|
Cando
Vigo acorda e se espreguiza, de mañá, ten o
pelo de estropallo, revolto coma as raigames dunha silva enguedellada.
O seu tacto rasca na pel de Escritor coma unha esponxa de
pedrapomez. A cidade está aínda iluminada pola
luz triste das farolas, hai néboa cubrindo as rúas
e un tráfico intenso de vehículos coas luces
da alma prendidas. Escritor quenta o seu vaso de café
con leite no microondas, porque o líquido é
o único almorzo que o corpo lle admite os días
da semana, cando ten que ir traballar. Porque Escritor traballa.
En Vigo, ou en calquera outro lugar de Galicia, a escrita
non lle dá nin por asomo para vivir, así que
Escritor traballa noutra cousa. Agora Escritor é un
mercenario da edición pero tamén pode ser profesor
nun instituto, xornalista nun medio de comunicación
ou varias cousas máis. Engule
con avidez o café con leite, apaña as chaves
do coche de enriba da mesa e sae da casa en silencio. Mentres
espera o ascensor, lembra, como todos os días, o proxecto
para escribir esa novela, decididamente moderna, que ten pendente:
un cuarto da súa acción desenvólvese
precisamente nun ascensor. O ascensor, xenial invento. Aínda
que o máis xenial, sen dúbida, é a electricidade,
pois sen ela non podería baixar no ascensor, nin quentar
o leite no microondas, pero tampouco escribir co ordenador,
nin facelo transgredindo a madrugada. A
porta do garaxe, como todas as mañás, está
pechada. Escritor busca a chave no peto do pantalón
e entra no espacio hermético, grisáceo, de compacto
silencio, que é o garaxe. Escóitanse pasos aquí
e alá, de persoas que van camiño dos seus vehículos
naquel magno espacio onde só as siluetas dos coches
vixían os seus movementos. Todos os garaxes lle producen
certa sensación de arrepío. Aquel escenario
tan desolador (estaba seguro de que no caso de guerra sempre
atoparía nel un acubillo onde refuxiarse dos bombardeos),
aquel escenario, dicía, gustaríalle utilizalo
algún día como ambientación para un relato
de terror. Sería, claro, un relato de terror tal e
como el entendía o terror, profundamente imbricado
–pero case imperceptiblemente– na sociedade urbana
contemporánea. El, desde logo, nunca escribiría
un relato de terror decimonónico, estilo Lovecraft,
nin empregaría os recursos facilóns do romantismo:
as tormentas e os cemiterios (ademais, francamente, desde
que inventaran o pararraios e a incineración todo iso
estaba demodé); o terror contemporáneo é
invisible, imperceptible, porque está instalado de
maneira subliminar na cotianidade, nos hábitos da propia
rutina. O terror, hoxe por hoxe, esta chantado na neurose
e no desconcerto da propia sociedade e xa non pode basearse
no medo ao descoñecido. Por certo que a Escritor, persoalmente,
unha das cousas que máis terror lle produce son os
dentistas; sempre lle infundiron medo. De feito, non é
mentira que o ambiente clínico adoita resultar obsesivo,
e ademais os aparatos dos dentistas semellan corpos de arañas
sintéticas e xigantes, de múltiples patas, pensados
para infundir o terror nos pacientes. Escritor
entrou no coche e, manobrando entre os serpenteantes corredores
do garaxe, saíu á rúa. Nun cuarto de
hora tiña que estar no seu posto de traballo. Alcanzou
raudo a Travesía de Vigo, enfilou Urzaiz a través
de Vía Norte e baixou por Alfonso XIII para enganchar
o tunel do Areal, que o deixaba fronte á Lonxa de Altura
do Berbés, desde onde se poñería nun
soplo o seu traballo. Cando chegou alí, xa amencía.
As xentes conducían velozmente os coches, aínda
coas luces prendidas, cara aos seus postos de traballo. Unha
luz loura e neboente erguíase sobre o Berbés
e non permitía distinguir con precisión os contornos
dos edificios, que se amontoaban uns contra outros coma lapas
brancas. As gaivotas sobrevoaban o porto, pousándose
sobre os tráilers, sobre os colectores do lixo e sobre
as caixas e os restos de peixe do chan. O mar, picado, resplandecía
verde, esmeraltado. Entraba no peirao o barco de Cangas. Unha
muller brincaba a terra e dirixíase, peirao adiante,
cara ao bar onde traballaba. En media hora estaría
a facer tortillas para os obreiros. A cidade espertaba, nerviosa
e lentamente, do letargo da noite, e a vida bulía de
novo, imprimíndolle ritmo ao corpo do dinosauro durmido.
