polas bocas dos siareiros e das siareiras presentes no local para que o Depor atlántico vencese ao pérfido clan mediterráneo do Valencia, que non tiña nada fenomenal que gañar, pero que xogou aquel día coma se se tratase para el de algo decisivo.
     O final do partido, perdón, do derbi, achegábase perigosamente e nin a steadiness, digo firmeza visual dos televidentes lograba introducir a bóla na portería daqueles atletas da terra das flores, da luz e do azafrán. ¡E de súpeto un clamor! Velaí todos abrazados no local, nunha tan intensa como breve aperta, cantando xa oé, oé, oé oé, oé oé. Foron dez ou quince segundos de alegría inconmensurábel, de lágrimas de alegría, ás que seguiu unha caída de tensión, unha decay, ¡vaia!, ou derrubamento anímico que puxo a chorar (sen hipérbole: chorar de chorar a fío) a homes e mulleres, nenos e grandes, por todos os recunchos do local do Centro Galego de Londres. Unha traxedia. Era de ver varóns e varonas curtidos nunha emigración só por europea un punto menos sufrida cá ultramariña, derrubados porque a bóla se negara a entrar por onde debía no minuto final, nos derradeiros segundos da traxedia. Inesquecíbel.
     Pero velaí, agora, o Depor triunfante, cambiando aquelas bágoas de amargor por lágrimas de alegría como as que vimos estes días pasados no rostro de tanta xente. ¡Ben, Depor, ben!, como diría o redactor das magnolias desta casa. ¡Ah!, por certo, aquí, servidor, como bo santiagués, despois do Compos é do Celtiña, ¡eh!, que tampouco hai que confundir...

     Os batasunos protestaron porque, segundo eles, o asasino Elejalde foi "salvaxemente" torturado. Non é do caso entrar aquí no fondo do asunto porque cando estou a escribir estas liñas aínda non se saben os contidos dos partes médicos que despexarán dúbidas e poñerán as cousas no seu sitio. Pero si podemos entrar a analizar un cinismo que sublevaría ata ás ovellas: falan de salvaxadas os mesmos que xustifican o tiro na caluga. Xa que logo, para eles, polo que se ve, pegar un tiro na caluga non é unha salvaxada. Pois mira ti por onde a policía puido meterlle un tiro na caluga ao criminal e non cometer presuntas salvaxadas con el.
     En democracia, o demócrata ten moito vinagre que beber e moitas rabias que tragar e moitas vísceras que reprimir, por se ver obrigado a dar entrada no seu seu xogo a quen intenta esnafralo por todos os medios, incluídos os máis sanguinarios e, xa que logo, os máis contrarios ao espírito democrático. O malestar que produce o enorme esforzo que cómpre facer para darlle un sentido a situacións como a que estes días pasados tivo lugar, un malestar que resulta, precisamente, do achegada que está esa situación ao sensentido e á aporía, procede precisamente do paradoxo xenerado por ter que afinar e matizar ao máximo a aplicación dos mecanismos e dos principios democráticos a suxeitos que están moi lonxe de merecelos, simplemente porque son contrarios a eles. Aí reside a grandeza pero tamén a servidume da democracia: non hai máis formas de atallar o mal que lle poden facer os seus inimigos que aplicándolles con todo rigor, precisamente, as reglas de que ela se dotou para a convivencia e non as que os asasinos aplicarían (e aplican) caso de estaren no poder.
     Bo é que na vida privada podemos movernos por outros resortes, porque os esforzos que se están a aplicar por manter limpo o sistema son equivalentes aos que habería que facer cun convidado á nosa mesa que se puxese enriba dela a facer as súas necesidades en pleno banquete. Estaría boa que tivesemos aínda que limparlle amablemente as partes, en lugar de sacalo a patadas no cu da nosa casa, que é o que se faría, afortunadamente, na vida privada, caso de darse unha situación semellante.
     Ás veces, un comprende o instinto que move ás masas a querer linchar a alguén, e ten que facer un grande esforzo para que prevaleza a razón da xustiza e das reglas establecidas. Por iso os batasunos deben saber que á inmensa maioría dos cidadáns impórtaríanlle ben pouco as lesións que poida ter o criminal Elejalde e mesmo lle importaría ben pouco un tiro na súa caluga, se non fose, precisamente, porque esas lesións, caso de ter sido producidas pola tortura, ou ese hipotético tiro, serían o que ferise máis mortalmente o corazón da democracia.
