Falarei
de soños e cidades. Dos meus soños e das cidades
que neles aparecen. Pero para lles propoñer unha vista
a estas miñas xeografías, ao círculo
mitolóxico propio, o das miñas obsesións,
comezarei por falar de coordenadas e puntos cardinais. De
coordenadas propias e doutra forma de ver os puntos cardinais,
non das proxecións xeográficas que do mundo
estamos acostumados a ter. Non teman, non vai ser nin unha
disertación sobre a física da relatividade nin
sobre topoloxía, nin tan sequera sobre metafísica
oriental. Nada diso. Vai ser simplemente un paseo polas miñas
obsesións, e falarei así de:
a) As cidades Mandala, de estructura volátil
b) As cidades esteiro e a poeira azul que o cobre todo
c) As cidades baluarte e as invasións bárbaras
d) As cidades SF e o tráfico tridimensional.
e) As cidades Compostela, refuxio de náufragos
f) As cidades laranxa, dos soños multilingües
g) As cidades Rayuela e as ensinanzas de Cortázar
Unha
introdución sobre os puntos cardinais (i)
Para falar de puntos cardinais e coordenadas,
falarei antes aínda de xeometría. Contareilles
que nos meus soños a xeometría é non-euclidiana,
é dicir que non ten o punto e o plano como definidores
de espacios e estructuras. Neles, os ángulos poden
ser curvos e as estructuras fractais dominan o espellismo
onde se moven as miñas coordenadas, a miña procura,
o meu espazo propio, o espazo soñado e reinventado.
Un espazo que ten no tempo unha variábel máis.
O espazo como resultado das mutacións do tempo, na
roda de permutacións do karma que nos ha achegar ao
nirvana ou ao infinito do pregamento, a esencia da materia.
Para nos mover no mundo, para situarmonos,
para orientar o noso itinerario persoal precisamos das coordenadas
que nos definan o lugar onde se asentan as nosas vidas, e
por extensión, os nosos soños que son, espero,
parte integrante do noso discorrer. Vai a seguir a cuantificación
das coordenadas segundo eu as vexo, nos soños e na
vida, de unha a sete, onde me detiven abraiado pola inmensidade
do mar. Esta enumeración non ten, porén, carácter
restrictivo, de xeito que un pode mudar de coordenadas ao
antollo, segundo lle gorente, nun continuo de introversión-extroversión
altamente recomendábel.
Para os introvertidos, os puntos cardinais
non existen, ou son simplemente un punto que sinala o seu
propio centro, o centro do mundo, o refuxio onfálico,
o terceiro ollo da iluminación budista, o embigo que
os une a natureza, que reflicte a esencia das ideas.
Para os tortos de espírito, que non
saben de niveis, pois ollan sempre para o chan, para eles
os puntos cardinais son exclusivamente dous, que marcan as
dimensión do plano onde se moven, medorentos a calquera
intención de voar ou mergullar. Son, porén,
seres liñais e sen moitos pregues, refuxiados no medo
e nunha serie de conviccións aprendidas e nunca discutidas,
de mantras revelados, que non resisten a máis mínima
análise.
Para os xeómetras afecionados e os
constructores de estatísticas, o mundo ten tres dimensións,
e, polo mesmo, tres puntos cardinais só, que marcan
con precisión triaxial a localización no espazo.
Todo se move nun xyz cartesiano, sen posibilidade de saírse
da cuadrícula tridimensional.
Para a meirande parte de nós todos,
educados timidamente como animais terrestres, os puntos cardinais
son claramente catro, a saber, o Norte e o Sur, como puntos
fixos nas estremas do eixe da Terra, e o Leste e o Oeste,
segundo se dirixa a ollada cara ao sol nacente ou ao solpor,
nun planeta rutineiro que sempre xira no mesmo sentido.
Para os epicúreos de novo selo, os
puntos cardinais son, coa mesma certeza, cinco. A saber, a
vista, que permite contemplar as marabillas da natureza (seres
humanos incluídos, de todas as cores posíbeis);
o gusto, co que ben podemos apreciar sabores exóticos
e cotiáns; o olfacto, tan sutil no seu refinamento
malia que case atrofiado pola mestura de gases queimados que
respiramos a cotío, o oído, revelador de sinais
de axuda e de chamada, de músicas en todos os tons
imaxinábeis e berros de desacougo ou de ledicia, de
celebración ou de rexeitamento; e finalmente o tacto,
o sentido máis nostálxico, que alivia os momentos
de cegueira íntima.
