O negro Panchito
Por MARÍA XOSÉ QUEIZÁN
Tal vez a principal característica do estilo de Castelao sexa a concisión dos textos, a harmonía das palabras espidas e precisas coas que consegue contar o que podería ser unha longa historia ou redondear unha profunda argumentación. Non hai elementos superfluos na sua obra.
Esta precisón, unida á lucidez do pensamento e a gran expresión de emoción e ternura, destaca especialmente en Cousas Moitas delas son verdadeiros tratados de filosofia e de ética.
Teño como preferida a que comeza " Chegou das Américas un home rico" e que conta a historia do negro Panchito, un negriño que trae a Galiza un emigrante retornado, coma quen trae un souvenir. O negro críase na aldea galega e aprende a falar e a comportarse coma calquera outro mozo. Traballa como o resto e cando lle chega a hora, tamén emigra a Cuba. Colle o barco cos ollos engradados ao deixar as xentes e as terras de seu, ao verse arrancado do entorno. Xa na Habana, lugar de donde procedía e donde naceran os seus antergos, cidade donde se mesturaba e se confundia coas xentes de cor, coma el, Panchito, como un galego máis, sente saudade, unha saudade que o mata. " ¡Ai, eu non me afago nesta terra de tanto sol; eu non me afago con esta xente! ¡Eu morro!", láiase Panchito. E ten que regresar á aldea galega donde se criara.
Este texto encerra unha lección magnífica e contraría a quen pensa que ser galego -ou catalán, servio ou tutsi- é unha esencia, unha característica indeleble unida á raza, á procedencia, aos xens, á cor, á relixión, etc. Desta atribución deriva unha tendencia equivocada e perversa de entender o nacionalismo. Esa perigosa concepción do nacionalismo existe por oposición e elimina aos outros. De existiren as / os esencialmente boas / os xustifícase o rexeitamento ou a eliminación das / os malas / os. A defensa do propio fundaméntase no valor e na bondade dos "nosos" baseada na infravaloración, na maldade, na baixeza dos "outros". Este tipo de nacionalismo impede a solidariedade, cerra as portas e os corazóns ás persoas de outras terras.
É, daquela, fonte de xenofobia e de racismo.
A xenofobia resulta irracional se volteamos as páxinas da nosa historia. Somos producto dunha variedade de seres de diferentes razas e culturas, que chegaron procedentes dos diversos puntos cardinais, movidos pola necesidade, escapados da fame, das guerras, dos desastres naturais ou movidos pola codicia ou o azar. Milleiros de persoas chegaron ás nosas costas e terras en distintos momentos do avatar histórico. E, en sentido inverso, tamén as xentes galegas marcharon buscando vida e traballo a outras rexións do mundo. A nosa cultura e a nosa lingua son o resultado de todo iso.
Castelao demostra que Panchito, negro, era galego porque adquiriu a cultura desta nación, aceptábaa, respetábaa e quería vivir conforme a ela. Sentía aquí as suas raíces. Vivía como galego e mesmo tiña saudade.
É moi fermosa a lección de Castelao nesta "Cousa". Parece dicirnos que non será cerrándonos ás /os
demais ou despreciandoas / os como chegaremos a ser máis ou mellores galegas / os. Abramos os brazos aos negros panchitos.