     En fin, haberá que seguir apretando os dentes diante de tanto cinismo.

     Atención: isto é un rustrido, lector, non tés por qué seguir lendo. E que me perdoe Luís Mariño. Quero dicir que xa tiña eu preparado este artigo hai días para que el llo lese aos seus cangrexos e me dese a súa opinión. Pero fóisenos en maio Luís, precisamente yesterday, digo onte, no mesmo día e á mesma hora en que hai dous anos o fixera o noso piloto José Antonio Silva, con quen compartiu a primeira edición do revival das festas de Santa María Salomé en Compostela. A saber qué tramarían entre os dous naquela ocasión.
     Falo de plaxios no título desta prosa e non quero confundir a ninguén. Non, non vou falar dese posíbel plaxio no que ti estás a pensar. Non sexas malévolo, lector. Tampouco non vou falar dun tal Ignatius Reilly que anda a plaxiar os psalmos de David como se tal cousa, baixo o amparo de San Casiano de Imola. Non. Parece que o cantante americano Michael Jackson ten que lle pagar a Al Bano trescentas cincuenta mil pesetas polo plaxio dunha canción. Entereime da noticia pola radio do coche (onde, por certo, falaban de ¡trescentos millóns! de indennización), na que oín ademais o fragmento en litixio de ámbolos dous cantantes. Certamente son moi parecidas as frases musicais dun e doutro artista xa a simple oído, pero sobre todo se parecen na vanalidade, na vulgaridade, na previsibilidade. Estou seguro de que se Nicolasa Añón fose compositora como era poeta atinaría a compoñer unha cousa moi parecida en canto se puxese ao choio. Agora leo que os dous artistas puideron inspirarse nunha canción dos anos trinta. Vale.
     E isto tróuxome á memoria, salvadas sexan as distancias, a coincidencia que eu detectei hai xa algúns anos entre a frase principal da coñecida e fermosa balada Yesterday do beatle Paul McCartney e a parte final do primeiro movemento do concerto para violoncello e orquestra en Do Mayor (H.VIIb Nº 1) de Joseph Haydn. Isto díxenllo a Luís Mariño de viva voz cando aínda el tiña a voz case viva, hai uns poucos días, no hospital. A morfina xa non o deixaba concentrarse e non sei se me entendeu ben, pero estou seguro de que se non se empeñase, cabezota como era, en marcharse en maio, quero dicir, onte, había investigar no asunto. Faltáballe aquel día a Luís steady way, control sereno da situación, ¿non si, Ánxela?, ti foches testemuña.
     O fragmento musical de Haydn a que me refiro está entre os minutos sete e oito da versión en disco compacto que gravou o celista (sin segundas) Heinrich Schiff, dirixido por Sir Neville Marriner, para Philips en 1987. É dicir que en calquera versión que o lector consulte a cousa non pode estar lonxe dese intervalo. Pola súa parte, o fragmento musical que soporta a balada de McCartney atopámolo xa, entre outras, na primeira estrofa do poema, exactamente coa letra dos dous primeiros versos: Yesterday all my troubles seemed so far away / now it looks as though they're here to stay. A melodía, que se repite na canción como leit motiv principal e que acompaña os dous primeiros versos das estrofas cuarta e sexta, é tan semellante que custa traballo pensar nunha casualidade. Pero ¿quén sabe?, ao mellor hai unha fonte común anterior ao compositor austríaco.
     Quero adiantar, porque é unha das miñas baladas preferidas, que isto non lle resta mérito ningún á magnífica do beatle, anque llo engada aínda máis ao que xa de seu tiña recoñecido Don Joseph. A música, quero dicir, unha tradición musical, como calquera outra arte, é un continuum no tempo e faise sempre sobre o xa existente. Pero ¿tomaría de aí a súa melodía McCartney? Como ben saben os eruditos musicólogos, este concerto de Haydn, que seica podemos datar entre 1762 e 1765, dábase por perdido ata que apareceu no ano 1961 unha copia manuscrita, non autógrafa, na colección Radenin do Museo Nacional de Praga. ¿Atraería este feito a atención de Paul, a quen hai que supoñer un músico culto, pois tocaba daquela, ademais da guitarra, o piano, o órgano e maila trompeta?
