Margarita Lamela Louzán: Moi boas tardes e benvidos, benvidas e benvidos a este auditorio Baldomero Cores. Da man da Asociación de Escritores en Lingua Galega, aquí representada por Lois Pérez como responsable da organización desta pola/ polafía, e tamén do noso poeta mariñeiro Xosé Iglesias, presenta, presentamos Atrás da balea, unha xornada que contribuirá a difundir unha parte da historia da baleeira de Caneliñas da man dalgúns dos seus antigos traballadores.    
Caneliñas foi a pranta de aproveitamento de baleas máis grande da península ibérica e a derradeira de Europa en, en pechar a súa actividade. No seu último período convivíu con, coas outras dúas factorías que existiron en Galicia: a baleeira dos irmáns Massó en Cangas do Morrazo, Pontevedra, e a factoría de Morás en Xove, Lugo.  
As tres pertenceron a IBSA (Industria Baleeira SA) pero a historia da pranta de Caneliñas rematou, rematón, remóntase a 1924 cando a Compañía Baleeira Española mercou aquí unha fábrica de salación, salazón e tres hectáreas de terreo. Este foi o comezo dunha historia que con diferentes etapas rematou no ano 1985.    
Hoxe están con nós Manuel Caamaño Martínez, Manuel Trillo Fidalgo, Vitorio Caamaño Vázquez e Jesús Manuel Blanco Costa. Eles contaran as súas vivenzas e experiencias na época dourada desta factoría alá polas décadas dos anos sesenta e setenta, especialmente a partir de 1972, cando despois de establecer unha relación comercial con tres empresas xaponesas para a exportación de, da carne da balea a aquel país, comenzaba a última e máis  produtiva etapa da compañía.      
Vai ser unha tarde de lembranzas e emocións. Moitas gracias, e déixovos cos protagonistas. 
((Aplausos))
Lois Pérez: A ver si non rompemos nada xa no minuto un. Ben e,e,e moi boa tarde e,e,e a todas e todos. Moitas grazas por vir e,e,e grazas á,á,á á alcaldesa pola, polas súas palabras, pola súa benvida. Eu chámome Lois Pérez, pertenzo á,á,á como ela ben dixo, á Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega e,e,e antes ca nada quería un pouco esplicar e,e,e un pouco a natureza i a motivación desta, desta actividade, deste encontro que hoxe,e,e vai ter lugar, non? aquí cos, cos compañeiros ceenses e con, con Xosé Iglesias a que llen agradecemos tamén moito a súa, a súa participación.
As polafías son e,e,e unha iniciativa que na súa palabra, porque realmente a polafía como tal é un neoloxismo, non esiste, pero si mestura o que o, o que tradicionalmente eran ese, as palabras que se refiren a eses encontros e,e,e normalmente despois do,o,o nas pausas do traballo ou nos momentos de festa ou nos momentos de, de cobrar folgos onde e,e,e a xente se encontraba e,e,e fundamentalmente no, no ámbito rural e contaba, cantaba, e,e,e i aí tiñan e,e,e lugar unha serie de intercambios e manifestación, non? do noso folclore, da nosa literatura de tradición oral. Chamábaselles e,e,e fiadas ou filandón, filandóns, polavilas, non? E,e,e i esto de polafía pois é unha mestura, é unha homenaxe a todas esas palabras. Non? E,e,e o que a AELG fixo a través do,o,o de compañeiros nosos como Antonio Reigosa que é un dos outros compañeiros da sección de Literatura de Tradición Oral da nosa asociación, tamén da man do finado, do poeta Isidro Novo, outro compañeiro que estivo moi directamente implicado neste tipo de actividades, foi percorrer Galiza enteira e,e,e de arriba pa baixo, dende o Baixo Miño ata a Mariña lucense; dende,e,e a,a,a dende outros lugares da Costa da Morte atá a montaña