A nosa vila é coma outras moitas deste impaís de labradores e mariñeiros. Cheira a peixe, que se come na vila e polas aldeas empoleiradas nos montes. Temos peirao, tivemos moitas tarrafas, lonxa e Casa do Pescador. Agora non hai lonxa e o producto da baixura -que de máis lonxe nada aparece- logo se vende no mercado e nos restaurantes.
     Xa non se senten aquelas voces broncas, moduladas polo funguido do vento sobre as vagas, polo fume dos macillos e os cuarteiróns, e pola química dura da caña. Nin se ven nas cepas da ponte as peixeiras a mazaren o polbo, como foi costume.
     Non ficou peixeira con patela; nin con pao de mazar, que agora o polbo todo se bota ao conxelador, para logo desconxelalo e que amoleza ao ferver e non tire pola forza das queixadas...
     Ora, cando eu era monaguillo de don Fernando (que alá me mandaba miña mai aos latíns, a contragusto de meu pai, "ateo confeso"), saíndo da casa cara á Santa María, igrexa maior da vila, non deixaba de coidar os meus negocios, e coa fresca da mañá desviábame polo peirao para ver como andaba a miñoca, que para min apañaba o Chuschús, fillo da Xela da Chirina.
     Falaba co rapaz da pesca que iamos face no bote de meu tío Ramón e aquel compañeiro de ollos claros e cabelote louro e rizo sempre me daba avisos que habían valer para despois da misa e da escola.
     Pensando xa en que don Fernando se impacientase na sancristía, a esperar polo cíngulo que eu lle había colocar ao van polas costas, desprendíame do Chuschús e pasaba por diante da Casa do Pescador, á porta da cal as peixeiras pousaban as patelas antes de saíren para o monte.
     Así vía a Xela, que me atraía raramente entre o grupo das súas colegas. Porque era alta e tiña aquela cara rosada e risoña, o cabelo e os ollos que lle herdara o fillo; e unhas formas de muller que non afeaban ombros e brazos de quen moito mazou o polbo, nin pernas coa fibra de quen trepa carreiros cunha carga de peixe á cabeza.
     A Xela -observara eu desde pequeno- tamén se lle parecía á mai, da que tomara oficio. E, como eu oía na casa que a Chirina tivera a Xela de solteira e que o Chuschús chegara ao mundo na mesma condición da mai, deducín que, en ausencia de pai coñecido, os fillos nacíanlles ás mulleres con exclusiva parecencia materna.
     Unha vez díxenllo ao tío Ramón cando volviamos de pescar. El contoullo ao meu vello, e o vello dixo:
     -Manda truco co discípulo de Mendel...
     Ben. O caso é que todas as pescas collían folgos á saída da lonxa. Pousaban a carga recendente, entraban no Pescador, pedían un neto de bagazo e mesmo se botaban ao temporal cando a "travesía" (nome que daban os patróns ao sudoeste das Américas) non viña moi brava e aínda deixara encher as redes.
     E é fama que a Xela, sempre mirada polos varóns como eu aprendía a mirala, terminaba de beber o destilado de corenta graos, chascaba a lingua, pasaba o dorso da man pola boca e sentenciaba:
     -Non sei como carallo poden beber isto os homes.
     O dito quedou con esa autoría entre os do meu tempo, aínda que meu pai sabía máis historia e tiña outra opinión:
     -Cousas de filla e mai: iso escoitoullo a Xela á Chirina.