Adoitaba
chegar á porta do traballo con algún retraso,
pero o seu problema era buscar aparcamento, pois ás
veces estaba vinte minutos ou media hora dando voltas e voltas
polas rúas, en varios percorridos posibles, á
espera de que a sorte se cruzase, por fin, no seu camiño.
En Vigo, como en calquera cidade de hoxe, é un feito
tanxible que cada vez hai máis vehículos e menos
sitio onde deixalos. O aparcamento será un dos grandes
problemas urbanos do futuro, pensou. Un problema, esencial,
estratéxico, especialmente espiñento en cidades
coma Vigo, conformada a partir do aluvión poboacional,
con rúas precipitadas, froito dunha improvisación
endémica. Non hai máis que lembrar que Vigo
tiña 389 veciños a finais do século XVII,
120.000 a principios dos 60, e 300.000 almas na actualidade.
Se cadra, ese crecemento súpeto, historicamente desproporcionado,
é un dos motivos que fixo dela unha cidade a primeira
vista difícil, dura e, sobre todo, tan característica.
Escritor lembrou un poema que en certa ocasión escribira
sobre a cidade onde nacera: «A miña cidade ten
moitos defectos. Entre os seus mil ruídos, soa unha
sirena. E sei que faltan árbores. E non hai parques
longos, coma o tren e as xentes son estrañas entre
si. Os paxaros marchan porque non hai silencios apagados e
os edificios derrétenlles o voo. Pero eu quéroa
porque é a cidade onde nacín».
Finalmente,
Escritor aparcou un cuarto de hora máis tarde e dispúxose
a afrontar a súa xornada laboral. Aínda que
era un feito que el relativizaba moito, sabía que o
lugar onde traballaba era un referente cultural na cidade
(e no país), e con frecuencia un lugar erotizante,
ollado con certa lascivia. Afortunadamente, a forte personalidade
da cidade facía que ese carácter de imán
de líbidos, voces e vaidades no que se convertía
por veces o seu posto de traballo se diluíse entre
o dinamismo dunha urbe que madruga moito e se detén
pouco nesas cuestións. Posiblemente, ese mesmo posto
de traballo trasladado a outra cidade galega sería
como unha incomodísima gamela a mercede dun teimudo
furacán. Pero os lindes dese Vigo maduro e moderno
era de seu un muro que filtraba ese tipo de interferencias.
Cando
saíu do traballo acudiu a comer algo rápido
nunha cafetería, pois unha hora despois tiña
que participar nunha tertulia sobre a cidade dentro do marco
duns actos de ámbito universitario. El, que nacera
en Vigo pero os primeiros anos da súa vida se criara
nunha aldea do interior e unha boa parte da súa infancia
trancorrera nunha pequena vila mariñeira, era, por
cultura, formación e ubicación, profundamente
urbano. E agora na pel médranlle edificios, tan supetamente,
e nos dedos arrabaldes. Os síntomas estaban claros.
Ora ben, Escritor era urbano, pero non urbanita, pois algunhas
persoas que coñecía si que o eran. El nin tiña
dependencia da cidade nin a necesitaba no seu desenvolvemento
vital. Iso si, a conformación da súa personalidade
e a súa aprehensión do mundo realizárase
desde os máis profundos parámetros da cultura
urbana, que hoxe por hoxe invadía tamén o ámbito
rural, moitos quilómetros terra adentro. De feito,
adoitaba ironizar cando en Vigo se falaba das parroquias da
cidade e das parroquias rurais, coma se estas últimas
non estivesen en Vigo. El non dubidaba de que en esencia todas
son iguais, porque a tipoloxía das parroquias «rurais»
viguesas é profundamente urbana e a actividade laboral
e os hábitos de vida dos seus veciños son inequivocamente
urbanos, pois dependen da cidade e da súa personalidade
industrial e de servicios. Cavilando nestas cuestións,
Escritor lembrouse daquel personaxe seu, unha entrañable
muller de Cabral que acudía a unha farmacia de garda
do centro de Vigo a intentar conseguir sen receita unha caixa
de voltarén para darlle aos porcos, a ver se lle sandaban.