de Ourense, case ata O Barco e,e,e por todo, por todo o país, foi ir mantendo este tipo de encontros pero, ademais, valéndonos das novas tecnoloxías que, que hoxe nos acompañan, tamén, e,e,e que nos permitiron gravar moitísimas horas de testemuños, de cantos, de contos, de bailes, de,e,e e dentro diso, e,e,e anécdotas, sucedidos, esperiencias de vida e,e,e co fin de que non se perdesen coas, pois, coas súas propietarias e propietarios, ca, cos nosos concidadáns senón que quedasen rexistradas e,e,e esas imaxes, ese, ese caudal de esperiencia, esa esperiencia de vida pra despois poder subila á web onde está dispoñible pra,a,a pra todo o mundo, onde se, onde está transcrito, e hai horas i horas de, de, de encontros deste tipo. Non? Que entendemos que é fundamental pra conservar vivo o noso patrimonio inmateiral, a memoria colectiva, a memoria tamén individual pero a memoria colectiva do, do país, do, do noso pobo. Non?Entón, baixo esta,a,a baixo esta intención é e,e,e pola que vimos, chegamos hoxe a Cee, e,e,e pois, obviamente, a falar de todo o que ten que ver coa, coa balea, do impacto que tivo na súa xente e, a este respecto, aínda que hoxe están eles catro, e,e,e dicirvos que é probable ou é o noso desexo que haxa algunha polafía máis dado que xa observaredes que hoxe somos aquí na mesa todos homes pero non significa que non haxa un importante caudal de esperiencias, tamén, das mulleres e de mulleres que por distintas razóns (...) Estou a pensar no caso de Fina, no caso de,e,e de Lidia pero,o,o dalgunhas outras e,e,e persoas que teñen a súa, tamén a visión da factoría e,e,e non puideron, non puideron estar hoxe malia que era a nosa intención que, que estivesen. Tamén, tamén contactamos coas compañeiras, mulleres moito máis novas, como María e Paula que fixeron un docu/ un documental precioso sobre, sobre esta cuestión, e tampouco puideron estar hoxe pero non significa que non, non vaiamos a seguir indagando i a seguir gravando e,e,e vir no futuro en breve a rexistrar máis testemuños i dende outras ópticas. Non? E,e,e tiña interese en aclararvos, en aclararvos isto.
E,e,e e dito isto, pois, quérolle dar paso a,a,a a Xosé Iglesias, o poeta do mar e darlle a benvida aos compañeiros, a,a,a a Vitorio, a,a,a a Manuel i aos, i aos outros dous compañeiros que están hoxe aquí con nós e,e,e e nada. Vai, vai ler Xosé un, un, un breve texto pra, pra comezar antes de, de entrar a,a,a escoitalos a eles. Moitas grazas. 
Xosé Iglesias: Bueno, grazas a todos por vir. Á alcaldesa polas súas palabras e a Lois por, por traer estas polafías á Costa da Morte. E,e,e bueno, empezo, en primer lugar, un pouco, pois, un pouco doído como, como todos os habitantes da Costa da Morte, supoño, por non ser capaces de, de manter viva esa memoria baleeira como si foron outros, outros pobos e,e,e pero bueno, hoxe estamos aquí para gravar toda, toda a palabra deles, e esperemos que Cee no futuro sexa un pobo relacionado directamente ca balea, donde a balea esté presente por, por todas as rúas e a xente veña aquí a saber de, de, da nosa tradición como cazadores de baleas.           
Todos os pobos que algún día cazaron cetáceos intentaron manter a través do tempo toda a memoria, tanto material como inmaterial, dos seus ancestros para situar o seu pobo no transcurrir da historia. Non temos que ir moi lonxe, mesmamente, a toda a franxa cantábrica onde poñen en valor por medio de museos cada unha das súas poboacións que algún día se adicou á caza das grandes baleas.
