Ponta do Sol, Cabo Verde
                                                                                                                                            Novembro de 2001


     Ze, meu amor:
     O volcán. Só o volcán, meu amor. El foi o meu único e auténtico amante clandestino. Ademais de a ti, é a el, ao volcán, ao único a quen de verdade boto a faltar desde que marchei de Chã das Caldeiras. Ao volcán. Só a el. Coas súas mans de lava amante, que deita a negra terra das súas entrañas ata o chan das nosas casas. Coa súa respiración, pausada e tranquila, que por veces se axita, excitándonos e facéndonos resoprar. A el. Só a el. A súa silandeira e inevitable compañía, á que día tras día te vas afacendo ata a adicción. A súa figura calada, que se ergue cara ao ceo, enchendo o horizonte, e marca o desesperante ritmo dos latexos do vencido corazón desa diminuta aldea onde nacemos, medramos e morremos. Onde nacemos, medramos e morremos, como os nosos pais, os nosos avós e bisavós. Desa aldea indisociable da nosa vida, indisociable do noso amor, Ze. Como esa aldea, ti formas parte da miña vida desde nena, estás integrado nela coma se fose algo inevitable. Os dous somos lava petrificada e arrincada do chan dese lugar onde medramos xuntos, onde enredamos xuntos, onde xuntos nos fixemos adolescentes, onde xuntos nos amamos coma se fose algo predestinado polos astros e non pudiese ser doutro xeito, onde tamén casamos, onde me fixeches un fillo e de onde, finalmente, emigraches un ano despois, xa para sempre.
     Emigraches. Vaia palabra. Aínda lembro a primeira vez que a pronunciaches. Daquela practicamente non eramos conscientes de que o mundo continuaba máis alá de Chã das Caldeiras. Pero ti teimaches. Todos marchan, nha kretcheu, dicíasme, todos marchan desta terra porque en Cabo Verde non hai máis que miseria. E repetíalo día tras día porque querías traer cartos para a casa, sei que querías, como fan moitos dos que marcharon, que ben se ve como volven, con cámaras de vídeo e esas roupas tan elegantes da Europa ou da América. E eu, eu... ¿lémbralo?, a túa Belinha... A túa Belinha non quería que marchases ou, cando menos, que marchases sen ela. Pero ti opuxécheste a que eu fose contigo e o pai púxose da túa parte. A muller está ben onde está, diciádesme. A emigración non é lugar para mulleres. Miña nai, que en paz descanse, calaba, e o pai, púñase coma un lobo só coa idea de que eu pudiese deixar a aldea. Así que alí quedei eu, co neno pequechiño, coa nova rapariga xa en camiño, á que ti nunca coñeciches, e co pai, avellentado día a día desde que se produciu a morte de miña nai ao pouco de ti marchares.
     Aínda era moi nova cando me fixeches o fillo. Unha rapariga demasiado nova como para intuír que a miña vida contigo ia ser un xogo de esperas desesperanzadas. Fixéchesme o fillo, casamos, e logo, evaporácheste coma a auga nun día de moita calor. Á emigración. Pero ti, sábelo ben, non marchaches pola emigración. E eu quedei soa, á túa espera, dándolles de comer os teus fillos, ao principio cos poucos cartos que mandabas, e logo sen eles, porque desde Portugal nunca máis volveu chegar outra cousa que non fose papel. O papel das túas cartas cada vez máis distanciadas. Cartas que ao principio remitías cada seis meses, e sempre aclarando que non ías poder vir porque estabas a aforrar e non era cousa de gastar o que gañabas no billete. Moito debiches aforrar en todos estes anos, meu rei, para non poder vir nin sequera unha vez. E facíanse esperar, as túas cartas, a pesar de que eu che mandaba, invariablemente, unha por semana. Cartas de amor, porque eu sempre te quixen de verdade. Cartas coma esta que, agora si, é a derradeira que che envío, aínda que non chegue nunca ás túas mans. Pero preciso escribila, e non por ti, senón por min, que nunca te deixei de querer, aínda que só fose, se cadra, porque estabas lonxe de min e cando marchaches as nosas relacións estaban aínda dominadas polo incendio da emoción. Por iso desexaba a túa volta a cada minuto. Porque ti eras a miña paixón nunca esgotada, a paixón viva que ardía dentro de min, coma o lume dentro do volcán. Para min eras o meu propio volcán, Ze, e aínda levo as enrugas da túa lava petrificadas no corpo meu.