Á marxe da anécdota, en xeral, nas sociedades
occidentais actuais a cultura ten un carácter eminentemente
urbano, mesmo cando emana do propio hábitat rural e
iso é unha consecuencia da influencia dos medios de
comunicación, da uniformización dos costumes,
da perda da tradición, da estandarización dos
gustos, da globalización da economía e da sociedade
de consumo, e da imposición das mesmas formas de ocio,
entre outros factores. Repasando estas ideas para a súa
intervención na tertulia (chamábano con frecuencia
para ese tipo de cousas), Escritor lembrou entón, como
o fixera tantas outras veces en diversas charlas e conferencias,
as vacas de Jaureguizar, un narrador galego que nun dos seus
magníficos relatos dá conta de como as vacas
meten a cabeza pola xanela dunha casa de aldea para ver a
CNN no televisor a pesar de que as pobres non entendan nada
porque, como se sabe, a CNN emite en inglés. Escritor
sorríu para si. Hoxe a cidade está en nós
porque nós somos a cidade, díxose. Está
cincelada coa nosa esencia. Así que os escritores occidentais
actuais son esencialmente urbanos, mesmo aqueles que viven
no medio rural. Porque ser urbano, en definitiva, non depende
tanto do lugar onde se vive como da cultura que nos moldeou.
E a cuestión non é tanto que escribamos sobre
as cidades senón, metaforicamente, desde as
cidades porque, queirámolo ou non, somos fillos do
tempo e da sociedade que nos tocou vivir. E a nosa é
profundamente urbana. Qué
fame. Escritor deu veloz conta do seu prato combinado e retornou
na procura do seu coche para atravesar a cidade con destino
ao campus universitario, situado nun dos outeiros dos arredores.
Primeiro tiña que saír de alí, o que
a esas horas constituía un auténtico trastorno,
pois era hora punta e o tráfico estaba completamente
ralentizado. Na cidade, os atascos de tráfico son coma
caravanas de formigas. Pero ningún dos conductores
ten a súa paciencia de cartón. Así que
mentres se desesperaba no coche coa densidade da circulación,
puido escoitar a voz estridente dun poeta local que recitaba
pola radio. A emisora era Radio Ecca: «A cidade é
de sangue de figo. Produce berros de cristal que chegan ao
epicentro do meu corpo. Os que alí habitamos temos
vertixes de menta e sentimos os semáforos que ferven
de dolor. É cando as rúas doen e parece que
son coma culleres, así de estrañas». Vaia
merda de poema, pensou. A
tertulia transcorreu con normalidade, con intervencións
bastante rutinarias por parte de todos os participantes, incluído
el mesmo. Mal que ben, finalmente o público deu pé
a un debate moi animado. Por desgracia, quedou patente que
había moitos vigueses que valoraban a súa cidade
moi negativamente, como unha urbe invivible, durísima
e sen atractivo ningún nin para os seus habitantes
nin, por descontado, para o feito literario. En efecto, proporcionalmenteVigo
é unha cidade na que a crónica ficcional se
detivo moi pouco, pero a xuízo de Escritor iso non
ten que ver con carácter da cidade, que, por certo,
xa literaturizara Martín Códax na Idade Media,
senón polos propios condicionantes históricos
da literatura galega e a forza centrífuga da súa
tradición. El, que consideraba Vigo o ámbito
natural –aínda que non exclusivo– de moitos
dos seus libros, defendeu a cidade con paixón. Por
veces, argumentou, semella coma se padecese esa estraña
enfermidade psicolóxica da autoanulación, da
autonegación, quizais inducida por certos prexuízos
históricos que arrastra. A ese respecto, é significativo
que as enquisas aseguren que Vigo é a cidade galega
peor valorada polos seus habitantes. Escritor recoñeceu
que a diario os seus habitantes se sinten engulidos polo tacto
lacerante da cidade, lanzados sen contemplación contra
o inflexible metal das súas entrañas, ese frío
metal por veces tan inhumano, que historicamente modelou con
persistencia unha urbe deformada. Certo, Vigo é aquel
lugar onde tristemente a especulación triunfou por
riba da habitabilidade, das persoas, do entorno, da vida.