Envexable, é o proxecto Albaola donde eu estuven este ano do que me chamaron no Encontro de Embarcacións Tradicionais que se está a desarrollar en Pasaia, Euskadi, nada máis e nada menos, que están a construír unha réplica da nao San Juan, un baleeiro que afundeu en Canadá no ano 1565. Unha historia de película que está a encher, día tras día, o seu asteleiro de xente apaixonada do mar e dos cetáceos.
Un dos maiores museos flotantes que pusee hoxe en día Noruega é un baleeiro antiguo, o Southern Actor. Pouco antes de reconvertirse en museo, estuvera atracado nos peiraos de Cee, chamábase IBSA I, o seu destino era o temible soplete.
Nas Illas Azores, o mundo da balea é un dos motores económicos máis importantes, tanto pola musealización como polo avistamento direto de enormes cachalotes. 
Norteamérica foi o berce mundial dos grandes navíos veleiros adicados á caza, e manteñen intactos os museos na gran illa de Nantucket. Desa illa parteu o imaxinario Pequod co capitán Ahab no seu interior, e con un aprendiz, Ismael, chamado Ismael. A súa obsesión, cazar a gran balea, a balea das baleas: O terrible Moby Dick.
Unha vez pregunteille a un carpinteiro da Costa da Morte como se chamaba esa superficie onde delineaba as distintas cadernas dos seus deseños, pensei que me iba responder como faría un enxeñeiro naval mais non me dixo: (Incomprensíbel) de gálibus. A súa contestación foi simple e rotunda: "Chámase o chan de (Incomprensíbel)". 
Neste contesto literario aprendín dos baleeiros da Costa da Morte que o noso Moby Dick, realmente, chámase Chimán. A gran balea, o gran chimán. 
Estou ahora pensando, por exemplo, ahora, cando entramos en Dum/ en Dumbría que hai un letreiro que pon e,e,e Territorio Vákner, eu creo (...) Territorio Chimán. Estaría ben, non? Facer algo así. Territorio Chimán. E,e,e A gran balea, o gran chimán, así se titula tamén unha historia de libro memoria escrito por un biólogo catalán chamado Álex Aguilar onde recolle por medio de documentos e fotografías a caza da balea na Península Ibérica, co acento especial en Caneliñas, e os baleeiros galegos que foi onde el traballou durante moitos anos. 
Hoxe, despois de tanta perda patrimonial baleeira tanto da Costa da Morte (coa factoría de Caneliñas) como en Cangas do Morrazo ca factoría Balea, ambas as dúas en lame/ lamentable estado de abandono e deterioro, xuntámonos neste día para recuperar en primeira persoa catro biografías en torno ao arpón, un pequeno avance para situar o noso concello na cartografía dos vellos pobos cazadores de baleas a nivel mundial.
E temos que darlle gracias á Aelg e, sobre todo, a Lois Pérez, polo o seu empeño en levar a cabo esta polafía para recoller en directo e para ser (Incomprensíbel) nos seus baleeiros. Ao concello de Cee por prestar para este acto este gran edificio da cultura, e como non, gracias anticipadas, aos protagonistas deste encontro en torno ao mundo do cetáceo. Hoxe, os protagonistas serán eles, os baleeiros da Costa da Morte: Manuel Caamaño Martínez, Manuel Trigo Hidalgo, Victorio Caamaño Vázquez e Jesús Manuel Blanco Costa.
Abrimos, entón, o caderno de bitácora, escribimos, escomenzamos esta nova singradura atrás da balea. 
((Aplausos))
Lois Pérez: Bueno, pois a,a,a a primeira pregunta que eu llos, vos quería facer, talvez podemos comezar por Vitorio xa que, ademais, ademais sen el non, non tivésemos chegado a bo porto en ningún caso, non? Sería un naufraxio en toda regla. Así que e,e,e vamos comezar por ti pero tamén lle preguntaremos despois a,a,a a,a,a a Manuel, a Jesús, a Manuel tamén por (...) 
Que significa, Vitorio pra ti, o chimán? Que, que significa,a,a esa palabra pra, pra ti? Que, que che, que che trae á cabeza, así, de,e,e de primeiras?
