COÑECÍAN A TÓDOLOS ORADORES DE HYDE PARK E FALABAN DAS diversas tribunas do Speakers' Corner con certa familiaridade. As varias tribunas relixiosas, a do borracho -chamabanlle o borracho e era un vello burleiro e festivo, avogado do alcohol, que facía numerosas pausas no seu discurso para beber dunha botella-, a dos anarquistas, a dos laboristas, a dos inventores, as dos nacionalistas escoceses e irlandeses, as das razas de color, a dos comunistas... A miúdo dicíase que, para a aprendizaxe do inglés, conviña escoitar aos oradores de Hyde Park, aínda que ao primeiro non se entendesen.
     Pararon dediante da tribuna do xesuíta, non, certamente, por desexos utilitarios, senón porque non tiñan nada mellor que facer. Un señor de idade, elegantemente ataviado en negro, con sombreiro, bastón e, cinguida ao pescozo, como é lóxico, unha bufanda escocesa, desenrolaba, con xesto sarcástico, unha longa obxección ao xoven sacerdote xesuíta, que a escoitaba, subido na tribuna, sorrindo con lene sorriso compasivo.
     Díxolle Xesús a Anselmo:
     -Roman Catholic Church: Iglesia Católica Romana.
     Sempre que collía unha frase, ou anque simplemente fose unha palabra, por moi doado de collelas que fose, apurábase a lle comunicar o éxito a quen o acompañase, repetíndollas en inglés primeiro e engadindo logo a traducción castelá. Case tres anos levaba Xesús en Londres, pero valoraba moito tales éxitos, anque obxectivamente considerados carecesen de mérito, porque nel eran escasos.
     Anselmo dixo:
     -Sí.
     -¿Te has fijado -preguntoulle Xesús- que aquí siempre dicen Iglesia Católica Romana?
     Sempre dicían Romana, insistiu Xesús
     -¿No te has fijado?
     -Si -dixo Anselmo.
     Engadiu:
     -Y es Romana.
     Ben, pero tamén podían dicir Apostólica, por exemplo, retrucou Xesús.
     -Pero no: ellos siempre dicen Romana.
     Anselmo dixolle que habería para tal costume causas de tipo histórico.
     A obxección do elegante cabaleiro da bufanda escocesa alongábase máis porque, de cando en cando, era acompañada ou interrompida por risas do auditorio. Xesús e Anselmo arredáronse da tribuna.
     Animado polo éxito anterior, comentaba Xesús:
     -Yo me noto cada día más adelantado en inglés.
     O que lle pasaba a el era que nunca fora a unha academia e nunca tivera tempo para estudialo.
     -No es como tú o como Artemio.
     Xa era noite. Tranquila noite de domingo, algo fresca, o ceo limpo. Pouca xente había polas rúas e menos tráfico que outros días, anque quizais máis veloz.
     O que a el lle interesaba, afirmou logo Xesús, era pronunciar ben. A el non lle interesaba saber moitas palabras. Quería mellor saber poucas, pero as poucas que soubese ser capaz de dalas pronunciado perfectamente.
     - ¿Cómo pronuncias tú garden, jardín?
     Anselmo, como mellor puido, pronunciou esta palabra.
     -No es garden, es gaaden -dixo Xesús.
     Había que alargar o a. Gaaden. O erre, pola contra, non soaba. Gaaden, repetía Xesús.
     -Me la estuvo enseñando ayer por la noche la generala.
     Máis ou menos pronunciaba como Anselmo a palabra. Pero é perigoso, en inglés, dicir que tal pronunciación é igual que tal outra, porque se demostra incapacidade para percibir o matiz. Córrese o risco, polo tanto, de dar orixe a unha embarullada controversia na que cada un dos contrincantes ignora, cando non deforma, os matices do outro.
     -Ti dis gaden e é gaaden.
     -¿Como que dixen eu gaden? Iso dixéchelo ti e aínda o dis.
     -¿Que dixen eu que?
     -Ti dixeches gaden, e é gaaden, e xógoche o que queiras.
     -¿Ves ti? Repite.
     -¿Que repita? Gaaden.
     -¿Ves? Dis garden. ¿A quen lle oíches ti dicir garden?



     -¿ VAMOS A La Chaumière? -propuxo Xesús.
     Anselmo dixo que ben.
     Saíron do Parque. Cruzaron Park Lane.
     Había pouca xente en La Chaumière e, caso raro, namais un español ao que saúdaron coa cabeza.