     A data de 1961 coincide coa plena actividade dos rapaces de Liverpool, que formaran o conxunto tres anos antes, en 1958, e empezaban xa a provocar febres nos que por aquel entón eramos adolescentes. Non podemos saber con exactitude a data en que Paul compuxo Yesterday, pero non creo que poida andar lonxe de 1965, que é o ano en que foi gravada a matriz desta canción para a súa reproducción en disco.
     Xa que logo as cousas parecen encaixar bastante ben. Pero a verdade nin se sabe nin é doado que se poida saber nunca, pois eu non vou preguntarllo a McCartney e ti, lector, tampouco, ¿non si? Ademais, non te fagas ilusións: Haydn é xa patrimonio da humanidade, quero dicir que non produce dereitos de autor e podemos entrar e saír na súa obra a saco, con total impunidade, e unha denuncia non ía traernos máis que gastos. Doutra banda, ao mellor estamos a inventar o lume e xa o artista desvelou a súa fonte de inspiración hai moito tempo. Ou fixo adrede unha homenaxe a Haydn calcándolle un anaco de violoncello. Habería que investigar na prensa da época. Ponte ao labor lector/a-musicólogo/a, quizais te fagas cunha fortuna: aprenderás moitas cousas, aínda que non resolvas nada.
     Se Luís Mariño vivise habíame dar algunha resposta, pero claro, cabezotas como eran, el e mais José Antonio Silva, tiñan que lle demostrar a Eliot que non era abril o mes máis cruel, que as lilas se alimentan en calquera terra e que tamén maio pode mesturar memoria e desexo. Certamente, non era abril o mes máis cruel. Non. Agora seino, e yesterday, digo onte, vintetrés de maio, xa nunca terá para min o mesmo significado.

     Xa que ninguén vai facelo, permitireime hoxe felicitarme por se cumplir esta semana o décimo aniversario do meu primeiro contacto cos lectores de El Correo Gallego. Corría efectivamente o mes de novembro de 1989, tiñamos goberno galego tripartito e casualmente un servidor contaba dez anos menos.
     Falo en primeira persoa de singular cando, propiamente, debía utilizar a de plural. Explícome.
     Os meus lectores e lectoras coidarán que quen lles fala dende a escritura son unicamente eu e indentificarán ese eu con quen pon o seu nome asinando os artigos: . Non saben ata qué punto están equivocados ao atribuír tan só a ese individuo a responsabilidade das cousas que se verten nesta columna. A realidade é que somos bastantes máis os que semana a semana tratamos de lles dicir algo a vostedes. Dende logo Anxo Tarrío Varela entra no xogo. É quen se encarga das relacións coa dirección do periódico, de entregar os artigos e de cobrar o estipulado (que sempre lle parece pouco, soberbio como el é). Pero somos moitos máis. Por poñer un exemplo, estou Eu, que asumo moitas veces a representación de todos. Pero teño que templar moitas gaitas e andar matizando sempre a miña opinión en atención ao que me digan, contradigan, reconveñan ou mesmo prohiban outras voces interiores. Así, está a voz do Cronista, que me despraza moitas veces impoñendo o seu prurito obxectivador e ecuánime, non me deixando andar con andrómenas e fantasías.
