Xoxé Neira Vilas é un home alto, enxoito, de cabelo branco e aceno amable. Fala o galego enxebre dos labregos de Gres, nas terras pontevedresas do alto Ulla, adozado co acento cubano que lle ven da Tonga estadía na illa, onde traballa como escritor en publicacións para nenos e rapaces.
Con vinteún anos emigrou a Buenos Aires e no 1961 marchou a Cuba coa súa dona, a escritora Anisia Miranda para axudar a facer realidade a revolución. Mesmamente cando deixaba a Arxentina publicou a primeira narración Memorias dun neno labrego, que obtivo un éxito extraordinario e acadou xa os cento cincoenta mil exemplares nas distintas edicións.
 En anos sucesivos unha ducia de novos  títulos arrequeceron a  narrativa galega e fixeron do autor un dos máis coñecidos e valorados das nosas letras.
Neira Vilas e Anisia Miranda están agora en Galicia, e darán a coñecer nunha exposición en 0 Castro, Sada, o seu labor en revistas infantís e xuvenís.
Pero o reencontro coa terra permítelle ó escritor  volver ás orixes e coñecelo novo país:
Sempre que veño síntome no meu, na miña raíz. Adícome a escoitar, deprende-las falas e a tomar conciencia dos problemas. Xa é a sexta viaxe que fago desque emigrei, e voltarei porque o contacto físico coa terra, a relación coa xente do meu sangue, cos amigos e co povo galego en xeral, é un xeito de coller azos para seguir a traballar neste compromiso que co meu país teño de por vida.

-Por que marchaches de Galicia? ¿Por razóns económicas, coma tantos outros?
  

Eu non tiña necesidades económicas extraordinariamente graves, poisque traballaba de contable nun aserradeiro; pero naqueles anos de postguerra a estreiteza non erá só dun peso máis ou menos, senón das limitacións de todo orde: querer estudiar, formarme, ter unha visión ampla do mundo... e non poder. De al que desde o punto de vista sociolóxico a motivación fose a : mesma: mellorar a calidade da vida.
  

E que che deu a emigración?

-Paradóxicamente deume un mellor coñecemento de Galicia. A partir do ano 1950 entrei en contacto con emigrantes como Emilio Pita e Eduardo Blanco Amor, con exiliados como Luis Seoane, Lorenzo Varela, Arturo Cuadrado e Rafael Dieste, que me axudaron a comprende-la problemática galega.  Logo a distancia levoume a estudiar afervoadamente a nosa historia, a nosa identidade e así agromou en min a vocación de escritor galego. A necesidade de expresarme literariamente xurdíu parella á de facelo na posa lingua.

-Todo canto escribiches, ¿escribíchelo na emigración?

-Todo, porque o que fixera antes no pasaba de ser simple exercicio. Aínda despois de emigrar tardei once anos en publica-lo primeiro libro; e a maior parte da miña obra está feita en Cuba.

-Cando fixeches «Memorias dun neno labrego», ¿podías maxina-lo éxito que tivo?

-Non, claro que non. A primeira edición fixémola en Buenos Aires a miña muller e maís en con dous mil exemplares de tirada. Saíu co selo «Follas Novas> que creáramos para espallalo libro galego en América. Logo viñeron as distintas edicións en Galicia e as traducións ós diferentes idiomas: ruso, chino, checo, inglés, alemán, portugués, catalán e axiña vas a sair en euskera. Naturalmente en non podía maxinar semellante difusión e aínda hoxe non sei a razón. Pero en calquera caso esto desborda.ó autor e ten importancia para a nosa cultura, para o noso idioma.

¿Cal é a túa valoración deste libro?

-É un libro primeirizo, moi sentido e sincero -aínda que non autobiográfico, como se chegou a supoñer por estar escrito en primeira persoa-, pero, desde dogo, non totalmente acertado.

-Pero algo haberá de ti na novela.

-Hai un escenario e un ambiente, que son os da miña terra, a miña xente e o meu tempo: as terras e xentes de Vila de Cruces nun tempo de postguerra, alá á mitade ou remate dos anos coarenta. A anécdota central non a protagonices eu, pero sentina fondamente coma cousa miña, porque o Balbino é a suma de moitos nenos que en coñecín.

-Por que che interesan tanto os nenos?
-Interésame a infancia, que ven ser un paraíso perdido. Levala ó libro é coma o rescate dun mesmo; recuperar unha xeira moi importante da nosa vida, que nos marcou para sempre. Ademais as miñas vivencias galegas son as da infancia e a adolescencia. Pensa que emigres ós vinte anos e, mesmo por eso, é canto podo contar. No libro Querido Tomás -unha noveliña breve- trato a edade dos quince, dazaséis ou dazasete -anos.

-¿Te-la sensación de que che roubaron a infancia?

-Non, propiamente. A miña infancia foi rica aínda que eu era moi pobre. Tan pobre era que me facían as camisas con sabas de liño, comía pan de millo -e non moito- cun chisquiño de touciño, levaba pantalóns remendados e pucha con buratos, traballaba tres e catro horas desde as catro da mañá para gaña-lo dereito de ir Togo á escola, ás oito... Entre outras cousas, la busca-lo correo -xa que na miña casa estaba a_ estafeta- e cando chegába á escola xa viña de tripar dez kilómetros coa carteira ó lombo por corredoiras, xorralleiras e lamas. En fin; foi un tempo de privacións e trafegos, pero tamén moi vital cos xogos propios dun rapaz da aldea, e despois coas festas, romaxes, teatro galego e demais cousas~ que os amigos facíamos para defrontarnos a aqueles anos ahurridísimos que tiñamos de vivir.

-Outro tema que tamén che interesa literariamente é o do emigrante fracasado. «Camiño bretemoso» é outro dos teus libros máis lidos.

-Si, os emigrantes máis conscientes tentamos demostrar que a -emigración é- sempre, dun xeito ou doutro, un fracaso. Camiño bretemoso fala dun emigrante fracasado que remata no suicidio, e teño outros como Remuiño de sombras e Historia de emigrantes sobre a emigración galega á Arxentina. Aínda sen publicar está Tempo novo, que trata de como a emigración galega en Cuba acolleu a revolución socialista.

-Hai vintecinco anos marchaches a Cuba para colaborar coa revolución e hoxe segues a traballar pola mesma causa. ¿Sentícheste algunha vez «emigrante fracasado» e segues hoxe considerándote «emigrante»?

-Non me sentín emigrante fracasado nunca, porque se xa na Arxentina poiden estudiar, formarme, tomar conciencia de Galicia e facerme escritor, non había razón para o fracaso. Claro que eu non fora á emigración para fa cer cartos; tiña outros fins. Desque pase¡ a Cuba, xa nin siquera podo cha marme en rigor emigrante. Sono porque un día deixei a miña terra, pero agora resido noutra na que libre e conscientemente decidín vivir e traballar.

-E eso de darlle o corpo á terra onde nacimos, do que Talan tantos ,emigrantes, ¿pensáchelo? Cando chegue o teu derradeiro intre -que ogallá se demore moito- ¿queres estar alá ou aquí?

-Pois non pensei neso para nada. Non é quen coide ser eterno pero ata me parece imposible ter cincoenta e sete anos, -porque por adentro me sinto coma de vintecinco ou, coma moito, de coarenta. Non penso na morte nin me preocupa onde me cadre caer. Son dous amores qué conflúen en min doadamente: o amor a Galicia e o amor ó proceso revolucionario de Cuba. Morto poderei estar a unha ou outra banda do mar, tanto me ten; pero mentras viva, aínda ficando alá, estou e estarei sempre en Galicia.