     O meu amor por ti nunca morreu porque nunca deixei de quererte. Esa é a razón, Ze, de que me doesen tanto aquelas cartas. Aquelas malditas cartas que un día, ao cabo de doce anos de ausencia, me enviaches por sorpresa a Chã das Caldeiras. Sospeitabas de min, Ze. Sospeitabas de min, que sempre te amei coa voluptuosidade do volcán. Logo de doce anos de ausencia, sen eu saber a penas de ti e cando xa había tempo que non enviabas diñeiro ningún, escribíchesme para me dicir que sospeitabas de min. Seica chegaron ata Lisboa novas de que eu che andaba con outros homes. De Chã das Caldeiras a Lisboa tamén funcionou o correo da maledicencia. Ese que aseguraba que outros homes me facían as beiras, que outros andaban atras de min e que eu me deixaba facer. E ti, terriblemente preocupado e dorido pola miña infidelidade logo de doce anos de ausencia, escríbesme, ameazante, para lembrarme que me debo a ti e só a ti.
     E fuches dicirmo precisamente ti, Ze, que sabes tan ben coma min a razón pola que fuxiches de Chã das Caldeiras. Porque ti fuxiches, Ze, non emigraches, como lle querías facer ver a toda a xente, e fuxiches deixándome a min atrás; a min, que te quería e te quero aínda con esa forza posesiva da lava incandescente que baixa arrebolada pola aba abaixo do volcán. Pero daquela ti andabas con outra muller, Ze. Era unha das túas raparigas. A dicir verdade, non andabas con unha senón con moitas, Ze, como facedes todos os homes aquí en Cabo Verde. Unha cousa é a vosa muller (a túa son eu) e outra cousa son as vosas raparigas (que son moitas as que tedes cada un, para satisfacervos). Así que, Ze, nin ti, nin ningún home de Cabo Verde pode falarme a min de infidelidades. Pero moito menos ti. Moito menos ti, Ze, o meu volcán de amor do que nada souben durante catorce longos anos. Nin sequera coñeces ao teu fillo, Ze, que xa está feito un home e sae ao mar cos pescadores de Ponta do Sol, este lugar de Santo Antão onde vivimos desde que eu fuxín de Chã das Caldeiras. Porque eu tamén tiven que fuxir, Ze. Chã das Caldeiras afogábame. A xente sinalábame co dedo.
     E o teu fillo, que nunca na súa vida vira o mar, ese animal tan enorme e tan escuro que mete medo ata cando respira, xa gaña a vida nel, coma un valente. O teu fillo, que só sabe de ti polo que me oíu falar a min, que nin te coñece nin te quixo coñecer. Hai uns poucos meses aínda traballaba botándolles unha man ao home e aos fillos da miña curmá, despezando os peixes nas rampas do peirao cando chegaban as barcas coas capturas, escamándoos, abríndoos no medio daquel mar vermello que se tinxía do sangue vivísimo do peixe serra. E agora xa vai ao mar. Se o vises sentiríaste fachendoso del, Ze. Pero en todos estes anos nunca te interesaches polos teus fillos. Nin por el nin pola nena.
     Un día as túas cartas deixaron de chegar. E cando por fin mandaches unha, foi para ameazarme porque sospeitabas de min. Non te recoñezo naquel mozo que me fixo os fillos, Ze. Semellabas outro. Lisboa debeu cambiarte moito. A emigración, cambioute. E non sei por que.
     Eu estou cansa. Sinto a soidade, apreixándome a alma. Nin sequera en Ponta do Sol estou a gusto, a pesar do ben que me acolleu a miña curmá cando vin vivir para aquí. Cabo Verde é todo miseria, Ze, sexa Chã das Caldeiras ou sexa Ponta do Sol. A miña curmá vive feliz aquí. Aínda que é pobre, coma todos nós, casou ben, afíxose ao mar, e de cando en vez apaña o barco para ir a Mindelo co home. Pero a min fáltame o volcán. A súa beleza enfeitizante. O volcán, Ze. Quen non o coñece non o sabe sentir. É coma un amante, coma un namorado fiel e silandeiro que nos deita na orella o seu alento de amor de xofre. A súa ausencia confúndeme porque el é o meu referente no mundo. A súa terra carbónica, o po, o vento quente que arrastra desde o ventre do cráter. El inxéctame nas veas as forzas necesarias para vivir cada día. Sen embargo, a Chã das Caldeiras non podo volver. Nunca retornarei. A vida, alí, asfíxiame. A xente asfíxiame. Xa non podo volver a ese lugar onde meu pai vive case pechado na súa casoupa, a beber grogue, mentres fala co asno, a única compaña que lle queda. O mesmo grogue que bebías ti, Ze. O mesmo grogue que debiches beber ata estoupar a noite en que fuches ver á Candinha, unha das túas raparigas.