Para os seres mariños (dos que quixera
ser parte nun futuro, ou dos que se cadra sinto a chamada
dos antepasados pulmonados), nados nas rías ou habitantes
do océano mundo, os puntos cardinais son certamente
seis, pois aos catro xa referidos para os animais terrestres,
engádese un terceiro eixe de referencia que vai dos
fondos abisais onde habitan os peixes lanterna á superficie
dos océanos, onde aboia placidamente o plancto.
Finalmente, para os navegantes (entre os que
por tal me teño polos periplos pasados e futuros, verdadeiros
ou falsos sexan eles), sete son os puntos de referencia, pois
sete son os mares que sucar habemos para circunnavegar o mundo.
Os que din océanos non admiten discusión: o
Ártico das auroras boreais, o Antártico dos
pingüíns e o continente xeado; o Atlántico,
que din agocha, no seu seo de simas e de cristas, múltiples
cidades somerxidas; o Pacífico, onde Magalláns
deixou de ser cunha lanza atravesándolle o peito, e
finalmente o Índico, que sucaran os Waqwaq fuxindo
da miseria ate chegar ás costas de África. Dos
outros dous mares, que farían o total de sete, coido
que o Mediterráneo é con seguridade un deles,
polos mitos e lendas que nel se alimentan. O outro, se me
permiten a manifestación de ignorancia, nunca souben
se sería o Mar Negro, que ten na encrucillada cultural
de Constantinopla a súa saída natural, o Báltico,
que se pode camiñar nos invernos máis fríos,
o Mar da China, inzado de xuncos e sampáns ou ven o
Mar Vermello, onde entre fondos de coral, contan que Moisés
abriu as augas coa axuda dun caxato. Permítanme que
por lei ao meu señor Don Álvaro Cunqueiro, sexa
fiel ás ondas do Mar Vermello, nas que o vello Sinbad
navegou ou fabulou que navegaba, na procura da Illa das Cotovías.
Como poden imaxinar polo antedito teño
a inmensa sorte de que as miñas coordenadas varíen
segundo a percepción do día. Así podo
ter días desnortados e días abisais, introvertidos
ou mariñeiros, aboiar na superficie fluída ou
desexar o sur como referente exótico, soñar
cos ollos postos no sol nacente ou sentir o tacto agradábel
da brisa chegada do poñente, escoitar a música
das ondas do Mar de Vigo ou sentir a chamada das baleas do
Pacífico, que un día me achegara prendida das
ondas da escrita de Conrad ou Coloane.
Convídolles de corazón a que
muden de sistema de coordenadas tantas veces como o consideren
de gusto, e sexan libres, e abertos a ritmos e expresións
diversas. Velaquí a celebración dos cinco sentidos
cardinais e dos tres eixes que delimitan formas e deseñan
un espacio de liberdade. Velaquí a miña contribución,
estas sete notas sobre os sete tipos de cidades soñadas,
que espero que lles gusten de vez e lles abran as portas da
percepción. Para que sexan felices. Para que sexan
libres. Para que celebren como ben propio a liberdade dos
outros. Para que sexan bos e xenerosos.
a)
As cidades Mandala, de estructura volátil
Inclúense
nesta categoría as cidades que foron e xa non, aquelas
que por circunstancias diversas de invasión, catástrofe
ou endemia pestilente foran abandonadas polos seus habitantes,
ben de xeito voluntario ou seguindo o comando dos seus gobernantes.
Cidades somerxidas, soterradas pola area do deserto que avanza
inexorábel, demediadas nas súas estructuras
pola acción dos terremotos ou invadidas pola ondas
do mar desfeito. Troia, Cartago, Numancia, Sodoma, Gomorra,
Pompeia, Machu-Pichu, Al-Andalus, Ayutthaya, as cidades que
os xesuítas portugueses(ii)
procuraron no Reino de Potente, na busca dos descendentes
do Preste Xoán e que, por descontado, nunca atoparon,
son, entre moitas outras que agora non acoden á memoria
(cidades esquecidas), exemplos arquetípicos.
Chegan aos nosos soños dende os intricados
labirintos da memoria, por mor de noticias incertas ou achados
acidentais e case nunca se atopan no lugar onde se di que
existiron. En certa medida son as únicas cidades soñadas
ás que nunca se chega, simplemente porque xa non son.