     Doutra banda están O Ácrata, decote protestando por térmonos que axustar tanto a certas convencións e xerarquías. Este díctanos cousas chuscas como "Ai Anxo, cada día estás máis parviño". O Escéptico, que non hai semana que non insista na conveniencia de deixar de escribir porque, total, a ninguén lle interesa o que dicimos. Case non o deixamos falar porque ao xefe non lle gustan as expresións pesimistas. O Moralista, a quen temos que estar atallando sempre con que todo é relativo. Gustaríalle moito poñer decote iso de "Non hai dereito...". Tampouco lle facemos moito caso, pero témolo moi en conta porque o columnista, no fondo, é un moralista sen remisión. O Estético/ Estilista, que é quen de nos ter pasmando unha hora diante da pantalla na procura da palabra que a el lle pareza máis apropiada; bo é que pasamos del con certa frecuencia e o escrito vai como vai. O Humilde, un mixiriqueiro que afirma hipocritamente non merecer o cariño dos lectores e lectoras e que tampouco non merece eloxios de ningún tipo, cando está debecendo porque alguén o pare pola rúa para lle aplaudir e lle engaiolar os oídos con palabras loadoras ; é ese que dicta as consabidas frases: "baixo a miña modesta opinión...", "eu coido que quizais...", "se me permiten a licencia...". O certo é que está convencido da excelencia da súa opinión, da seguridade do que vai escribir a continuación e dos tres carallos que lle importa que o lector lle dea ou non licencia para dicir o que a seguir vai soltar pola pluma abaixo.
     Despois está O Filólogo, que nos ten consultando fontes e diccionarios ata que ao seu ver está todo listo para a mandalo á Redacción. Ás veces váisenos de baranda e ten que intervir o equipo corrector da empresa editora do xornal. En fin, somos moitos máis: O Gracioso, que sempre quere escribir en clave de coña, bo é que temos ao Humorista, que o deixa decote cortado. O Crítico literario, un tipo a quen cada vez lle damos menos traballo; un chulo desinformado, como é ben sabido e afirman moitos colegas e eximios escritores. O Catedrático, moi mirado el en non utilizar linguaxe escatolóxico nin 'palabras feas' con que escandalizar o lector, convencido de que ao galego non lle están permitidas esas licencias que se lle permiten ao castelán, da man, por exemplo, de Arturo Pérez Reverte, que enche os seus artigos de alcumes porcallentos, referencias malcheirantes, glándulas seminais ou fillos de ascendencia non sancta, todo iso que fai rir moito aos seus lectores e lectoras, os mesmos e mesmas que, se se tratase de textos en galego, atribuirían esas expresións á condición de lingua rústica e bruta que caracteriza o idioma propio do país, que debe gardar sempre o decoro e arrecender a flores . E así moitas máis voces tratando todas de impoñerse: a do Dogmático, a do Libertino, a do Visceral, a do Demagogo, a do Romántico, a do Melancólico, a do Frívolo, etc., e calquera día pode sorprendernos unha voz nova e descoñecida que purra por se facer oír. Por non falar da voz do Templagaitas, sempre temeroso de non coincidir coa opinión dos notábeis da súa vila.
     Xa ves, lector/lectora (que, por certo, metédesvos moitas veces nos nosos escritos derivándoos cara a finais non previstos), xa vedes, digo (dicimos) con qué tropa tén un que guerrear todos os días dentro da súa cabeza. Saudiña para todos e moitas felicidades, querido Anxo.

     Estase a cumprir estes días o setenta e cinco aniversario da primeira emisión de radio que se produciu en España, nomeadamente dende Barcelona. Como ocorre con tantos outros avances tecnolóxicos, é moi posíbel que a radio, para a xuventude que naceu practicamente dentro dun automóbil e coa televisora xa incrustada na paisaxe doméstica dende o momento de abrir os ollos, forme parte dunha especie de segunda natureza que viría dada de seu, como os bosques, a herba, os paxaros, os gatos, as pedras ou as augas dos ríos e dos mares, elementos naturais dos que non adoitamos preguntar a súa orixe porque sempre estiveron aí, ao alcance de todos os nosos sentidos.
