A
nosa vila é coma outras moitas deste impaís de labradores e
mariñeiros. Cheira a peixe, que se come na vila e polas aldeas
empoleiradas nos montes. Temos peirao, tivemos moitas tarrafas,
lonxa e Casa do Pescador. Agora non hai lonxa e o producto da
baixura -que de máis lonxe nada aparece- logo se vende no
mercado e nos restaurantes.
Xa non se senten aquelas voces
broncas, moduladas polo funguido do vento sobre as vagas, polo
fume dos macillos e os cuarteiróns, e pola química dura da
caña. Nin se ven nas cepas da ponte as peixeiras a mazaren o
polbo, como foi costume.
Non ficou peixeira con patela; nin
con pao de mazar, que agora o polbo todo se bota ao conxelador,
para logo desconxelalo e que amoleza ao ferver e non tire pola
forza das queixadas...
Ora, cando eu era monaguillo de don
Fernando (que alá me mandaba miña mai aos latíns, a
contragusto de meu pai, "ateo confeso"), saíndo da
casa cara á Santa María, igrexa maior da vila, non deixaba de
coidar os meus negocios, e coa fresca da mañá desviábame polo
peirao para ver como andaba a miñoca, que para min apañaba o
Chuschús, fillo da Xela da Chirina.
Falaba co rapaz da pesca que iamos
face no bote de meu tío Ramón e aquel compañeiro de ollos
claros e cabelote louro e rizo sempre me daba avisos que habían
valer para despois da misa e da escola.
Pensando xa en que don Fernando se
impacientase na sancristía, a esperar polo cíngulo que eu lle
había colocar ao van polas costas, desprendíame do Chuschús e
pasaba por diante da Casa do Pescador, á porta da cal as
peixeiras pousaban as patelas antes de saíren para o monte.
Así vía a Xela, que me atraía
raramente entre o grupo das súas colegas. Porque era alta e
tiña aquela cara rosada e risoña, o cabelo e os ollos que lle
herdara o fillo; e unhas formas de muller que non afeaban ombros
e brazos de quen moito mazou o polbo, nin pernas coa fibra de
quen trepa carreiros cunha carga de peixe á cabeza.
A Xela -observara eu desde pequeno-
tamén se lle parecía á mai, da que tomara oficio. E, como eu
oía na casa que a Chirina tivera a Xela de solteira e que o
Chuschús chegara ao mundo na mesma condición da mai, deducín
que, en ausencia de pai coñecido, os fillos nacíanlles ás
mulleres con exclusiva parecencia materna.
Unha vez díxenllo ao tío Ramón
cando volviamos de pescar. El contoullo ao meu vello, e o vello
dixo:
-Manda truco co discípulo de
Mendel...
Ben. O caso é que todas as pescas
collían folgos á saída da lonxa. Pousaban a carga recendente,
entraban no Pescador, pedían un neto de bagazo e mesmo se
botaban ao temporal cando a "travesía" (nome que daban
os patróns ao sudoeste das Américas) non viña moi brava e
aínda deixara encher as redes.
E é fama que a Xela, sempre mirada
polos varóns como eu aprendía a mirala, terminaba de beber o
destilado de corenta graos, chascaba a lingua, pasaba o dorso da
man pola boca e sentenciaba:
-Non sei como carallo poden beber
isto os homes.
O dito quedou con esa autoría
entre os do meu tempo, aínda que meu pai sabía máis historia e
tiña outra opinión:
-Cousas de filla e mai: iso
escoitoullo a Xela á Chirina.
Como fose, a
expresión de dúbida fíxose de todos nós, asociada a aquelas
figuras de pescantinas.
E, sendo nosa, metémonos a petar
na vida:
O Chuschús, fillo e neto de
solteira, andou algo na baixura e no marisco. Logo de feita a
mili, largouse para as plataformas de petróleo do Mar do Norte e
raramente volvemos saber del.
Eu saín para Madrid a estudiar;
despois fun para os Estados Unidos e, por fin, recalei por aquí,
pero non preto da vila.