A súa
procura se converte así nun intento condenado ao fracaso,
como os de aqueles que buscaron “El Dorado” ou
a Cidade dos Césares (iii),
onde un sinte o salseiro do mar e o vento tirando de fóra,
as correntadas e as travesías no mar maior, o rinchar
dos estrobos e o tacto dos chicotes, as gabias inzadas de
vento e o mastro da maior esgallado polo furacán, o
tremer do aparello e as sumacas soltando ferro, o bergantín
metendo o pinchón no areal e o serviola descubrindo
distancias, as sondas marcando o fondo de lama e de cuncheiras,
as refoladas de escuma e os vagallóns atacando os costados
e as amuras. Un sinte tamén a renartería dos
indios e os ollos de aguia dos caciques, a traizón
en cada ollada dos adiantados e as armaduras anacrónicas,
os cabalos afundindo no sorrío e os carros ancorados
na lameira, a humidade e as lesmas, a ferruxe nos arcabuces
e a cutrería dos rescates, a fame roldando os campamentos
e a tolemia colectiva, o fulgor esquizoide dos fuxidos e a
desesperación dos que se meten na foresta na procura
do descoñecido, do ouro soñado ou da comida
que lles falta. Sentir que están hai, ao alcance da
man, pero que non se poden acadar.
b)
As cidades esteiro e a poeira azul que o cobre todo
Para que vexan de que lles estou a falar,
vai a continuación un fragmento dun “traballo
sen rematar aínda”, que espero que lles gorente
o espírito:
«Á cidade chegábase por
auga e por auga había que partir. Era o mellor rumbo,
ausente a posibilidade do aire por falta de instalacións,
azaroso como era o camiño por terra de dunas móbiles
e gándaras inmensas que constituían etapas sucesivas
dun acceso infernal. Non se entendía moi ben como construíran
unha cidade naquel lugar. Probablemente tempos difíciles
de guerras e descubertas, de enfermidades importadas e grandes
migracións. Se cadra aqueles accesos difíciles
foran a mellor defensa, a mellor barreira contra as alternativas
violentas da historia das revolucións. Automitoloxía
en estado puro. Se cadra por iso vivía na cidade do
esteiro, lugar de encontros e desencontros, cruce de camiños
vitais, porto de chegada e partida, cidade umbilical onde
todo conflúe.
»Por auga había que partir tamén,
así que Bernabé tomou esta volta o camiño
do Río cara ás minas de estaño que había
augas arriba.»
Por se non me expliquei ben, trátase
de cidades de arribada, onde se mesturan xentes de toda caste
e condición, de toda orixe e de linguas mesturadas.
Son como os esteiros dos ríos, que recollen todo o
que o río vai traendo, sometidas, porén, a enchentes
que deixan feridas inmensas e a acción do mar que domina
o seu ser. Cidades de mestura e inestabilidade crecente, de
ciclos e mutacións, as máis das veces megalópoles
onde é difícil independizar unha cultura propia,
onde todo e mestizaxe e fusión de culturas e de linguas.
En certa medida, son as grandes cidades que temos hoxe, teñan
elas río ou non, como Nova York e Sidney, Lagos e Buenos
Aires, México DF e Barcelona, Londres e Tokio, Shangai
e Nova Delhi, Bombai e París, Calcuta e Los Ángeles.
Non importa tanto o tamaño como a mestura, non conta
tanto a tradición como a construción dun futuro
mestizo. Aparecen nos meus soños regularmente, non
en ván vivo nun concello onde hai rexistradas máis
de cen nacionalidades diferentes e onde non é difícil
escoitar polaco e italiano, croata e romanés, francés
e flamengo, que son as linguas da terra, e alemán,
e inglés convertido en lingua franca, suahili e bengalí,
portugués coas múltiples variables do hemisferio
sur, e galego, por descontado, e castelán de corda
variada, e moitas linguas que non son quen de identificar.
c)
As cidades baluarte e as invasións bárbaras
Tamén aquí lles presento un
fragmento propio, para que vexan o que eu entendo por cidades
baluarte:
«A Port-aux-Basques chégase por
mar. Non é que non exista outra vía, pero o
camiño das ondas é o mellor, inzadas como están
de neve e de indios inhospitalarios as fragas que o encercan,
delimitando o espacio urbano de fortaleza e factoría
baleeira. Nas fragas están os caribús, os osos
pardos de marcha plantígradas e unllas asasinas, o
atranco da neve, das lagoas innúmeras e dos terreos
sempre dados ás pucharcas e á enxurrada. No
mar, pola contra, as feras máis temibles nos son outras
cás xibartes, os golfiños, as focas e os galos
de mar.