Interveniente: Mira, cando, cando salimos de (...) Era a última ballena que íbanos coller (...) Era a última ballena que íbanos coller (...) Era a uni/ a última ballena que iba, que faltaba pa [fa]ser o cupo. No? Entonses e,e,e dixemos: "A que vamos coller vai ser o chimán". Unha ballena grande, en, en cambio era de desasete metros, desasete e pico a que collemos. Salíamos de Vigo e dixemos nós, xa había gana de ir pa casa tamén, e xa, a primeira que vimos xa, xa a matamos, xa a collemos. E foi así. Foi a maneira de poñerlle chimán ao, ao libro.
Lois Pérez: Que significa pra ti o, o, o chimán?
Interveniente: O mismo. O mismo.
Lois Pérez: Pero chamádeslle pequena. Cantos metros dixestes que tiña?
Interveniente: Desasete e pico.
Lois Pérez: Pequeniña. Vamos!  
Interveniente: O chimán, o chimám chamábaselle cando era mui, cando era ghrande.
Lois Pérez: Cando era ghrande.
Interveniente: Pero só podíamos cazar ballenas de desasete, desasete metros pa riba. Bueno, o normal eran, a empresa (Incomprensíbel) a medida máis ben desasete e así por culpa, que se non eran sansionados se a ballena era máis pequena. 
Interveniente: Si non che multaban. Si as collías máis pequenas, multábante. A comandancia pasaba todos os días pola factoría pa medir, claro.  
Lois Pérez: Vitorio, ti? (...)
Interveniente: Eso, claro, pasou desde que se meteron os biólogos a bordo. Entendes? Desde que empesaron os biólogos había máis control, non cabe duda. Antes collíase o que, que cadraba. Collíase de desasete, de catorse. E por un lado está moi ben que haxa un control pa todo. Eu véxoo perfecto porque se non é un caos.
Lois Pérez: I eu teño curiosidade pos que somos de,e,e bueno, de onde eu veño porque eu veño de Lugo i aló é sempre é marea baixa, da Terra Chá. No? Baleas non vimos moitas e,e,e e,e,e teño curiosidade un pouco saber como foi esa primeira toma de contacto corpo a corpo no, no interior dun baleeiro pero, ou que sentistes ao ver por primeira vez unha desas baleas enormes. Que sensaciós tivestes?
Interveniente: É unha impresión bastante forte. Si. Eu embarquei a prime/ a primeira vez nos baleeiros no,o,o no ano 64. En marzo do,o,o. O 28 de 1964. Ben, aí xa foi unha campaña corta que en noviembre xa a deixei, e fun busquei outros, outros (faceres). E volvín no 74, des anos despois. E,e,e a ver, a primeira vez que vin a balea unha impresión tremenda, digo: Buah! Nun (Incomprensíbel) Ves xurelos e xardas e buah! Tremendo!
Lois Pérez: Co fío non, co fío non ía.
Interveniente: Alí non había ansuelo que valera. 
Lois Pérez: Ma/ Manuel, a túa sensación foi parecida á de, á de Vitorio?
Interveniente: Bueno, eu xa,a,a probara porque estaban os meus ermáns antes, un ermán, o maio/ o do medio, Moncho. Xa estaba antes e entonses iba a velos e xa sabía como iba a cousa. Eu entrei aos catorse anos e medio de axudante de cosiña, de marmitón. E eí pois non, non entraba tanto en maniobras como os mariñeiros. Iba axudar algho pero non era o mismo cun mariñeiro. Entonses aí aprendín, e a coller a impresión lévala sempre. Ver un bar/ un bicho tan ghrande e calcular os metros cando salía o, o espolón, p'atrás os metros máis ou menos; nós fallábamos máis ou menos nun metro, desde vinte metros fallabas un si fallabas. Era o que tíñamos ben.
Lois Pérez: Jesús e Manuel, i a vosa sensación ao ver (...)