     Xesús e mais Anselmo sentáronse na barra e pediron, respectivamente, chocolate e café con leite. Xesús, como sempre, emprincipiou a leria coa rapaza italiana -de Roma- que servía na barra. Miraba para ela rindo mudamente. Era unha risa que semellaba denotar a presencia de algo cómico coñecido por eles dous, por Xesús e mais pola italiana, facéndoos, en certo xeito, cómplices a un do outro. Mais a realidade era que non había nada. Por iso a italiana fixaba en Xesús uns ollos interrogantes. Entón Xesús preguntáballe: ¿Qué tal? A italiana non comprendía ben, pero quizais, ao cabo, intuiu a pregunta. Dixo:
     -An vedi quanto lavoro, me sento sempre più stufa, me sento. Antonio, con la macchina de cafè non ce sa propio fa'; la cucina è un macello, ieri pe fa' na frittata ci ha messo quindici minuti!
     lndo dunha parte a outra da barra, conforme as necesidades do traballo, a rapaza seguía a queixarse do moito que tiña que facer, do pouco que os compañeiros rendían, polo cal tiña ela que se multiplicar, do salario baixo, de outras varias lástimas.
     -Ascolta- interrompeuna Xesús con moito pulo, de tal maneira que non parecía senón que ía seguir nun italiano perfecto.
     Pero non foi así.
     -Sapete si é libera... libre.. si está libre.. la macchina de café del Pierrot?
     -Non lo so -díxolle a italiana, cos ollos moi abertos agora.
     No momento aquel, foi para xunto deles o español que alí estaba, deixando soa, por uns minutos, á rapaza que acompañaba; unha belga loira, de ollos azuis, moi branca.
     -¿ Todo arreglado? -preguntoulle Xesús, falando con gravedade.
     -Todo arreglado -dixo el, como satisfeito ata máis non poder.
     Era un rapaz donostiarra, alto, moreno. Chamabanlle Josemi. Xesús preguntoulle como fixera. Un enderezo que conseguira, contou Josemi.
     -Pero perdona que no te dé detalles.
     Porque comprometera a súa palabra de honor de que gardaría en secreto todos os detalles.
     -¿Comprendes?
     Cravaron os tres na rapaza belga -á que vían de perfil, fumando distraídamente- unha mirada esculcadora.
     -Aún está algo convaleciente -dixo Josemi.
     Por moitos días estivera Josemi como descomposto, contándolle a todo o mundo a dificultade en que se metera, para ver se, de casualidade, alguén lle daba unha solución. Era Josemi un dos poucos españois que vivía en Londres do que o pai lle mandaba, pero tan preocupado se puxera por se a solución lle costaba máis do que podía pagar, que ata traballara nun club de camareiro, anque por tres días namais.
     -Cuarenta libras -dixo Josemi.
     Nin Xesús nin Anselmo fixeron comentario ningún; ningún dos dous sabía se aquilo era caro ou barato.
     -Pagamos la mitad ella y la mitad yo.
     Falaba Josemi con frases cortadas e contundentes, e logo quedaba moi serio, como dándolles tempo aos oíntes a que o aplaudisen mentalmente: Ben, moi ben dito.
En fin, non fora pouco o peso que se sacara de enriba, concluíu Josemi.
     -Ya os veré ¿eh?
     A rapaza belga tornou o rostro cara onde estaban os tres, e Xesús e Anselmo mandáronlle un saúdo sorridente. Josemi foi de novo para xunto dela. Así que sentou pasoulle agarimosamente un brazo polo lombo.
     Xesús afirmou que a rapaza aquela xa quedara moralmente desfeita para toda a súa vida.
     -¿No te parece?
     Nunca, engadiu, podería esquecer o crime que cometera. Porque un aborto era un crime; a proba era que mesmo polo Código Penal estaba castigado.
     El enganáraa miserablemene, segundo Xesús. Porque ela era unha boa rapaza. Pero el a enganara facéndolle perder o derradeiro autobús para a súa casa.
     -El mismo me lo ha contado.
     Xesús faláballe agora moi baixo, case secretamente, a Anselmo. Contoulle os pormenores de aquela suposta seducción. Mais logo, contradicindo totalmente o que acababa de dicir de Josemi, agregou :
     -El dice que no, pero yo creo que se casaba de buena gana con ella.
     Pois era millonaria. O que pasaba, seguiu dicindo Xesús, é que era ela a que non quería casar. Josemi dicía que, se el chegase a casar, lle daría un disguso tremendo á súa nai. Como se a esta lle fose a parecer mal unha multimillonaria.