     Aínda que pareza algo inútil, é misión nosa facerlle saber á xente nova que houbo un tempo non moi lonxano en que nin sequera luz eléctrica había nas casas e xa que logo, moito menos, televisoras ou radios. Facerlle saber que alumbrarse con candís de petróleo ou de carburo (haberá que lle explicar qué é isto) era o máis normal nas aldeas de Galicia ata hai ben poucos anos, poñamos trinta ou corenta; que a xente se desprazaba andando ao longo de moitos quilómetros para atender os seus traballos ou simplemente para ir ás festas, porque non só o coche particular era ben escasísimo senón que non había servicios suficientes de autobuses ou trens nin tampouco as innumerabeis carreteras e pistas que agora compoñen a rede viaria galega; que as luces de neón, campando hoxe en calquera tenderucho de calquera aldeíña, só as viamos nas películas americanas e que este que lles escribe, na súa primeira viaxe a Madrid, alá por 1962, estivo como un pasmón mirando longo tempo o anuncio de Camel que había na Gran Vía, tan rara, exótica e ensoñadora era aquela paisaxe urbana de coloríns intermitentes no medio dunha realidade que se desenvolvía en branco e negro; que non sempre existiu a televisión e mesmo que nas cidades a radio, nun principio, era patrimonio de moi pouca e privilexiada xente; que iso do transistor, a radio sen aramios, era unha rareza hai, poñamos, ¿vintecinco anos?, e que o de levar postos os cascos pola rúa para escoitar música soaría a cousa de extraterrestres hai tan só quince ou vinte anos.
     Xa está dito de todas as maneiras, pero cómpre repetilo: a pesar de que a súa expansión en España, como elemento doméstico habitual, se levou a cabo durante a dictadura franquista e polo tanto sometido a estreita censura, a radio foi nun principio un aglutinador da familia e un importante estimulador da imaxinación infantil, que se poñía en funcionamento nada máis prender o aparato e apareceren o 'ollo máxico' en verde ondulante e a luz que se expandía por aqueles percorridos marabillosos do dial, semellantes a longas avenidas metropolitanas en miniatura polas que o neno imaxinaba a existencia de homúnculos responsábeis do misterio das voces que saían daquel moble tan estraño, aquel caixón tan bonito que apenas che deixaba ver pola parte traseira as lámparas inaccesíbeis dunha sinistra cidade de rañaceos minúsculos, entramado de cables e formas que, a pesar de todo, tamén che facían participar algo dun mundo segredo e misterioso imposíbel de entender.
     As series radiofónicas de novelas para nenos e para grandes, que non eran precisamente moi avanzadas dende o punto de vista ideolóxico, pero que se elaboraban con impecábel profesionalidade e realismo, eran os referentes, digamos, 'culturais' dunha sociedade que distraía a miseria dos anos corenta e cincuenta nas ensoñacións literarias que a radio lle procuraba. Series para nenos como Dos hombres buenos ou Diego Valor eran quen de mover a toda présa as nosas pernas á saída do instituto para escoitalas antes do xantar, cousa esta que dá idea do 'enganchados' que estabamos naquela literatura, toda vez que a larica que un neno podía ter daquela ás dúas da tarde non é cousa doada de describir.
     E non digamos as series para maiores, que tamén escoitabamos os nenos, como Ama Rosa ou Simplemente María, prolongadas en miles de capítulos lacrimóxenos de nunca acabar, nas que as heroicas amas de casa proxectaban os seus soños e sublimaban os seus reais sufrimentos.
     En fin, todo xa moi sabido e moi dito. Pero eu quería facerlle tamén hoxe dende esta columna a miña homenaxe á radio: á actual, porque demostrou que é un instrumento clave nunha democracia, e á antigua, que, a pesar do horrísono clarín do 'parte' de noticias, nos entretivo con soños e risas, de día e de noite, cando días e noites eran longos e amargos para moita xente, moi longos e moi amargos.

     Agora que se está a extremar a vixilancia por mor de evitar atentados terroristas, seica andan con enorme cautela os responsabeis de seguridade, pois o outro día, nunha viaxe de avión entre Madrid e Santiago, a policía encargada de escanear as equipaxes destruíulle á miña muller unhas tesoiriñas de manicura, opción preferíbel á incoación dun interminábel expediente burocrático. O curioso é que na viaxe de ida, de Santiago a Madrid, non llas requisaran. Parece razoábel que se tomen precaucións, mesmo estas tan extremas, pero debían poñerse de acordo os corpos de seguridade para non caer en contradiccións e discriminacións. Porque, por unha suposición: se se tratase dunha amiga coñecida da/do funcionaria/o, de seguro as tesoiras pasarían sen problemas.