Interveniente: A min a impresión máis grande é cando leva o tiro, ca velosidá que marcha porque a pesar de frenarlle a maquinilla e as pastecas empesan a baixar porque vai a uns amortiguadoes, leva varios, leva un muelles que son os que (...)
Interveniente: Fumeaba.
Interveniente: Porque se fora todo fijo, rompería todo. Hai veses que ao frear de máis aínda... 
Interveniente: (E) cando fumeaba nos frenos de madeira que levaba de carballo. Os frenos da maquinilla eran de carballo, as, as, as sapatas, e fumeaba, mi madre!
Interveniente: Había que tirarlle agua.
Interveniente: Eh! Había que meterlle aghua, empesaba a arder aquelo.   
Interveniente: Velosidá criminal. En cambio o cachalote, nada. Non leva.Lois Pérez: Jesús e Manuel, i a vosa sensación ao ver (...)
Interveniente: A min a impresión máis grande é cando leva o tiro, ca velosidá que marcha porque a pesar de frenarlle a maquinilla e as pastecas empesan a baixar porque vai a uns amortiguadoes, leva varios, leva un muelles que son os que (...)
Interveniente: Fumeaba.
Interveniente: Porque se fora todo fijo, rompería todo. Hai veses que ao frear de máis aínda... 
Interveniente: (E) cando fumeaba nos frenos de madeira que levaba de carballo. Os frenos da maquinilla eran de carballo, as, as, as sapatas, e fumeaba, mi madre!
Interveniente: Había que tirarlle agua.
Interveniente: Eh! Había que meterlle aghua, empesaba a arder aquelo. 
Interveniente: Velosidá criminal. En cambio o cachalote, nada. Non leva. 
Interveniente: O cachalote non. O cachalote xa, xa (...) Ai, tamen aínda tiraba! Eh!
Interveniente: No,o,o. 
Interveniente: Tamén tiraba de carallo.
Interveniente: Nada. Nada. 
Interveniente: O que pasa é que non tiraba tantas tachas pero había veses que...
Interveniente: O cachalote era mui duro. E ao millor había que tirarlle tres, catro tiros pa que morrera. A ballena ao mellor morría dun tiro.    
Interveniente: Eso dependía (...) 
Interveniente: Dun tiro solo.
Interveniente: Dependía do arponero. 
Interveniente: Depende como, depende o tirador.
Lois Pérez: Bueno, aquí xa fala/ ademais xa fala/ estades falando,o,o. Manuel, ti entraches de cociñeiro pero (...)   
Interveniente: No, no. De axudante de cosiña. 
Lois Pérez: De axudante de cociña.
Interveniente: Marmitón. 
Interveniente: Marmitón, chamábanlle.
Lois Pérez: Bueno, como a precisión é importante ao millor podemos profundar un pouco na,a,a no escalafón. Non? Porque xa, xa vexo que non son, son cousas parecidas pero non son iguais.
Interveniente: Non é igual.
Lois Pérez: Que función desempeñabades cada un de vós no, a bordo do baleeiro? 
Interveniente: Os mariñeiros e/ Eu estaba de mariñeiro e entonses montaba ghuardia, na maniobra, cofa, e era rotando seghido. Unha hora de timón, outra hora de cofa e despois de noite eran dúas horas de ghuardia. 
Interveniente: De noite, si.
Interveniente: Así, así rotando todos os días o mismo. Desde que salía o sol hasta que se poñía. Non había horario.
Lois Pérez: Rezando pra non vela ou (...)   
Interveniente: Ou pa velas. Pa velas, pa velas pero había veses que era millor non velas pa durmir sinón non durmías. Cantidá das veses era millor durmir.
Interveniente: Si, pero,o,o (...)   
Lois Pérez: Jesús, ti, ti cal era? Tamén de mariñeiro.
Interveniente: Si. Pero o que quería ser é ver bichos. Non? Ver para,a,a para distraerche porque se non, vas sentado alí no puente e,e,e quedas a durmir. E o que (ques) é moverte.