»Polo
mar chégase sempre logo de longa e demorada travesía,
de sufrir mil e unha desfeitas no velame e nas forzas, sen
folgos para outra cousa que arribar ás radas protectoras
e ao aconchego dun fragmento da patria. É así,
case sempre, unha arribada desexada, benquerida, de descanso
e folganza (iv).»
Como ven
son cidades que se queren seguras das invasións inimigas,
e por iso se emprazan en lugares de difícil acceso.
Neste caso só accesíbeis por mar, pero noutros
como o de Hue, que virá a continuación, pola
importancia e altura das murallas que as arrodean, e noutras
aínda, somerxidas no deserto e de difícil aceso,
como é o caso de Petra (v),
cidade enterrada nun deserto de pedra, no sur da Xordania.
Cidades
que son como un mito, como un símbolo, como unha flor,
tal como Hue (vi),
de pasado rico e tumultuoso, protexida pola súas murallas
impresionantes, bañada pola ribeira dereita do Río
dos Perfumes, inzado de lotos, coa ponte da Vía Celeste,
a Porta da Virtude Abraiante, o Palacio do Dragón que
durme, o Estanque das augas de ouro... Vila imperial de 11
quilómetros de perímetro rodeada de muros de
sete metros de alto e construída no emprazamento preciso
que deseñaran os cosmólogos: preto do mar nun
val fluvial rodeado de cinco montañas, que representan
os cinco elementos e, protexida por unha pasaxe entre montañas,
orientada norte-sur como di a regra que predi os destinos
felices. Hoxe, logo de múltiples batallas e avatares,
Hue é, malia a todas as previsións, a capital
da melancolía.
Cidades que de tanto se protexer dos inimigos,
remataron por ter os maiores inimigos nos complots internos.
d)
As cidades SF e o tráfico tridimensional
Trátase de cidades mutantes, non tanto
porque nelas se movan con proverbial naturalidade seres doutros
mundos ou mutacións adaptativas dos humanos tras do
holocausto nuclear ou calquera catástrofe a escala
global, androides metade humanos, metade máquinas,
como os que aparecen en Blade Runner, ou robots convertidos
en lexión represiva. Digo que son mutantes, porque
segundo avanza a tecnoloxía (e certo é que avanza
a gran velocidade), os ecráns planos dos ordenadores,
os teléfonos móbiles que envían arquivos
fotográficos, o armamento láser, os visores
nocturnos empregados polas forzas de represión, etc
vanse quedando anticuados e xa non forman parte das cidades
soñadas, senón das reais, xa non ciencia-ficción,
senón realidade.
Así e todo, hai unha serie de características
que as unen. En cada novela, en cada filme, todas elas son
cidades de arribada nas que hai xentes de toda orixe e condición
(o que as situaría tamén con propiedade na categoría
de cidades do esteiro), ou son cidades-prisión, onde
vivir é unha condena (o que as situaría na categoría
de cidades baluarte). Pero o que realmente as define é
o tráfico tridimensional (un fixo de calquera filme
que se ocupe dunha cidade logo do 2050). Iso e un recorte
importante das liberdades. Hai un control social estricto,
un senfín de métodos para controlar ao detalle
a vida dos cidadáns, como xa comeza a acontecer nas
nosas, onde te poden rastrexar polas tarxetas de crédito,
pero tamén polas operacións dos caixeiros automáticos,
polas chamadas de móbil, polo consumo de electricidade
e de auga, polos pagos no supermercado...
e)
As cidades Compostela, refuxio de náufragos
Coido
que foi Marco Polo, o que nas súas viaxes de comercio
e descuberta na procura do reino de Cathay e do Imperio de
Kublai Khan, dixo que na descrición de todas as cidades
polas que ía pasando, había un algo de Venecia.
Se non foi Marco Polo; poida que fose o admirado Italo Calvino,
no seu insuperábel «As cidades invisibles»,
que xa me tardaba citar, referíndose a Marco Polo,
que se non é o mesmo, por ai lle anda. A min, marcopoliano
e soñador, acontéceme que en todas as cidades
que visito encontro un fragmento de Compostela, a cidade onde
nacín e á que sempre regreso, logo de múltiples
periplos e recoñecidos naufraxios.