     Como fose, a expresión de dúbida fíxose de todos nós, asociada a aquelas figuras de pescantinas.
     E, sendo nosa, metémonos a petar na vida:
     O Chuschús, fillo e neto de solteira, andou algo na baixura e no marisco. Logo de feita a mili, largouse para as plataformas de petróleo do Mar do Norte e raramente volvemos saber del.
     Eu saín para Madrid a estudiar; despois fun para os Estados Unidos e, por fin, recalei por aquí, pero non preto da vila.
     Con todo, ía visitar os vellos, e nas visitas vía os veciños de sempre:
     Así, ano tras ano, vin decaer a beleza firme da Xela (que -din- foi só dun fuxido nas fragas, pai do Chuschús, morto pola contrapartida da Garda Civil). Aquela fermosura rexa, foi sumando enrugas, pel de máis, dignamente.
     Morreulle a mai, e ficou soa. Viñeron a democracia e os arranxos da sociedade do benestar socialdemócrata. As pescas encontráronse co bo trato da pensión e os centros da terceira idade. Ata hoxe.
     Pero, por culpa dunha vida de bagazo, escamas e frieiras, a protagonista desta historiña non dá gracias a Deus polo seu bo pasar actual senón que, como meu pai, se declara atea.
     O tío Ramón, que xa non ten forzas para termar da latina nin grumete por dous patacos coma o Chuschús, anda vila adiante a recoller sucesos, cando non é partícipe dalgún coma o que segue:
     Seica don Fernando, o crego que eu axudaba a cinxir as sacras roupaxes (pensando que tiña cadeiras coma as mulleres), agora de vello deu na teima de salvar divertidamente os que se achan non lonxe da morte.
     Con tal intuíto organizou no club da Caixa unhas "charlas culturais xacobeas" ás que lle foron moitos dos maiores que non teñen ocupacións de netos ou cousa semellante.
     Entre eles, meu tío e a Xela.
     Don Fernando, no seu celo misional, encarreirando polo xeográfico chegou a dicir que a chuvia pertinaz deste verán pasado, azoute de peregrinos a Compostela, debíase a que a Terceira Persoa da Trindade estaba triste.
     Entón a Xela, que tiña aberto só un dos ollos azuis e debía oír adurmiñadamente entre as guedellas louras, saíu da prostración e falou coa forza de quen moito voceara sardiñas e xurelos:
     -Qué Espírito Santo nin que diaño -cortou o discurso do padre -. Non lle para de chover porque se meteu forte o vento de abaixo, como no ano da fame. O que pasa é que agora sobra pan e non hai cartillas.


     Hai días fun mirar polos meus asuntos a Santiago. E, camiñando cara ao Obradoiro, á altura da facultade de Medicina vin destacarse o tronco da pescantina sobre as corcovas doutras compañeiras.
     Como non me faltaba tempo, fiei conversa con ela.
     Entramos en cousas da vila. Deume varios avisos de defunción. Aos poucos afastámonos do grupo de anciás paseantes.
     Daquela aproveitei para pór a proba o seu ateísmo:
     -Mira ti -díxenlle- canto persoal lle vén rezar ao apóstolo, e quen pode estar aí enterrado non é outro que o Prisciliano, que era un herexe. Porque vaia leria iso de que un morto chegase desde a Terra Santa metido nunha barca de pedra...
     Nunca tal dixera eu. A vella detivo o paso. Virouse cara a min e fitoume con aquel aceno de desprezo con que me ollaba cando me vía a contemplala desde a ponte mentres ela batía no polbo.
     -Pois mira ti... -amoestoume erguendo un dedo con firmeza-. Mira que pouco che aproveitaron os estudios, ho: ¿e logo tantísimo romeiro a pasar traballos había vir aquí por un herexe? Érache boa foda...
     Fiquei calado. Ollei o reloxo. Deille memorias para os coñecidos. Despedímonos.
     Ela chamou unha camarada.
     Botei a camiñar.


     Polo Franco e mentres facía antesala cavilei no acontecido:
     A Xela da Chirina viña a Compostela como calquera crente, ou agnóstico, ou ateo, visitar o Santiago de todos.
     O que está dentro de todos.
     O que marca o Oeste, o Poñente do noso existir...
     Agardando a ser recibido, tomei nota destas frases últimas para, con elas, dar corpo a unhas pinceladas sobre tan peculiar peixeira do meu mundo ido, sombra viva no reino das saudades.
     E espero que o retrato valla.