     A ela, á Candinha, fixéraslle un fillo pouco despois que a min. E aquel día, logo de fartarte de grogue, esa bebida do demo que vos varre o sentido aos homes, fuches buscala ao seu leito. Pero topáchela con outro home, Ze. Téndome a min, fuches buscar outra muller e esa outra muller estaba tamén con outro home. E o outro home era o teu amigo Emilio.
     Eu non sei que pasou Ze, pero ao día seguinte a Candinha apareceu morta. En Chã das Caldeiras falouse moito pero ninguén aclarou nada. O que alí pasou nunca se soubo, Ze, para a túa e a miña vergoña. Entón, ti viches unha oportunidade para marchar a esa emigración que tanto anceiabas. Lisboa é o porvir, dixeches. E partiches na mañá do mesmo día en que chegaron os gardas a prender ao Emilio. En Chã das Caldeiras ninguén sabía por que prendían o Emilio e non te prendían a ti. Nin hoxe o saben. Pero ti aproveitaches para fuxir. Fuxir, iso foi o que fixeches, Ze, meu volcán de amor. Precipitadamente.
     Quixera odiarte con todas as forzas da alma pero non podo. En min aínda está aquel Ze entregado e audaz que me fixo os fillos. Por iso non te recoñezo, Ze, nas cartas que me enviaches hai dous anos, antes de eu marchar de Chã das Caldeiras. Nin te recoñezo no home que non quixo levar á súa muller canda el, que nunca quixo retornar, que deixou de mandar cartos, que deixou de escribir. E agora dime, Ze, ¿con que dereito sospeitas de min? ¿Con que dereito me pides contas? ¿Acaso tiña eu que xustificar as miñas relacións ante ti, logo de doce anos de casada cun home invisible?
     Estou cansa, Ze. Moi cansa. Estou farta deste país onde a penas hai que comer. Estou farta de ter que mandar á miña filla todos os días a buscar caldeiros de auga a tres ou catro quilómetros de distancia para que poidamos beber e lavar a roupa. Estou farta de que o meu fillo, que non sabe nadar, se xogue a vida no mar día a día. Estou farta de que non poidan ir á escola para fuxir desta miseria que me tocou a min. Desta morabeza que me envolve. E tamén estou cansa de xustificacións. Estou cansa de non poder vivir coa cabeza alta e de esperar sen saber ben o que espero.
     Esta é a derradeira carta que che escribo, Ze. Cando me anunciaron a túa morte, chorei. Creo que non chorei por ti: chorei por min. Por tantos anos inútiles, por tanto tempo perdido. Chorei por min, Ze, que por ti xa non me caen as bágoas aínda que no máis profundo do meu corazón sigas a ser o meu amor, volcánico, inflamado, carbónico, que aínda queima a gorxa, coma o grogue.
     Disque foi o Emilio quen te matou. Disque en canto saíu da cadea foi a Lisboa, a por ti. A verdade é que tanto me ten. Agora estás morto e ben morto estás. Así que está é a derradeira carta que che escribo, Ze, meu amor. A derradeira carta, que tirarei ao mar.
     Marcho, Ze. Mañá marcho cos meus fillos aos Estados Unidos. Aquí xa non teño nada que facer nin a quen esperar. A vida, agora, citoume alí, na procura de mellor sorte. Mañá meterei esta carta nunha botella e botareina ao mar de Ponta do Sol. É a nosa despedida, Ze. Despedímonos de ti. Marcho cos teus fillos. E eu, coma ti, tampouco volverei. Para min, Cabo Verde afundiuse no mar. Adeus para sempre, Ze.