E é que cada cidade é unha e
moitas ao mesmo tempo, todas teñen unha historia acamada
en mil estratos, como milfollas temporal e só hai que
rañar un pouco a codia que agora todo iguala, para
ver as trazas do pasado, os lugares por onde pasaban os regatos
que dan nome aos diferentes barrios, as pegadas que deixaron
nos nomes das rúas os oficios que nelas abundaban,
os bosques periféricos convertidos en parques, os eriais
que se converteran en grandes quintanas de encontro, os cruces
de camiños, as calzadas que saen en direción
doutros pobos e doutras xentes, os cais de arribada caso de
haber mar...
f)
As cidades laranxa, dos soños multilingües
Cando
no medio dunha crise de malaria, sexa esta por mor das febres
terciás ou polos excesos no desamor, alucinamos coas
febres, daquela aparecen as nubes laranxa. Un preme nos ollos
e de seguida expándese unha mancha laranxa que vai
gañando terreo e o cubre todo. Un magma laranxa. Se
cadra isto é o primeiro que chega da memoria: a epifanía
dos labirintos das neuronas, o fulgor dos movementos por impulsos.
Non sei. Non é ben fácil situar as percepcións
cronoloxicamente, unha tras outra, tras outra, tras outra.
Acoden de xeito desordenado, coma se fosen números
cunha cadencia indescifrable. Moitas mensaxes ao tempo. Ao
unísono. Unhas cabalgando sobre outras. As percepcións.
O laranxa e os movementos por impulsos. E logo está
a lingua na que se escoita, na que se fala, na que se percibe,
a partir da que se constrúen imaxes que cabalgan, unha
tras outra, tras outra, tras outra. No veo laranxa. No magma
laranxa. No xel laranxa. ¿Que lingua? Non sabería
dicir, unha mestura de galego antigo e xermánico percibido
como lingua estraña, de latín recobrado dos
labirintos da memoria e romances diversos, de árabe
aprendido a contrapelo e chinés soñado, de sánscrito
nebuloso e tibetano arrastrado na fuxida. Home. Arbeit. Sumum.
Salam. Guanxi. Pomme. Carino. Hoshi-hoshi. Logo, unha verba
chegada de lonxe, do fondo laranxa, do fondo da nube, dos
pélagos do magma, que se move lento, nunha tectónica
imperfecta, de burbullas e irisacións, de láminas
sobre láminas, de buracos no xel que se pensaba continuo.
Unha verba que pode ser Holem, ou Halam, ou mesmo Hokhim,
ou se cadra Apsara, ou Upsara, ou mesmo Samsara (vii).
Unha verba que non son quen de identificar. Unha verba para
a que non teño imaxe. E mais verbas moles, atrapalladas,
chegadas a través do funil da confusión, desordenadas
e terribles. Amor. Campei. Podias. Uskok. Xiuxi. Baba. Alepo.
¿Será laranxa a cor dos soños que non
teñen cor? ¿Será o síntoma primeiro
da cegueira ou da luz, o alborexar dunha facultade nova, a
de ver, a de percibir cos ollos, a de recoñecer imaxes,
a de sentir que se está no centro dun universo? (viii)
g)
As cidades Rayuela e as ensinanzas de Cortázar
Cantas veces saímos pola cidade como
asasinos de compases, sen rumbo fixo, na procura do fío
de Ariadna que nos dea as claves do labirinto da cidade mandala,
da cidade centro do mundo, da cidade refuxio umbilical, da
cidade que é necesario reinventar para que sexa nosa.
Quen non se lembra do pobre Oliveira perdido no deseño
labiríntico dun mandala, persuadido que xa mesmo unha
simple folla dunha árbore, o extremo dun cordel recollido
pola Sibila, pódenlle abrir a vía do coñecemento.
Oliveira nun camiño de destrución, demolendo
todo a seu paso, rexeitando todo: as mulleres, as cousas,
o tempo, as vilas, E xa logo de liquidar todo o que liquidar
quería, ter a esperanza de ter a oportunidade, nesa
procura do centro, de reinventar a realidade.
Esa cidade que descubrimos cada día
dentro da nosa cidade. Esas mil trazas doutras cidades coñecidas
cando avanzamos cada día cara ao traballo coa resignación
prendida no bambeo do camiñar, pero cos ollos inzados
de secretos, co automatismo do traxecto pautado, pero coa
variábel permanente da canción que cantaruxamos
con ledicia sen motivo aparente, coma se vivir non fose, meus,
un motivo suficiente para comezar cada día cantando.