Con todo, ía visitar os vellos, e
nas visitas vía os veciños de sempre:
Así, ano tras ano, vin decaer a
beleza firme da Xela (que -din- foi só dun fuxido nas fragas,
pai do Chuschús, morto pola contrapartida da Garda Civil).
Aquela fermosura rexa, foi sumando enrugas, pel de máis,
dignamente.
Morreulle a mai, e ficou soa.
Viñeron a democracia e os arranxos da sociedade do benestar
socialdemócrata. As pescas encontráronse co bo trato da
pensión e os centros da terceira idade. Ata hoxe.
Pero, por culpa dunha vida de
bagazo, escamas e frieiras, a protagonista desta historiña non
dá gracias a Deus polo seu bo pasar actual senón que, como meu
pai, se declara atea.
O tío Ramón, que xa non ten
forzas para termar da latina nin grumete por dous patacos coma o
Chuschús, anda vila adiante a recoller sucesos, cando non é
partícipe dalgún coma o que segue:
Seica don Fernando, o crego que eu
axudaba a cinxir as sacras roupaxes (pensando que tiña cadeiras
coma as mulleres), agora de vello deu na teima de salvar
divertidamente os que se achan non lonxe da morte.
Con tal intuíto organizou no club
da Caixa unhas "charlas culturais xacobeas" ás que lle
foron moitos dos maiores que non teñen ocupacións de netos ou
cousa semellante.
Entre eles, meu tío e a Xela.
Don Fernando, no seu celo misional,
encarreirando polo xeográfico chegou a dicir que a chuvia
pertinaz deste verán pasado, azoute de peregrinos a Compostela,
debíase a que a Terceira Persoa da Trindade estaba triste.
Entón a Xela, que tiña aberto só
un dos ollos azuis e debía oír adurmiñadamente entre as
guedellas louras, saíu da prostración e falou coa forza de quen
moito voceara sardiñas e xurelos:
-Qué Espírito Santo nin que
diaño -cortou o discurso do padre -. Non lle para de chover
porque se meteu forte o vento de abaixo, como no ano da fame. O
que pasa é que agora sobra pan e non hai cartillas.
Hai días fun
mirar polos meus asuntos a Santiago. E, camiñando cara ao
Obradoiro, á altura da facultade de Medicina vin destacarse o
tronco da pescantina sobre as corcovas doutras compañeiras.
Como non me faltaba tempo, fiei
conversa con ela.
Entramos en cousas da vila. Deume
varios avisos de defunción. Aos poucos afastámonos do grupo de
anciás paseantes.
Daquela aproveitei para pór a
proba o seu ateísmo:
-Mira ti -díxenlle- canto persoal
lle vén rezar ao apóstolo, e quen pode estar aí enterrado non
é outro que o Prisciliano, que era un herexe. Porque vaia leria
iso de que un morto chegase desde a Terra Santa metido nunha
barca de pedra...
Nunca tal dixera eu. A vella detivo
o paso. Virouse cara a min e fitoume con aquel aceno de desprezo
con que me ollaba cando me vía a contemplala desde a ponte
mentres ela batía no polbo.
-Pois mira ti... -amoestoume
erguendo un dedo con firmeza-. Mira que pouco che aproveitaron os
estudios, ho: ¿e logo tantísimo romeiro a pasar traballos
había vir aquí por un herexe? Érache boa foda...
Fiquei calado. Ollei o reloxo.
Deille memorias para os coñecidos. Despedímonos.
Ela chamou unha camarada.
Botei a camiñar.
Polo Franco e
mentres facía antesala cavilei no acontecido:
A Xela da Chirina viña a
Compostela como calquera crente, ou agnóstico, ou ateo, visitar
o Santiago de todos.
O que está dentro de todos.
O que marca o Oeste, o Poñente do
noso existir...
Agardando a ser recibido, tomei
nota destas frases últimas para, con elas, dar corpo a unhas
pinceladas sobre tan peculiar peixeira do meu mundo ido, sombra
viva no reino das saudades.
E espero que o retrato valla.