     -¿Eh? ¿Tú crees que a una madre puede parecerle mal una multimillonaria?
     Conforme progresaba na formulación desta última pregunta, ía Xesús abrindo un sorriso que, ao cabo, rematou nunha gargallada solitaria. Logo, levou o dedo indicador á fronte como se quixese furala, no xesto consabido para se referir a loucura, ao mesmo tempo que, falando de novo coa camareira italiana, dicíalle:
     -Funny!
     -¿Eh?
     -Funny.
     -Funny?
     -Funny!
     E Xesús ría. Desconcertada, case atordoada, a camareira deu volta, pero Xesús chamouna:
     -Ascolta!
     Puxo a rapaza xesto como de estar preparada para escoitar moi formalmente.
     -Alora, non sapete si é libera la cafetera del Pierrot?
     -Non lo so. Ma, perchè non lo chiedi?
     -E que me dissi...me dijo Zanetti que estaba libre -dixo Xesús, renunciando finalmente ao seu italiano disparatado e sen facer caso, porque non a entendera, da pregunta da italiana.
     Tiña Xesús, por aquel tempo, unha especie de obsesión polo movemento laboral das decadentes cafeterías que a influencia latina ía metendo no ámbito londinense. Non é que pretendese de maneira concreta e inmediata o posto de encargado dunha máquina de café-exprés; entre outras causas, porque nin tan sequera sería compatible coas condicións legais baixo das que, quizais non de moi boa gana (como polo demais pasaba con tódolos seus camaradas españois, incluíndo, naturalmente, ao propio Anselmo), as autoridades británicas lle deran permiso para residir en Londres. Que a máquina de café do Pierrot estivese ou non desocupada, a Xesús, personalmente, non lle había repercutir en nada. Máis ben, aquel obsesivo preguntar polas prazas desocupadas das cafeterías habería que consideralo como froito dunha necesidade de evasión. Efectivamente, Xesús traballaba de cociñeiro na casa dun xeneral retirado. A familia estaba composta, simplemente, polo xeneral e mais pola xenerala. Pero Xesús aborrecía o traballo aquel de cociñeiro e aborrecía tamén ao vello e fachendoso matrimonio do que dependía. E consolábase pensando que algún día había tornar ao traballo nas cafeterias, que había tornar para as cafeterías como torna un fillo pródigo, porque delas estivera vivindo por máis de dous anos, e agora estes dous anos lembrábaos case como unba Idade de Ouro --anque fose mesmamente o desexo de mellorar de situación o que o rempuxara a entrar na casa do xeneral de cociñeiro: tráxico erro que aínda non sabía como remediar.
     Novamente alonxárase a italiana para atender a uns clientes ingleses. Os clientes ingleses aparecían sempre con aire tímido e abraiado, como se pisasen un ambiente no que podían recibir insospeitadas sopresas. Ben seguro, non naceran para aquel tipo de cafeterías. Embaixo -porque La Chaumière, ao fondo, tiña un local catro banzos máis baixo có da entrada- o tocadiscos automático funcionaba sen parar e a base de rock and rolls, mesturados de cando en cando cunha melodía con feitura de vals, na que a cantante unha e outra vez repetía a frase: Che sarà, sarà.
     Cando a italiana se volveu poñer no radio de acción de Xesús, este díxolle:
     -Domano dono io un party. Doy un party yo, mañana. ¿Quieres venir?
     -M' beh, che è questo?
     -¡Un party! No sapete lo que é un party? Vino e baile.
     -Domano è un brutto giorno. Me tocca lavorà, me tocca.
     Era inevitable que Xesús invitase a todo exemplar feminino co que tivese ocasión de falar a un party imaxinario, por el organizado; e non lle importaban nin a idade, nin a presencia física, nin o estado civil do exemplar. A italiana de La Chaumière, a pesar das veces que Xesús lle ofrecera tal invitación, sempre tardaba en comprender o do party. Ademais, a Xesús entendíao mil veces mellor cando non pretendía el falar italiano.
     De alí a pouco, abandonaban La Chaumiére. Camiñaron, por Park Lane, cara a Marble Arch.
     -¡Un domingo como hoy en Madrid!-arelaba Xesús.
     Que party máis extraordinario podería organizar alí, dixo.
     Con dúas chamadas telefónicas, seguiu dicindo, podería xuntar media ducia de amigas. Mercaría logo unhas botellas de viño. Música e local, xa os tería. Habíalle saír todo por pouco máis de vinte pesos. Alí, en Madrid, había outro ambiente, outra animación.
     -Domingos tan aburridos como éste, yo no los pasé en mi vida. Lo que me molesta más es tener que retirarme tan temprano. ¿No te fastidia?
     En Madrid, dixo, pasara dous anos sen nunca se deitar denantes das cinco da mañá.
     Cambiando de ton supetamente, afirmou:
     -Eso también es excesivo, ¿verdad?
     Verdadeiramente, pensaba Anselmo, vivir como Xesus vivía, sometido a unha disciplina de criada doméstica, era duro.
     Agora sopraba un lixeiro vento frío. Anselmo e mais Xesús estaban cansos, porque levaban a tarde enteira andando dun sitio para outro.
     Xesús dixo que lle estrañaba non ter recibido carta ningunha da súa noiva nos últimos catro días.
     Era, de fixo, a última preocupación obsesiva de Xesús: as cartas da noiva.
     Afirmou que ela debería ter recibido a última carta súa faría máis dunha semana. Polo tanto, a contestación dela debería ter chegado o sábado anterior como moi tarde.
     Dixolle Anselmo que se cadra se perdera.
     -No creo.
     Sería a primeira vez que lle pasase iso. A el, dixo, nunca se lle perderan as cartas. Nin as escritas por el, nin as que lle escribiran.
     Confesou Anselmo que a el tampouco.
     De repente, Xesús dixo que ía escribrlle á noiva unha carta propoñéndolle que casase con el dentro dun ano.
     Así que tivese un traballo na cociña dun restaurante, dixo, podería casar. E se a muller entraba a servir nunha boa casa, poderían xuntar entre os dous un soldo bonito: mesmo poderían aforrar varios miles de pesetas ao ano. Ela o que tiña era que aprender a cociñar paellas e algún outro prato típico español, e nin dous días lle levaría aprendelo.
     Afirmou Xesús que os ingleses tiñan estómagos moi tolerantes. Contou que unha vez lle dera a el por facer unha tortilla de patacas na casa dos xenerais. Non as fixera case nunca e o fracaso fora total. Non había semellanza ningunha entre aquilo que a el lle saíra e as tortillas de patacas.
     -Oye, ¿pues quieres creer que nunca tuve tanto éxito con un plato?
     A xenerala felicitárao; non facía máis que dicir da tortilla: Wonderful!, wonderful!, e o xeneral, como sempre, dáballe a razón.
     -¿Que te parece?
     Wonderful!, wonderful!, repetía Xesús sen se rir abertamente, pero coa voz traspasada por algo así como unha risa silenciosa, e era unha tortilla tan infame, que el mesmo fora incapaz de comela.
     Pero agora xa aprendera, engadiu Xesús.
     -Ahora las tortillas de patatas me salen bárbaras, macho.
     Cando marchasen os xenerais invitaríaos, a Anselmo e máis a Artemio, a unha das súas tortillas de patacas, prometeulle Xesús a Anselmo; así comprobarían se lle saían ben ou non. A Igartua xa o invitara.
     Preguntoulle Anselmo se é que ían deixalo a el sólo na casa os xenerais. Xesús dixo que si, que quedaría el sólo os tres ou catro días que pasarían os xenerais fóra de Londres, invitados por uns amigos. Dixo tamén que non pensaba que Harry, o fillo da xenerala, aparecese pola casa durante eses tres ou catro días.
     Unha vez máis, falou Xesús en contra do matrimonio aquel. Do marido, negou que puidese ser xeneral "de carreira". Notábase ben que non o era, dicía Xesús. Á muller chamouna inmoral. Ambos, segundo el, divorciaránse, respectivamente, da muller e do marido primeiros, para casaren eles. E o máis curioso era que, así e todo, se tivesen por católicos.
     Ela, tendo un fillo, non debera ter casado outra vez. Iso non era propio dunha persoa con conciencia.
     -¿No te parece?
     Ao fillo, asegurou Xesús, a xenerala tíñalle medo.
     -No me extraña -dixo.
     O fillo coñecíaa ben e tratábaa como se merecía. Sempre que ía vela armáballe unha liorta. Menos mal que ía pouco.
     Xesús falou ben, en cambio, como tamén era nel o acostumado, dunha irmá da xenerala, muller dun xuíz da High Court: na casa deles un curmán de Xesús estaba de butler. Pola irmá esta era por quen lle deran a Xesús o traballo cos xenerais.
     A irmá si que era simpática e boa.
     -A mi me quiere mucho.
     Contou Xesús que se convertera ao catolicismo despois dunha viaxe a Italia, e dixo que estaba seguro de que a xenerala se fixera católica namais que por imitala. Mais, opinou logo Xesús, eran, todos eles, católicos por snobismo.
     -¿No te conté lo que me pasó en Navidades? -preguntoulle Xesús a Anselmo.
     Xesús contouno.
     Era o xuíz da High Court dono dunha casa de campo nun pequeno pobo de Surrey. A ela foran pasar o Nadal os xenerais e tamén Xesús. O curmán de Xesús non estaba, en cambio; estaba de aquela en Madrid, disfrutando dun permiso.
     O día da noiteboa, despois de cear, marcharan todos para a misa, que era, naturalmente, moi solemne. Ían, ademais de Xesús, os dous matrimonios con tódolos fillos -mesmo Harry, o fillo da xenerala-, e algúns familiares do xuiz. Como andaban mal de coñecementos litúrxicos e non sabían ben cando tiñan que se axeonllar ou que ficar de pé, estaban todos atentos ao comportamento dun católico "de sempre", como era Xesús. Pero Xesús, anque "fondamente católico", era de vida relixiosa descoidada e, en materia litúrxica, tan pouco perito coma tódolos outros.
     De xeito que, para Xesús, era unha situación do máis violenta; estaba pasando momentos angustiosos. E, de súpeto, ao facer o crego como unha lixeira xenuflexión, Xesús axeonllouse, e todos o imitaron...
     -Y resulta que aun no había que arrodillarse, macho...-Xesús ría entrecortadamente-. Figúrate, en una misa de lo más solemne...
     Xesús non sabía se erguerse ou quedar axeonllado. A xenerala seguía tamén axeonllada atrás del e, pensando que pola súa culpa estaba ela facendo o ridículo, pouco faltou para que se lle escapase a Xesús unha gargallada.
     Chegaron a Marble Arch e colleron por Oxford Street.
     Xesús falaba da noiva de novo. Dicía que lle estrañaba o da carta. Era moito retraso. Íalle escribir dicíndolle que ou lle mandaba unha carta por semana ou reñia con ela. Íallo dicir así, abertamente. Unha carta por semana pouco traballo levaba.
     -¿No es verdad?
     Se realmente ela o quería, debía saír dela mesma escribila. E Xesús volveu insistir en que non se explicaba o retraso aquel.
     Anselmo decatábase de que nin se o explicaba, nin facía esforzo racional ningún para explicalo, nin asumiría os resultados dos esforzos racionais que os demais fixesen por el.
     De súpeto, reviraron radicalmente os pensamentos de Xesús. Afirmou outra vez que casaría coa noiva de seguida. Vivirían apretados por algún tempo, pero así que pasasen catro anos, cando lle desen a el dereito para traballar no que quixese na Gran Bretaña, non se cambiaría nin por un enxeñeiro de camiños español.
     -Porque a mí los noviazgos largos no me gustan.
     Despedíronse xa preto de Oxford Circus. Xesús foise autoconvencido da comenencia de casar canto antes. Xesús autoconvencíase e dábase azos a el mesmo moi doadamente, en desdobramentos un tanto infantiles da personalidade.



     ANSELMO TORNOU para a casa no metro. Vivía preto de Paddington Station.
     Cando entrou no dormitorio, xa estaba nel Artemio, paseando, coas mans nos petos dos pantalons.
     Era un grande dormitorio de catro camas: a de Anselmo, a de Artemio, a de Laureano e mais a de Marcos. Estes dous aínda non chegaran.
     Artemio e Anselmo eran paisanos, ambos orixinarios da Galicia interior. Levabanse fraternalmente.
     Acordaron ir tomar unhas tazas de té na cafetería de Paddington Station. Nela buscaban acougo moitas noites, anque tampouco con enteira tranquilidade, pois frecuentemente, despois da hora límite legal para despachar nos bares, viñan policemen a preguntarlle á xente se estaba viaxando -are you travelling, please?- e os que non estaban de viaxe, tiñan que marchar de alí, en cumprimento da lei.
     Artemio xantara na casa dun amigo español, chamado Felipe, casado cunha rapaza inglesa.
     -¿Que tal a comida? -preguntoulle Anselmo.
     Díxolle Artemio que ben, e que a sogra de Felipe fora o que máis lle gustara de todo; era unha lady extraordinariamente simpática, moi afeicionada aos gatos.
     -Estaba o tempo todo acariñando o gato e dicíndome que era moi bonito, v e r y nice, e eu, naturalmente, contestáballe que si. Pero de repente preguntoume se nós en España tiñamos gato, e eu tamén lle contestei que si, porque comprenderás que, se lle digo que non, caio en desgracia con ela. Pero non agardaba eu a pregunta que me fixo despois.
     Artemio emprincipiou a rir.
     -¿Sabes cal foi?
     -¿Cal?
     -Que como se chamaba o gato noso.
     -¿E que lle dixeches?
     -A min, chico, non se me ocorría nome ningún e, para saír do apuro, díxenlle que se chamaba Paco.
     A Artemio agravóuselle o ataque de risa.
     -Habías ver ti á vella dicindo: Oh, Paco! Very nice, very nice name!; media hora estivo louvándome o nome de Paco; eu aínda non sei como puiden aguantar sen esmendrellarme de risa.



     A CANTINA de Paddington Station era moi grande; tiña un mostrador longo con moito persoal feminino servindo. Artemio e Anselmo tiveron que aturar pacientemente unha cola interminable para se faceren coas dúas cuncas de té. Con elas na man, foron para unha mesa que, de casualidade, acababa de quedar desocupada.
     -¿Que conta Xesús? -preguntou Artemio.
     -Nada.
     Pero seguidamente Anselmo dixo que quería casar. Artemio puxo cara de asombro.
     -Non me mates. ¿Que quere casar? Pero ¿como? Pero ¿é que se volveu tolo de todo? ¿Cando o decidiu? Porque a min nada me dixera.
     Artemio non saía do asombro.
     -Pero ademais se nin é noiva nin nada o que ten; se é unha rapaza que coñeceu catro días antes de vir para Inglaterra, de maneira que a terá visto catro veces ou cinco todo o máis.
     Falaron logo dos adiantos de Xesús no inglés. Artemio gozaba moito falando de Xesús, bo amigo del; lembrábao sempre con cariñosa ironía.
     -A señora do xeneral aprendeulle a pronunciar garden -dixo Anselmo.
     -Entón xa pronuncia ben seis palabras.
     Artemio enumerounas:
     -Garden, door, morning, matches, party e white coffee. ¡Ah! -dixo despois- e funny. Son oito.
     Mais Artemio non esquecía o proxecto matrimonial de Xesús.
     -¿Como podería discorrer tal idea? Eu é que non mo explico, anque de Xesús pode un agardalo todo.
     -Por pensar, pensa aforrar, logo de casado.
     Artemio botou unha gargallada.
     -¿Aforrar Xesús?
     Artemio dixo, e con razón, que Xesús non era capaz de aforrar nada. Así que daba xuntadas trinta ou corenta libras, mercaba unha chaqueta ou cravatas; principalmente cravatas, dicía Artemio; debía de ter máis de oitenta, e a maioría delas, naturalmente, non as usaba nunca.
     Un rapaz rubio, barbilampiño, cunha cunca de té tamén e algunhas pastas, veu para a mesa de Artemio e Anselmo. Acenderon, Artemio e Anselmo, os dous pitos derradeiros que ao primeiro lle quedaban no paquete.
     -Estou decidido a comprar o tocadiscos -dixo Artemio.
     Artemio contaba con cincuenta libras aforradas. Aforráraas sen fin concreto ningún, pero pensando, moi discretamente, que lle podían ser útiles, ou aínda necesarias, nun momento calquera.
     A idea de gastalas na compra dun tocadiscos presentáraselles aos dous amigos simplemente como unha lonxana e atraente posibilidade. Estaría ben comprar un tocadiscos. Era como un anhelo no que os dous coincidiran no curso dunha conversa intranscendente. Pouco a pouco, fora o tocadiscos tomando corpo na mente de Artemio, e agora era para el algo imprescindible e urxente.
     -Mercarei o tocadiscos e a novena de Beethoven, un disco calquera de Bach e o Concierto de Aranjuez, tocado por Andrés Segovia.
     -O último por patriotismo -dixo Anselmo.
     -Non -dixo Artemio-, pola guitarra de Andrés Segovia.
     Non tardaron en marchar. En parte, pola presencia do estraño aquel na mesa; tan calado e correcto, non obstante.
     Cruzaron a estación. Toda ela estaba chea de papeis, refugallos dos envoltorios máis diversos e proba do goce masivo do week-end: semellaban cadáveres dunha salvaxe e absurda batalla de papeis recén conclusa. Había tamén aínda intenso movemento de viaxeiros e as caras das persoas transparentaban o desexo de chegar axiña a casa.
     Para a casa encamiñáronse dereitamente Artemio e Anselmo.