Epílogo
As cidades
tipo referidas non representan senón unha serie de
opcións persoais, recoñecendo eu outras variábeis
como as cidades que mudan de nome e son a mesma e moitas outras,
como Ourense, Ouréns, Auria, Serenon, A Cidade das
Burgas,...ou as cidades que se forman como fusión doutras
cidades. Non me resisto aquí a non citar a referencia
que o viaxeiro Ibn Battutah fixo da cidade de Dili (ix):
«A cidade de Dili é moi expandida e moi poboada,
e constituída na actualidade pola fusión de
catro cidades veciñas e contiguas. Unha delas é
a propia cidade da que Dili recibe o seu nome; cidade construída
polos infieis e capturada no ano de1188. A segunda chámase
Siri. A terceira recibe o nome de Tughluq Abad, que lle ven
do seu fundador, o sultán Tughluq, pai do sultán
da India, de cuxas posesións vimos.(...) A cuarta chámase
Jahan Panah, e foi situada aparte como residencia do Sultán
Muhammad Shah, o rei de toda a India, a cuxa corte acabamos
de chegar. El foi o seu fundador, e foi a súa intención
xuntar estas catro cidades no interior dunha muralla única,
pero unha vez comezados os traballos, deixounos a medio facer,
pola elevado custe da obra.»
Ata aquí o que lles quería contar
hoxe. Sinto non ter nin o tempo nin o espazo para poder afondar
máis (sinto tamén non ter os coñecementos,
pero esas confesións raramente se fan). Quizais fun
excesivamente ambicioso nos meus enfoques iniciais e deixeinos
cun sabor incompleto no padal e nos beizos por mor de me cinguir
á lonxitude requerida. Outro día, se cadra,
se o tempo acompaña, podería contarlles outras
cousas, do porque algunhas cidades son consideradas máis
literarias que outras ou de como hai cidades sen esencia propia,
que poderían estar en calquera lugar do mundo ou mesmo
en ningún sen que ninguén as botase en falta,
das futuras cidades somerxidas cando se consume a licuefación
dos casquetes polares, ou das cidades fantasma, que percio
nun futuro mediato, que aparecen e desaparecen sen que se
saiba como. Por hoxe, abonda. Que sexan felices e xenerosos
e que comecen cada día cantando.
Bruxelas,
cidade encantada, Outubro 2004
NOTAS
(i) Unha versión deste apartado foi
editada no ano 2003 no catálogo «Olladas oceánicas»,
publicado polo Museo do Mar de Galicia, en Vigo, como parte
do traballo «Secretos do Mar prendidos tras dos ollos».
(ii) Les Portugais au Tibet. Les premiers
relation jésuites (1624-1635), con relatos de antonio
de Andrade, Francisco de Azevedo, Estêvão Cacela
e João Cabral. O libro foi publicado na súa
versión francesa en París, por Edicións
Chandeigne en 1996.
(iii) Con este título precisamente,
«A Cidade dos Césares», Víctor F.
Freixanes argallou unha historia memorábel, que ten
moito de «La Guerra del Fin del Mundo» de Vargas
Llosa, de «La aventura equinoccial de Lope de Aguirre»,
de Ramón J. Sender, ou de «Los pasos perdidos»
de Alejo Carpentier, por citar só tres. Unha reedición
correxida foi publicada en Vigo por Edicións Xerais
de Galicia, no ano 2002.
(iv) Fragmento de «O Paso do Noroeste»,
editado por Sotelo Blanco edicións, en 1996.
(v) A cidade de Petra aparece nun dos filmes
de Indiana Jones, é aquela cidade á que se accede
logo de atravesar un desfiladeiro entre as rochas.
(vi) «Capitales Oublieés»,
Texto de Lucien Bodard e fotografías de Anne Garde,
Les éditions du demi-circle, Ministérie de la
Culture et de la Francophonie, editado en Milan no 1994.
(vii) En sánscrito, Samsara significa
a beatitude total, mais tamén é o nome dunha
cidade do Norte da India, camiño das montañas
do Tibet.
(viii) Fragmento de «Soño
Laranxa», que vai ser publicado en breve por Galaxia
no libro «Os ciclos do bambú».
(ix) The travels of Ibn Battutah, editados
por Tim Mackintosh-Smith, publicados por Pan MacMillan Ltd,
Oxford 2002, 326 pp.
|
|