     Con este asunto veume á memoria un episodio, banal pero inesquecíbel. Aquela navalla era como da familia pero, aínda así, eu queríaa moito, como se quere ás verdadeiras amizades ou a un primeiro amor. Andou canda min uns vintecinco anos, acompañándome nas viaxes de traballo ou de pracer, servíndome fiel e dilixentemente, poñendo a súa gran versatilidade ao meu alcance dun xeito desinteresado. Non necesitaba de reparación nin de coidados especiais. Pero un día secuestrouma un caloteiro da alfándega aeroportuaria de Buenos Aires, celoso cumpridor do seu oficio, e nunca máis volvín vela. Era unha navalla preciosa na súa discreción, xeitosa e multiusos, que se iniciara nos avatares da vida indo conmigo facer o servicio militar no Sahara, alá polo ano qué sei eu, cando aínda vivía aquel que vivía mellor.

     Tiña de todo, servía para todo e non por iso deixaba de ser unha navalla inofensiva; non fará falta dicir que completamente inocente. Tiña dúas follas de diferente tamaño para cortar; un abridor (de cervexas, naturalmente); un abrelatas; un tirarrollas para tirar rollas; un punzón para punzar; un parafuso para desparafusar e parafusar e mesmo unhas tesoiras pequeniñas moi xeitosas para arranxar as unllas. Eu puxéralle unha cadeiña para pendurala do cinto e así asegurar que non se me perdería nun revolcón calquera entre as areas do deserto. Teño probas gráficas disto último, pois aparecemos xuntos ela e mais eu en moitas fotografías do momento.

     Pero a aquel alfandegueiro ruín debeulle parecer arma perigosa e fíxoa viaxar (disque) na bodega do avión, por se acaso. O caso é que cando arribamos a Barajas non apareceu a miña navalla. Para min que só fixo a viaxe de ida a Buenos Aires na miña bolsa de man e nunca non coñeceu bodega. Aquel individuo quedou con ela e con vintecinco anos da miña historia, case unha historia de amor, pois a navalla en cuestión fora un agasallo da miña noiva de entón, a quen agora terei que regalarlle unha tesoiriña para a manicura. Digo eu. Non sei se pedir unha subvención.

     Están ultimamente sendo cada vez máis frecuentes as chamadas á melancolía dende moi variados espacios, incluídos os mediáticos (xuro que é a primeira vez que escribo este adxectivo, tan á moda pero tan axustado e oportuno), xa sexa en artigos de prensa, como poden ser os magníficos con que Luís Mariño nos agasallou os dous últimos luns neste xornal e nesta mesma páxina, xa noutros máis masivos e menos dados ao bo gusto, como pode ser a TVG, onde vin e oín a fin de semana pasada a Manuel Moldes referirse aos "camiños interiores" que amosa o artista pontevedrés estes días na Casa da Parra de Santiago a través da súa interesante mostra de pintura.
     Certamente a melancolía, que non cesou de atraer a atención de filósofos, médicos, teólogos, artistas e críticos, dende Aristóteles a hoxe, está a ser revisada baixo moitos puntos de vista, pois se trata de algo indefinibel, pero, como o amor ou a beleza, constante e omnipresente ao longo dos tempos na obra humana, sen que ninguén poida facer outra cousa que rodear, asediándoo, o seu núcleo esencial, sen conseguir invadilo e reducilo dunha vez por todas a parámetros de racionalidade.
     E como a fin de semana estivo fría e escura como o sol negro de Gérard de Nerval, é dicir, moi propicia á vivencia melancólica, este cronista, que atravesou noctámbulo cos ollos a Avenida de Raxoi, volveu a mirada cara á súa infancia compostelá e deixouse ir polos roteiros da memoria na procura do paraíso perdido (valla a redundancia) da casa esencial, sen querer evitar que agromase na súa lingua nai un sentimento quizais compartido nalgunha medida por alguén que, sen outra cousa que facer, apouse os ollos nestas liñas. Titulounas o cronista "Regreso", facendo un alarde de orixinalidade, e velaí vén a lembranza, sen saber ben o cronista quen é a figura fantasmal desa ausencia obsesiva. É un agasallo de Reis, obsceno e atrasado, que che fago para a fin de milenio, lector/lectora. Mira ben qué fas con el: