Polafía: Xirarga-Beariz (Ourense)
Lugar: Local Veciñal de Doade
Data: 1 de outubro de 2011
Informante/Intérprete: Celso Fernández Sanmartín
Idade no momento da gravación: 42 anos
Xénero: Conto
Gravado por: Ollo de Vidro
Editado por: e~xenio
asociación de escritoras e escritores en lingua galega
Polafías
Puntuación:
Grazas polo seu voto!
Votos: 17
2150 reproducións desde o 14 de outubro de 2015
Texto de presentaciónNaceu en Lalín en 1969. É licenciado en Filosofía pola Universidade de Santiago de Compostela. É escritor e autor de libros de poesía como Divagacións iú (edición de autor, 1991), O tigre das cenorias (edición de autor, 1994), Sen Título (edición de autor, 1995), Propiamente son captivo (Letras de Cal, 1997), Fucsia, talladas, estampados, boca (Alvarellos, 2001) e da obra colectiva Letras novas (2008, AELG). Tamén cultiva outros xéneros como o recentemente publicado Gratas e Boas Novas (Alvarellos, 2011), un libro inclasificábel, de imaxes, de cartas e postais; en resumo, un libro de poesía sen versos.
Celso execeu como animador na Residencia de Maiores “Nosa Señora das Dores” de Lalín, elabora e pon en práctica proxectos de dinamización sociocultural e artística, e, sobre todo, é un extraordinario narrador, un excelente contador de contos e historias tiradas maioritariamente da tradición oral.
Impartiu e imparte numerosos obradoiros e cursos sobre animación sociocultural, sobre terapias de convivencia e ocupacionais en centros de maiores ou preventivas para persoas enfermas de alzheimer ou para discapacitados. Sempre, ou case sempre, son os contos e o seu valor e uso educativo, como o das lendas e o das historias de tración oral, os recursos básicos do seu quefacer; e sempre, ou case sempre, son os nenos e os maiores os seus principais referentes.
Acompaña sempre o seu currículo cun ideario da actividade de contar contos e historias con lemas como Bicoca de boca en boca, Contos que non falten ou Os contos non son conto…
Di que contar é un oficio que todos temos, e logo de explicar que leva recollendo contos e historias inconscientemente toda a vida, di que comezou por casualidade neste oficio de contar, unha actividade de amor, sentido e paixón: pola lingua, pola oralidade, pola comunicación, por pensar que non se perda un verdadeiro tesouro de historias e contos e ilo por aí mostrando e ofrecendo coa boca aberta e coa boca chea. Confesa tamén devoción polas persoas maiores, culturalmente refeitas na oralidade, polo vivo interese que poñen nas historias, nos contos e nas memorias que contan, porque saben “elaborar un momento”. Di que o seu fardo ou repertorio está composto basicamente por contos, historias e memorias ligadas á tradición oral galega e tamén á europea, (na que temos arte e parte), asentadas na cultura agrícola-gandeira e pedestre.
Eu quero contar aquí un caso moi lastimoso e este vai ser o último que conte porque é un caso tan lastimoso que di, nombra e refire aquelo peor que lle pode pasar a unha persona nesta vida. (...) Aí estamos, pódenlle pasar moitas cousas. Cada un tómaas como lle parece, entonces unhos tomarán peor esto co outro. Pero, o peor de todo é o que lle pasou a un d'alá, non vou decir de donde, que lle chamaron un veciño/ díxolle un día:
—Ti es bobo.
E dixo el:
—Eu bobo non son.
Dixo:
—Es bobo, es.
Dixo:
—Que non son bobo! Que son monosílabo!
O sea que era bo na máis.
Díxolle:
—Non, es bobo.
E non collen, tódolos da parroquia, parécelles ghracioso, e todos lle chaman bobo! E un pódese fartar, ou non? E el era un home, xenio tiña pouco, pero un pouco tíñao. E un día fartouse e subeu á cociña e colleu un coitelo e baixou á corte e matou un boi. Cando contei hai pouco, este mismo conto en Vigho, nun instituo, botaron as maus á cabeza. Dixeron: Ai, un asesinato! E dixen eu: Como un asesinato? Matou un boi! E entendían que non era un boi dos das vacas ((risas do público)) que era un boy dos das despedidas de solteira. ((risas do público)) E dixen eu: Non, ese é moi moderno, o conto este é antighuo. É un boi dos das vacas. Moito cambio Ghalicia en pouco tempo!
Pois, cando matou o boi, con que intención o fixo? Quitoulle a pel, asou a carne, o boi inteiro, chamou aos veciños e díxolle:
—Vide, hoxe douvos eu o xantar.
Comeron e beberon á súa conta canto quixeron e cando acabaron, dixéronlle:
—Tes razón, ti bobo non es, ti es bobo e medio. ((risas do público))
El non tiña nada de que ghañar a vida e ¿que fixo? Colleu a pel do boi e encartouna e díxolle aos veciños:
—Vou vender a pel deste boi a Santiagho. I onde se venden en Santiagho as peles dos bois?...El n'o sabía; anduvo pola plaza d'abastos arriba e abaixo, pero n'a vendeu e botouse a chover, ¡cousa rara en Santiagho! E que fixo? Desencartou a pel, el coroza non tiña, e botouna por riba e púxose onde o voladizo dunha casa e doulle o sono. E cando estaba durmindo sinteu que lle picaban na piel, e mirou de reollo e veu que era un corvo que se pousara alí e picaba nela. E que fixo? Envolveuno i atoulle unha (varaciña) a unha pata e andaba co corvo de paseo, seica, por Santiagho adiante, e pasou por onda a praza de Mazarelos, i hai alí unha tenda de alfombras, víronlle a pel do boi:
—Canto quere por esa pel do boi?
—Canto me dan?
—Tres pesos en prata.
E vendeulla. E colleu os tres pesos e fixo unha cousa moi rara. Foi a unha casa de xantar e colleu un peso e meteuno debaixo da alfombrilla da entrada. E colleu outro e tirouno no paraghueiro e colleu o que lle quedaba e meteuno debaixo da pata da mesa na qu'el se puxo. Puxéronlle un prato/
—Póñame dous.
—Espera por alghén?
Dixo:
—No. Un p'o corvo i outro pa min.
Dixo:
—Pero mire que aquí aos corvos non lle damos de comer coa xente na mesa.
Dixo:
—Eh,h,h! Este corvo non o traten de menos porque lle é sabio i adiviñador.
Dixo:
—E logho que adiviña?
E non lle tira dunha pluma do rabo e fai o corvo ((gralla como un corvo)) Pero caraja é entender que quería decir! Pero aquí xa sabemos que os animais falan!
—E logho que dixo?
—Pois dixo que se miraban debaixo da alfombrilla da entrada, que habían topar un peso en prata.
E foron mirar. Carallo!
—E que máis sabe?
((volve grallar como un corvo))
—Que se miran no paraghueiro, hai outro peso en prata.
Dixo:
—Ouh,h,h! E que máis sabe?
((volve grallar como un corvo))
—Que esta mesa está coxa porque debaixo dunha pata ten un peso en prata.
—Véndano-lo corvo.
—No. Faime moi boa compañía.
E, non llo vendeu, de primeiras. Pero, dixéronlle os outros:
—Dámoslle o que nos pida por el.
Dixo:
—Bueno, pois logho, déanme/
Aquí o conto actualízase, pa que se entenda ben, non imos andar falando de maravedíes nin de onzas de ouro.
Pedíronlle cinco mil euros polo corvo e déronllos e volveu el pa aldea e dixéronlle os veciños:
—Que bobo, vendíche-la pel do boi en San/?
Dixo:
—Vendín.
—E canto che deron por ela?
—Cinco mil euros.
—Cinco mil euros?
E non matan tódolos bois que teñen na parroquia ((risas do público)) non lle quitan as pieles, vanas vender a Santiagho e ¿vendéronas? N'as venderon. E volveron pa aldea arrabiados contra o mozo. Fóronlle á casa, chamárono á porta pero el non abreu. Entón déronlle un castigho de portas pa fóra, cagháronlle todos alí diante. E viñeron seis días seghidos de sol e a merda secou, cousa normal, i ao sexto día, o mozo abreu a porta cun saco nunha mau, unha vasoira na outra, varreu a merda p'o saco e díxolle aos veciños:
—Vou vende-la vosa merda a Santiagho.
E cheghou a Santiagho e alí na rúa do Franco, onde empeza, contra a alameda, hai unha bocarrúa que se mete, unha tenda de cosméticos de Yves Rocher que fai esquina. Púxose co saco aberto preghonando: Atención, señoras e señores, vendo aquí, unha lama moi boa pa o cutis. Ao que é vello pono novo, ao que é feo vólveo ghuapo!
I a xente por se ver ghuapa e nova, ghasta unha de cartos en cada merda! ((risas e aplausos do público))
Compráronlle o saco inteiro! Canto ghanou con aquel saco de merda? Cinco mil euros.
Cheghou á aldea, dixéronlle os veciños:
—Que bobo, vendíche-la nosa merda en San/?
Dixo:
—Vendín.
—(Xa) canto che deron por ela?
—Cinco mil.
—Cinco mil euros?
E non cagharon un mes inteiro p'o remolque dun trator, oh! Aos quince días tíñano cheo, puxéronlle as sobrebalderas e cando o tiñan a rebordar, arrancaron con el de cara pa Santiagho. Entrando polo Castiñeiriño paráronos os municipais, levábano destoldado, metéronlle unha multaza por mercancía perigosa. Volveron con el pa aldea, bascularon na cima dun prado, que era en costa, de cara pa o río, viñeron os de Medio Ambiente, pum! por actividades insalubres no medio rural, metéronlle outra multa ghrande. I eles non llo perdonaron ao mozo. Fóronlle á casa, rompéronlle a porta, sacárono fóra polos colares, tirárono ao camiño. E plantáronlle lume á casa. I o mozo quedou mirando como lle ardía. (...)
Cando lle acabou de arder a casa, esperou que enfriara a borralla/ Colle un saco, varre a borralla pa un saco e dille aos veciños:
—Vou vende-la borralla da casa a Santiagho.
((risas do público))
I era ano como foi o ano pasado, ano santo, ano xacobeo. E púxolle na porta da catedral sin decir palabra, co saco aberto, i os turistas i os pereghrinos, todos con tanta ghana como teñen de levar un recordo de Santiagho/ Levaron un libro hai pouco da catedral, outro leva unha factura dunha mariscada. Sempre cousas interesantes que nos sobran aquí, por eso as deixamos á mau de calquera.
E a xente preghuntábelle:
—E logho usté que vende aí?
—Estas son, as cinzas do cabalo do Apóstol Santiagho, en paz descanse!
—(incomprensíbel) Véndanos unhas pouquiñas pa levar de recordo!
Vendíallas en vasiños pequenos. Canto ghanou con aquel saco de borralla? Cinco mil euros.
E, ca misma, volveu pa aldea. Dixéronlle os veciños:
—Que bobo, vendíche-la borralla?
Dixo:
—Vendín.
—Canto che deron por ela?
—Cinco mil eu/
—Cinco mil euros!
Daquelas as casas no rural n'as paghaban nada. E non lle plantan lume ás casas! ((risas)) Non collen a borralla, métena en sacos, lévana a vender a Santiagho e, vendérona? N'a venderon. E volveron pa a aldea coa idea definitiva do que querían facer con este rapaz.
Dixéronlle:
—Así que, ghústanche os sacos, verdá?
Abriron un saco e metérono dentro. Pecharon o saco e botárono ao lombo.
—Ímoste tirar ao río. Vas afoghar, acábanseno-los problemas que temos contigho.
El iba no saco, iba decindo:
—Eu non quero, eu non/!
Dixo:
—Vas, vas.
Bueno.
—No, ir xa sei que vou pero non vou de boa ghana.
Dixo:
—No, pero vas.
E iban de cara pero deron as dúas da tarde e ás dúas era a hora que xantaban e non querían xantar frío e inda non chegharan ao río, e deixaron o saco atado a un carballo, e dixéronlle:
—Quédache media hora máis de vida. Aprovéitaa.
E, el estaba alí no saquiño dicindo:
—Eu non quero, eu non quero!
Eles todos marcharon e ¡non pasa polo camiño un home cun rabaño de ovellas e de carneiros! Ve un saco atado
a un carballo decindo: Eu non quero, eu non quero!
É unha estrañeza. Abre o saco pola curiosidá e di:
—Pero, que é o que non quere, oh?
Dixo:
—Non quero.
—Pero o que?
Dixo:
—Non quero.
—Pero que é o que non quere?
Dixo:
—Non quero! Que me levan á forza pa me casar cunha filla do rei que lle quedou aghora solteira de seghundas i eu non quero!
E díxolle o home:
—Ai, pero quero eu!
Díxolle:
—Pois métase usté no saco.
((risas))
E meteuse o outro no saco e marchou el cas ovellas e cos carneiros. E chegharon os veciños, desataron o saco, botárono ao lombo, rindo todos de cara p'o río. Estrañoulles. O que iba no saco, iba decindo:
—Eu vou moi contento! Vou de moi boa ghana!
Cando cheghan con el ao río, non o botan ao medio e medio, ven afonda-lo saco, volven pa aldea sacudindo nas maus coma quen, un traballo feito, unha ansia fóra!
E cando cheghan á aldea, non topan ao mozo co rabaño das ovellas/
—Pero válghame noso señor! Como é posible? Se te acabamos de botar ao río metido nun saco.
E díxolle el:
—Que sorte a miña!
—Pero, como que sorte?
Dixo:
—Si, porque o río polo fondo vaivos cheo de ovellas e de carneiros.
Dixo:
—I eso é certo?
Dixo:
—Ide mirar.
...Alá van todos correndo pa o río. Cando cheghan alí/ Claro, o río iba fondo e levaba a augha atoldada e non vían. E díxolles el:
—Non, home non. Tedes que facer como eu fixen. Vanvos polo fondo, ilas buscar.
E o que era flaquiño, botábase ao río seique e decía: Cada merghulliño, un carneiriño! Chapatof!
E o que era ghordo decía: Cada merghullón, un carneirón! Chapatof!
E foron aparecer todos alá na ría de Pontevedra, i o mozo este quedou dono de todo i alcalde de ninguién. I, aí, acabou o conto.
Autor/a da transcrición: e~xenio
Contacto: polafias@aelg.org