A súa filmografía recente (Lena, Los
lunes al sol) buscou na cidade esa dureza da que, por
certo, tamén presume. É normal: o que potencialmente
é o seu mellor escenario literario, o magnífico
microcosmos da ría, permanece oculto para os ollos
desde a maior parte da cidade. Con
todo, Vigo é tamén unha cidade aberta, dinámica,
autocrítica, solidaria, cunha capacidade de superación
e de avance como poucas. Esa tamén é a miña
cidade, defendeu Escritor, un lugar ao tempo fermoso, escuro
e brillante, cun entorno privilexiado, con rúas inconfundibles,
con lugares atractivos, aínda por remodelar, por revitalizar,
de fortísima personalidade, de grandes contrastes,
progresista, de vocación cosmopolita. Pero aos seus
habitantes cústalles recoñecer o seu rostro
amable. Entón Escritor recitou para si, de memoria,
un poema que escribira tempo atrás: «Cando a
cidade se desangra coma un monstro de area, torpemente vermella,
espirra sobre o seu corpo de rúas. Cidade enferma e
convulsa, que abrupta perdes o sangue das túas veas.
¿Con que forza latexas?» Vigo,
desde logo, non é o centro do mundo, nin sequera o
centro de Galicia, pero a súa vocación de liderato,
a súa apaixonada, dinámica e participativa sociedade
civil (cunha capacidade de mobilización que moi poucas
cidades aguantarían), o seu intenso movemento veciñal
e a forza do seu asociacionismo fan dela unha das urbes máis
vivas de toda Europa e obrigan a que sexa gobernada permanentemente
desde o pacto social. Aí reside a auténtica
grandeza desta cidade. Vigo está a ferver, evoluciona
en positivo con paixón. E, para calquera escritor,
esa é unha mina, un auténtico filón creativo.
Vigo, defendeu Escritor con paixón, é aínda
unha cidade con moitas posibilidades de reinventarse, tamén
literariamente. Cando
rematou o acto, Escritor preferiu regresar á súa
casa e excusouse para non quedar aos pinchos con viño
albariño que se lles servía a continuación
aos convidados. A medida que o seu coche se ía achegando
á cidade, Vigo perfilóuselle coma un xigante
atragantado e torpe que se deita sobre un val entre montañas
e latexa con arritmia, contraédonse e estirándose
de forma convulsa. A súa figura abrupta foise desdebuxando
mentres o coche avanzaba pola estrada para ser devorado pola
urbe. Vista desde a zona alta de Cabral, a cidade semellaba
un corpo que se desangra. Sempre lle causara esa impresión
e non deixaba de lle producir certo horror. Desde o coche
observou como, alá embaixo, as formas dos edificios
marcaban as arterias doridas dun corpo de asfalto e cemento.
Ao chegar
ao cruce da rúa Cantabria cambiou de opinión
e en vez de se dirixir a súa casa optou por continuar
no coche. Apetecíalle ver o mar, así que decidiu
atravesar a ponte de Rande e dar a volta na saída do
Morrazo. Por veces precisaba deixarse engaiolar polo mar,
e o venteado Rande era un lugar axeitado para airear as ideas.
A ría constituía un microespacio literario de
referencia na súa obra, pero agora non ía buscando
inspiración senón, unicamente, osixenación.
Para Escritor, a ría era un espacio máxico,
un tópico sen topificar, un escenario virxe balizado
na súa entrada polas Illas Cíes, ese lugar onde
os romanos se sentían máis preto do ceo; e no
seu remate pola Illa de San Simón, que acubillou unha
das alfaias da literatura universal: a cantiga de Meendiño.
Ademais, esa ría que os mariñeiros defenderon
a dentalladas durante a marea negra do Prestige,
tiña para Escritor un poder prodixioso, feiticeiro:
singulariza os personaxes, defíneos e dálles
corpo e personalidade nun ámbito, o urbano, onde os
personaxes contemporáneos, de tan individuais, de tan
modernos, acabaron estrangulados pola urbe, porque hoxe por
hoxe desapareceron os estereotipos locais e só permanecen
os estereotipos universais como paradigma da cultura urbana
europea, da cultura urbana occidental. Esa é a uniformización,
da que a ría prescinde, salvándose. A ría
é un irrepetible escenario natural, contido nas súas
beiras polas extensas concentracións urbanas que marcan
as fronteiras do mar, un espazo, por certo, aínda infimamente
aproveitado na ficción literaria. Cando
chegou á outra beira da ría, unha vez atravesada
a ponte de Rande, a Escritor a cidade pareceulle distinta.
