O pasado ano 2013 cumpríronse 10 anos do pasamento da poeta Xela Arias. Por este motivo a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega, que xa o pasado marzo lembrara a autora nunha homenaxe en Vigo, organizou sábado 6 de setembro, ás 12.00, na Vilerma (parroquia de Maside, concello de Sarria) un novo acto para testemuñar a dimensión extensa da súa personalidade, activa e curiosa, polifacética, que sumou poesía, música e plástica.
Descubriuse unha placa na casa familiar, na que viviron a autora e mais seu pai, Valentín Arias, quen foi cofundador e presidente da Asociación de Tradutores Galegos. Despois da intervención do presidente de AELG, Cesáreo Sánchez Iglesias, continuarase coa lectura de textos de Xela Arias por parte das escritoras e o escritor Antía Otero, María Xesús Nogueira, Marica Campo e Xulián Maure. Seguimos así facendo memoria dos seus versos e transmitindo ese herdo inmenso que é a obra dunha muller que sentía e amaba a súa lingua, a terra e o pobo que creou esa lingua; unha escritora que non se pode conter nas marxes da xeración que a viu nacer, que transcendeu as lindes da escrita e puxo a palabra en contacto con outras disciplinas artísticas. Polifacética, xenerosa e implicada, desde a súa mocidade estivo vinculada ao mundo do libro, primeiro como editora, despois como escritora e tradutora.
Estas foron as palabras do presidente da AELG, Cesáreo Sánchez Iglesias:
Amigas e amigos, queridos Amparo e Darío, familia de Xela e Valentín Arias.
Convocámonos neste acto de celebración da memoria viva de dous seres queridos e admirados que crearon coa palabra, que en galego fixeron nosas outras literaturas, que soñaron para xeracións futuras o soño de sermos donos do noso futuro.
Foron maos e alma de toda forma de creación en galego como un acto fermosamente xeneroso, nun tempo no que eles sabían que era necesario chantar as pedras basilares dunha Terra tan mancada. Eles sabían que Galiza non podía ser arbore sen raíz.
Vimos de toda a nación a nos acoller nestas terras, na casa que con eles é fogar, na que conflúen os camiños e fan o camiño interior, o que trae do lonxe das terras que son serra viva alta, os ecos dos poetas queridos, dos amigos e amigas e compañeiros que veñen do mar, da banda do mar e traen abrazos de espuma, de onda mariña arrecendente de sal e lúa de area e vento mareiro e mascato. Veñen tamén da cidade, cuxa alma forma parte da poesía de Xela, a cidade como un ser que respira, que alenta e latexa o seu corazón colectivo.
Eles, que construíron sobre as sólidas trabes de perpiaño do idioma noso o destino dos homildados, dos desposuídos desta terra. Nesa mesma pedra hoxe insculpimos os seus nomes: querémoslle dar así memoria á casa que os acolleu, que os abrazou e foi fogar e que hoxe facemos fogar da memoria viva desta terra.
Xela, é a poeta que sabía da importancia de que todo/toda poeta debe vivir á intemperie; só así, na vulnerabilidade que dá a intemperie, o corpo e os sentidos son sometidos ao devir das estacións cos seus ciclos de vida, coa luz e a súa sombra. Da calideza que acariña e do frío que agreta a delicada pel do corpo e o sentir da poeta.
Chama por nós nos seus poemas, convídanos ao non ser para ser todo, convídanos a nos ver a nós propios. A súa poesía dános na mao o mapa para seguir as pegadas do noso propio ser. Ela nos seus poemas foi deitando no chao os pequenos e humildes brancos cantos rodados para nós non nos perder no camiño de regreso.
Nos seus poemas denúdase para nos invitar a nos denudar de todo aquilo que non permanece, que non deixa pouso nos afectos.
Pídenos erguermos en labarada os sentidos para percibir a beleza do que non é oco artificio, do que non é alienada verdade manipulada.
O noso idioma, a antiga lingua nosa é, para ela, prolongación do propio corpo, da nosa propia sustancia terreal.
A reivindicación do corpo como lugar no que a vida deixa as súas pegadas de ledicia e de dor. O corpo como lugar no que a sociedade concreta a súa alienante represión sobre a muller eo en consecuenciao o lugar de reivindicación de todo o que lle é negado.
Mais a poética do amor e do desexo que desenvolve nos seus textos é da mais rica e fértil complexidade e vai máis aló da simples reivindicación do propio corpo: denuncia as capacidades de destrución, de perda de independencia por se querer realizar como suxeito de amor e de desexo; mesmo denuncia a banalización do amor pola súa institucionalización social como rito oco coa súa perda de verdade. Sempre alerta, Xela está a denunciar en fin todo arredor do amor, do corpo, do desexo, do fogar, do matrimonio e cos ollos ben abertos fronte dos que ollan a muller como algo posuíbel.
Escrebe poemas que nos convocan contra da alienación. A súa voz poética canta contra o que é rutina asfixiante e empobrecedora, mesmo das inamovíbeis certezas da orde social. Pídenos en fin, coa súa radical humanidade, que tomemos as rendas do noso propio destino e por iso nos di que a vida vai en serio.
Cando ela reivindica a desorde faino disolución da vella orde social e persoal para crear unha Nova orde. E como non, fermosa e clarificadora é a súa achega como a poeta que segue a ser cando é nai e escrebe Darío a diario.
Así, abriu camiños hoxe felizmente transitados polas xeracións que viñeron despois dela.
Viviu o seu tempo xeracional, que é o meu insubornábel, no seu eu de muller da estirpe, daquelas que non cantan as pombas e as flores -que dicía Rosalía-, ao tempo que estaba atenta ás necesidades da construción dun sistema literario que estaba a dar á luz e desenvolvía a súa propia viabilidade editorial.
Deixounos dito o seu pai Valentín ao falar de Xela:
Tan intensas e punxentes como as súas arelas de liberdade, independencia e xustiza, eran nela o sentido e mais a práctica da solidariedade.
Xela tivo bos mestres: querida Amparo e Valentín.
El foi un dos bos e xenerosos nos que o noso himno afirma a nosa vontade de futuro insubornable como pobo. Él foi un dos construtores da nosa conciencia nacional, como creadores da patria dos que traballan en man común, dos que habitan a casa colectiva dos soños máis xenerosos, dos que sementan a verdade desta Terra como eido fértil e fan desta Terra a Terra da fraternidade, a Terra da tenrura.
No desenvolvemento de cada unha das súas capacidades, Valentín foi un construtor da nación. Con el, o que comezou a ser non foi algo perecedoiro, e non murchará como flor senón que segue a brotar coma unha galla da árbore do tempo e que, coma a luz deste día de setembro, permanecerá.
O traballo de homes e mulleres coma el, coma ela, farán que algún día non moi lonxincuo o labor de escribir e traducir e de editar, teña a normalidade do traballo do panadeiro que amasa o pan de cada día, como redondas e efémeras eternidades. Coma o canteiro que talla a pedra máis íntima.
A Vilerma, Maside, Sarria
6 de setembro de 2014
Unha crónica fotográfica, aquí. As fotos son de