     ATOPARON, NO dormitorio, a Laureano, coa radio posta. Entre os catro copartícipes do dormitorio alugaran unha radio, tendo en conta: primeiro, que a renda do aluguer era moi baixa, e segundo, e principalmente, que, para a aprendizaxe do inglés, conviña oílo falar pola radio. Pero sempre que a poñian era para escoitar música de baile e adoitaban poñela en emisoras continentais aínda non enteiramente colonizadas polo imperio do rock and roll.
     Música, aínda que non de baile, era o que Laureano puxera, mais Artemio dixo:
     -A ver se hai noticias.
     E cambiou a emisora.
     Tal interese polas noticias non era infundado: derivábase do perigo de que, dun momento a outro, se desencadease unha conflagración atómica universal. Porque o coronel Nasser decidira nacionalizar o canal de Suez, e os gobernos británico e francés protestaran sen resultado ningún, e logo tropas israelís invadiran parte do territorio exipcio, e o goberno británico ameazara con ocupar o canal se as tropas israelís non recuaban, e non recuaran, e despois tropas británicas e francesas desembarcaran en Alexandria en contra do parecer dos Estados Unidos, e a Unión Soviética podía disparar contra Londres proxectís teledirixidos de grande alcance...
     Artemio non atopou noticias. Volveu deixar a radio na emisora en que Laureano a tiña.
     Laureano preguntou se seguía o perigo de guerra.
     Laureano, de ordinario, vivía mentalmente despreocupado da situación política internacional e nacional. Nos momentos aqueles, achábase deitado na cama, coa súa blonda cabeza -Laureano era loiro- pousada practicamente en dous cabezais, pois dobrara o cabezal polo medio, e fumando.
     -¿Que se segue o perigo de guerra? -dixo Artemio.
     E, moi sensacionalista, engadiu:
     -Non che me estrañaría nada que nestes mismísimos momentos estivesen voando cara a Londres uns cantos proxectís teledirixidos con cabezas termonucleares...
     Non por sensacionalista deixaba o suposto de Artemio de ser perfectamente posible. Laureano tomouno en serio.
Incorporándose no leito, dixo que, se a guerra estalaba, o que máis lle fastidiaría sería...non sabía como expresalo...o tonto que sería...porque entón ¿para que      viñeramos ao mundo? ¿Para rematar así?
     -Estás hoxe moi profundo, Laureano -díxolle Artemio -. Non te coñecía eu nesa faceta.
     -Ti coñecíalo namais na faceta hosteleira -dixo Anselmo, faltando á verdade, porque Laureano revelárase xa en moitas facetas.
     Dende logo, tamén Laureano como Anselmo, como Artemio, como Marcos, como Xesús, como Igartua, como tódolos españois non comprendidos en casos especiais: enfermeiros, maiordomos, adiñeirados, homosexuais ou becarios -tamén Laureano traballara en Londres no Ramo da Hostelería, aínda que sendo el veterinario, ademais de tipógrafo. Traballara no restaurant de Victoria Station. Estes socorridos traballos en restaurants, cafeterías, hoteis -o máis común era lavar cuncas, vasos, pratos, ou sexa, traballar no washing up, como se adoitaba dicir- non eran desempeñados, de ordinario, legalmente, pero a Policía facia máis ou menos como se non soubese nada e non acostumaba molestar a ninguén ata pasados uns meses. Despois de todo, como eran pequenos os salarios e facia falta man de obra, carecía de gravedade a infracción da lei e saían todos máis ben beneficiados. Polo demais, non faltaban xestorías que procuraban traballos ilegais a cambio dun mes de salario ou algo semellante. Anselmo fora cliente dunha rexida por un rapaz irlandés.
     Para o español que legalmente quixese traballar no Reino Unido, había case namais que estes tres camiños:
     A)- O camiño sanitario (enfermeiro).
     B)- O camiño do servicio doméstico (maiordomo ou butler)
     C)- O camiño de camareiro.
     De tódolos xeitos, o anterior esquema e superficial. Na realidade, todo era máis complicado.
     Pero agora Laureano estaba mal, porque levaba sen traballo varios días.