Vigo, desde alí pareceulle Nova York. Coma nas películas
dos sábados. E sorriulle, desde enfronte, cinicamente,
fermosa e altiva, a cidade das súas penas, a piques
de engulilo. Daquela,
Escritor pensa na señora Lola, que atravesa ese mar
diariamente, nas súas rutinas, nas súas depresións,
na súa condición de muller e segue coa vista
o rumbo da lancha de Cangas. A súa voz, a dela, ecóalle,
coma un electrodo, no cerebro: «Mar picado. As gaivotas
sobrevoan a proa. Vigo engóleme os pés xeados
e o inverno penétrame por baixo das saias. O día,
cabrón, inicia a súa rutina. Cangas desdebúxase,
cabeza atrás. Sábeme a lingua a sal e aínda
a seme. Imaxino o meu home, a durmir, mentres o barco me achega
a porto. A vertixe dos edificios entre as nubes éncheme
os ollos de pedramol. Todo é fermoso e brutal. A única
rendención espérame na caloriña dos fogóns».
Logo,
co sabor do salitre impregnado nos ollos, Escritor regresou
á casa. Xa case era noite. Como non tiña ganas
de facer cea, apañou da neveira algo feito, meteuno
no microondas e ceou na cociña mentres escoitaba como,
no piso de arriba, discutía unha parella. Non coñecía
eses veciños, eran novos. En realidade levaban xa case
un ano vivindo no edificio, desde que marcharan os anteriores
–os que tiñan dous críos tipo destroyer–,
pero nunca coincidira con eles no portal ou no ascensor, ou
se coincidira non adiviñara que eran eles, así
que aínda non lles coñecía a cara. Dos
veciños do lado, por exemplo, sabía máis
deles pola música que escoitaban e polos programas
de televisión que vían que polas poucas veces
que intercambiaran algunhas palabras. Ademais, eran dos que
nunca acudían ás reunións da comunidade,
aínda que el tampouco é que fose demasiadas
veces. Os de arriba discutiron cada vez máis acaloradamente
até que se escoitou un portazo definitivo. A Escritor
molestábanlle os ruídos dos veciños,
pero decatárase de que cando non os oía sentía
certo desamparo: por veces preguntábase, ridiculamente,
se o silencio non lle metería medo. Acabou
de cear e prendeu o seu portatil. Non se sentía en
disposición de escribir demasiado. Antes de comezar,
achegouse á fiestra e apretou o seu nariz contra o
cristal. Xa era noite pecha. En todos os edificios as ventás
permanecían pechadas e as persianas estaban botadas.
Pareceulle que ás veces as persoas pódense sentir
terriblemente solitarias nunha cidade. Imaxinou que en cada
un daqueles pisos podía haber unha historia particular,
vidas diferentes, ou semellantes, se cadra alguén adoecendo
por amor, un neno chorando, unha muller na que o home bate,
unha alma aloucadamente solitaria, quizais un desesperado,
quen sabe se a piques de se quitar a vida, persoas enfermas,
se callar próximas ao estertor derradeiro, tolos, mesmo
un esquizofrénico perigoso dos que sempre aparecen
nas películas espreitantes tras unha cortina impenetrable,
observando silandeiros a vida dos demais, parellas discutindo,
berrando, pelexando sobre o parqué ou facendo o amor,
derreténdose en mil desexos clandestinos. Todo iso
fascinábao e ao tempo asustábao tremendamente.
Sobre todo, porque lle ten certo medo á vida e, desde
logo, moito respecto á noite. A noite, Escritor coñécea
moi ben. De feito, escribiu sobre ela. A noite prende, engaiola,
pero tamén engule, vampiriza e desgasta a quen a vive.
El sabía ben que a noite, ese incontrolable escenario
de xungla urbana, no fondo podía ser un auténtico
cemiterio de elefantes. Púxose
sobre o ordenador e, de súpeto, entroulle un arrebato
creativo: abandonaba eses textos de Vigostreet que estaba
a escribir agora porque, ben pensado, nestes momentos Galicia
estaba en pé de guerra. E el, Escritor, tiña
que deixar testemuño de semellante acontecemento.
|
|
