| |
Moi boas tardes.
Estou moi contenta de estar aquí, tan ben acompañada.
Vou
eludir falar da miña obra por dúas razóns.
A primeira delas é o pudor, esa virtude antiga que comparto
con Emma [Couceiro, presente na mesa, e que acababa de falar do
seu]. A segunda é a convicción de que son unha pésima
intérprete da miña poesía, quizais porque me
falta distancia e me sobra implicación emocional.
Con
todo, creo que non sempre (ou case nunca) somos quen de escapar
ós condicionamentos subxectivos, así que, se mo permitides,
e asumindo a arrogancia que isto, sen dúbida, supón,
"falarei de min a propósito de Dante". Ou sexa,
en lugar de ensaiar unha autopoética, tratarei de debuxar
unha poética xeracional, atendendo, desde logo, ós
meus intereses como lectora e como autora. Probablemente será
un debuxo crítico, cousa que quizais se me perdoará
porque, cando menos neste contexto, "crítico" significa
tamén "autocrítico".
¿Que
foi iso que, quizais apresurada e pomposamente, se tildou de "poesía
dos noventa"? En primeiro lugar, un importante fenómeno
de emerxencia cultural. Creo que é posible afirmar que ó
longo dese decenio se viviu en Galicia unha "explosión"
de poesía, tanto desde o punto de vista estrictamente textual,
pola calidade e cantidade dos poemarios publicados, como desde a
perspectiva da súa proxección pública. Este
fenómeno, como non podía ser doutro xeito, foi acompañado
(non seguido, de feito, ás veces foi mesmo precedido) dun
aparato crítico-teórico, xurdido sobre todo da Universidade,
pero tamén dos propios escritores. E digo que foi acompañado,
e non seguido. E digo máis: ás veces foi mesmo precedido
deste aparato, ou aparello, "crítico". Aquí
tomo prestada a fermosa imaxe de Severo Sarduy, escritor e astrofísico,
que falaba do "eco dun son que aínda non se produciu".
É
difícil xebrar a fame (dos poetas) das ganas de comer (dos
críticos). O que ocorre é que, se na práctica
son fenómenos que aparecen xunguidos, na análise cómpre
diferencialos. Ó fin e ó cabo, o que hai detrás
de calquera movemento poético é unha loita polo poder.
En Galicia, esta loita (máis ou menos camuflada de pretensións
de "normalizar" o sistema, ó que, meu pobre, sempre
lle deparamos o rango de "subnormal") traduciuse nunha
aceleración dos mecanismos de renovación xeracional.
De feito, cando con máis forza se estaba a falar da poesía
dos noventa, esa suposta poesía dos noventa -o seu pulo,
a renovación prometida, a forza transformadora- estaba xa
esmorecendo.
A)
¿Que me interesou a min, como poeta e como lectora (e perdoade que
fale en pasado, pero o tempo sempre obriga e, que eu saiba, poeticamente
aínda non está pasando nada novo) da poesía dos noventa?
| 1. |
A
poesía das mulleres, non tanto no que tivo de mimetización
de modelos alleos (moitas veces directamente tomados da chamada
"poesía dos 80") como no que tivo de descubremento
do desexo feminino, e da posibilidade de nomealo activamente.
Artistas contemporáneas como Iana Starbek ispen ás
modelos no espacio do Museo, e vísteas con carne fresca,
reses do matadoiro. O sangue e a progresiva descomposición
da carne deixará un rastro de violencia, e quizais de
culpa, nos ollos dos visitantes. Tamén a poesía
das mulleres galegas é un gran texto (tecido) do corpo.
Desde o punto de vista do pensamento, o seu máis grande
acerto foi, quizais, cuestionar a rixidez dos xéneros
e das categorías "masculino"/"feminino",
lección, desde logo, aprenden ben aprendida moitos homes.
Penso en Ana Romaní, en Yolanda Castaño, en Olga
Novo, en Lupe Gómez ou en Emma Couceiro. Tamén,
e confío en que se sentirá halagado pola súa
inclusión no harén, en Antón Lopo, transformista
dos códigos. |
| 2. |
Unha
nova concepción da épica. Nos últimos
anos, en Galicia produciuse unha poesía política
de altísimo alento e fonda preocupación estética.
Estas propostas viñeron demostrar, para quen aínda
o dubidase, que o compromiso ideolóxico podía
adoptar, estratexicamente, canles de expresión vinculadas
coa posmodernidade e co neobarroco. O dispendio verbal funciona,
ás veces, como antídoto contra a cicatería
da vida. O humor (ironía, parodia, sarcasmo, burla, retranca)
convértese tamén en arma poética e política.
Son paradigmáticos, a este respecto, os casos de Manuel
Outeiriño, Xabier Cordal, Anxo Angueira ou Chus Pato. |
| 3. |
A
oralización da palabra poética. Como ben fixo
notar o profesor Arturo Casas nun seu artigo sobre xéneros,
efusividade e difusividade, a poesía galega dos anos
noventa volveuse "dionisíaca". A desacralización
festiva da palabra silenciada e a súa oralización
extrema debéronse, si, ós recitais poéticos,
poderosísima vía de difusión social do
poema, pero tamén á entrada no texto dunha linguaxe
próxima á canción, polas estratexias de
naturalización discursiva, pola mistura de códigos
de moi diversa orixe (a publicidade, os refráns, o conto
popular, a fraseoloxía urbana...). Cavilo en Fran Alonso,
en María Lado, en (certa) Helena de Carlos, en Celso
Fernández Sanmartín ou en Carlos Negro. |
| 4. |
A concepción comunitaria da poesía. Sinto
debilidade polos colectivos, abocados ó fracaso desde
o seu comezo porque loitan contra o poder do "ego"
na poesía, que é como loitar contra a mesma cerna
do que adoita entenderse por "poesía". Esa
súa heroicidade prodúceme tenrura. Contra as "fazañas
do eu", a épica colectiva e a creación conxunta.
Aquí sitúo a Ronseltz, que son fillos de Reixa
(a nai) e de Ferrín (o pai). Tamén, quizais como
o froito máis representativo da coxuntura poética
da década dos noventa, O Batallón Literario da
Costa da Morte ou a iniciativa editorial Letras de Cal. |
B)
¿Que non me interesa tanto, ou nada, desta poesía -da nosa (aínda)
poesía?
| 1. |
O
neo-ruralismo, sobre todo cando adopta os dispositivos da
nostalxia, do regreso á natureza ou a calquera paraíso
artificial ("non hai máis paraísos que os
perdidos"). Paréceme moitísimo máis
productivo o choque dos referentes rurais cos urbanos, o diálogo
da poesía coa lóxica do capitalismo avanzado,
precisamente para xogar con el, buscándolle as cóxegas.
Tamén para desmentilo e para desvelar as súas
perversións. |
| 2. |
O
coloquialismo fácil e a retórica da naturalidade, correlato
autóctono da poesía da experiencia que reinou no resto do estado
durante os 90. Penso que tivo algún sentido cando supuña loitar
contra certos excesos retóricos e torres de marfín, pero, unha
vez asentada, convértese nun recurso esteticamente (e quizais
non só esteticamente) conservador. Hai unha poética de post-vangarda,
que intenta chamar a atención sobre a especificidade da linguaxe
verbal facendo un uso paródico da tradición poética. O resultado
só pode ser hermético. ¿Terá a chave de acceso á escuridade
esoutro tipo de poesía naïve, ou poesía-telexornal, que, pretendendo
achegarse ós lectores, e vendéndolles o favor, en realidade
os infravalora? A miña resposta só pode ser "non". |
|
|