     ACORDOU LAUREANO abrir o balcón porque, segundo el, a atmósfera estaba viciada. Home preocupado pola hixiene, non fixo caso das protestas conxuntas de Artemio e mais de Anselmo, baseadas en que facía frío. Anselmo sentárase na única silla que no dormitorio tiñan e Artemio estaba mudándose de roupa. Meteu o seu traxe no armario -tamén único e empotrado na parede-; despois andou a remexer dentro do armario algunhas prendas e acabau caéndolle aos pés o sombreiro de Laureano. O sombreiro de Laureano fora obxecto de numerosas críticas, porque, a máis de ser unha prenda rara -non había outro ningún coñecido-, estaba vello e porco e mal conformado e, por outra banda, de acordo co xuizo unánime dos amigos, non tiña Laureano cabeza axeitada para levar sombreiro.
     Dixo Artemio que o sombreiro aquel era un foco de suciedade e que, se o volvía atopar, o chimpaba polo balcón.
     Laureano afirmou que, por el, podía tiralo.
     Era unha sorprendente reacción de Laureano, que destacara sempre como heroico defensor do sombreiro; unha reacción que só a perspectiva dunha conflagración atómica universal xustificaba.
     -¿Que podo tiralo?
     Co sombreiro na man, Artemio daba mostras de desconcerto. Non era capaz de tiralo así, fríamente. Pero, por se acaso, Anselmo interveu:
     -Agarda, non o tires. Déixame poñer a min de porteiro.
     Anselmo foi ao balcón e nel púxose de costas á rúa. Díxolle a Artemio que se colocase enfronte del, na banda contraria do dormitorio, e que dende alí lle tirase tres veces o sombreiro, a ver se llo daba coado. Artemio, efectivamente, tirouno por tres veces, pero as tres o parou doadamente Anselmo. Logo cambiaron de postos; Artemio foi ao balcón de porteiro e Anselmo quixo marcarlle o gol. Tamén infructuosamente. A primeira vez, Artemio parouno; as outras dúas veces, Anselmo, tratando de disparar tiros difíciles, apuntou ao ángulo superior esquerdo do balcón, mais apuntou mal, demasiado alto, e estrelouse o sombreiro na faixa de parede entremedias do balcón e o teito. Namentres, Laureano, que estivera contemplando dende unha esquina o desenrolo deste novo deporte, tomáralle gusto tamén, e quixo probar sorte, primeiro no ataque, despois de porteiro. Así continuaron, turnándose os tres, e ao pouco tempo suaban os tres en mangas de camisa e o sombreiro seguía no dormitorio. Ensaiáronse os tiros baixos, e ao primeiro parecían moi perigosos, pero posteriormente utilizouse unha renartería máis fina, que consistía en enganar ao porteiro, facéndolle pensar que o tiro ía ser baixo e realizalo despois alto e viceversa. Ao cabo, inesperadamente, nun tiro nin alto nin baixo, relativamente doado de parar, Anselmo marcou gol, sendo Artemio porteiro, e saíu o sombreiro voando na noite.
     Así pasaban o tempo.
     Laureano dixo que estaría ben que lle houbera caído o sombreiro a alguén na cabeza.
     Quedaran os tres sen folgos e esguedellados. Laureano volveu deitarse na cama; Artemio emprincipiou a ler unha novela. Anselmo lavaba os dentes. Ningún dos tres había cear aquela noite, e non por falta de fame. Anselmo nin sequera tiña cartos para un infame pork pie de Paddington Station. Gañaba demasiado pouco para as débedas que contraera.
     Estaban deprimidos, coa conciencia como pesarosa.
     -Laureano, ti sentes a perda do sombreiro, ¿non é certo? -dixo ao cabo Anselmo.
     -¿ Yo ?¿Por qué?
     -Si, Laureano tíñalle moita lei ao sombreiro -dixo Artemio.
     -Ademais, era un sombreiro simpático -dixo Anselmo-. Podemos rescatalo.
     Rescatalo poderían, pero, ¿quen era o que baixaba por el? Segundo a teoría de Anselmo, caía o deber de baixar en Artemio, por non ter privado o gol. Segundo a de Artemio, caía en Anselmo, por telo marcado. Logo, tanto Anselmo como Artermio, pensaron que o máis obrigado a baixar era Laureano, como propietario do sombreiro.
     Non baixou ningún.
     Media hora máis tarde, aproximadamente, sentiron falar abaixo -o dormitorio daba a unha pequena praza tipicamente londinense, pacífica, sempre deserta, chamada Queen's Gardens-, diante da porta da casa, a Marcos. Tornaba do traballo e despedíase de outro rapaz español que traballaba con el e vivía nunha rúa non distante. Artemio, dende o balcón, díxolle a Marcos que buscase e subise o sombreiro. Marcos obedeceu. En resumidas contas, a defenestración do sombreiro de Laureano non foi tan grave como a histórica Defenestración de Praga.