Lois Pérez: Vitorio, e ti?
Interveniente: Eu de,e,e empecei como o meu primo de axudante na cosiña. E, despós, ao ano siguiente (...)
Lois Pérez: O axudante de cociña non gobernaba no menú. Non? Simplementes (...)
Interveniente: Iba axudar ás maniobras.
Interveniente: Si.
Interveniente: Ás maniobras iba axudar.
Lois Pérez: Vitorio, e ti?
Interveniente: Eu de,e,e empecei como o meu primo de axudante na cosiña. E, despós, ao ano siguiente (...)
Lois Pérez: O axudante de cociña non gobernaba no menú. Non? Simplementes (...)
Interveniente: Iba axudar ás maniobras.
Interveniente: Si.
Interveniente: Ás maniobras iba axudar (...)  
Interveniente: (Incomprensíbel) Á maniobra da,a,a (...)
Interveniente: Da ballena.
Interveniente: Da ballena. Era obligatorio. E,e,e falando de todo un pouco, tamén quería falar un pouco que se cobráramos por hora, as horas que fasíamos (...) 
Interveniente: Ah!
Interveniente: Estábamos supermillonarios (...) 
Interveniente: Mi madre!
Interveniente: Todos. Supermillonarios. O mínimo que traballa/ traballábamos por día eran quince horas.  
Interveniente: Si pero (...)
Interveniente: Mínimo.
Interveniente: Ahora ultimamente xa che pagaban por, por remolque.
Interveniente: Por remolque.
Interveniente: Si. E cada, e cada tres (...) 
Interveniente: De sol, de sol a sol.
Interveniente: E cada tres meses quinse días de descanso. 
Lois Pérez: Cada tres meses? Quince días.
Interveniente: Quinse días de descanso. E ao (...) 
Interveniente: Pero eso xa víñamos (...)
Interveniente: Si hombre! Teño eu aquí o convenio e,e,e 
Interveniente: Pero quinse días de descanso cando? Era de cando víñamos a terra cada mes un, un día.
Interveniente: Cada tres meses, quinse días de descanso che pagaban. 
Interveniente: Viña no convenio pero non se fasía. 
Interveniente: Como non? Como che paghaban?
Interveniente: Eu nunca estiven quinse días de descanso.
Interveniente: Ti non podías quedar na, na casa porque che despedían. Tiñan un acuerdo como o lavado de roupa, a roupa tamén cha paghaban; a roupa da cama e eso paghábancha aparte.
Interveniente: Si, paghaban. 
Interveniente: Eu non me acordo pero podía ser.
Interveniente: Si. Paghábanche os quinse días.
Interveniente: Pero quinse días eu nunca estuven de descanso.
Interveniente: Pero paghábanchos. Coño! 
Interveniente: Ah, bueno! Si iba na nómina non me acordo.
Lois Pérez: Pero velos no convenio consolaba. Non?
Interveniente: Podía ser que se fixera así.
Lois Pérez: Xosé, eu creo que nesta, nesta cuestión que, que tiñas, bueno, creo, por facerlle honra, digamos, ao traballo,o,o escrupoloso que fixeches, si queres profun/
Xosé Iglesias: Eu preguntaría, antes de nada, e,e,e que nos contaran desde o principio. Non? En que (...)  Como era salir ao mar? En que consistía a vida a bordo dun baleiro? Atoparse cun baleeiro porque, claro, ti viñas da pesca como imaxino que todos víñamos da pesca, de pescar salmonetes e xardas, xurelos e, de repente, nos poñíamos a pescar os mamíferos máis grandes do mundo.
Interveniente: Si.
Xosé Iglesias: Entón e,e,e a miña pregunta é: Como era a,a,a a vida? Cantos iban na máquina, por exemplo? Como era o motor, o motor tiña que ser un motor especial, creo. Os baleeiros son barcos mui especiais.  
Interveniente: Sobre todo (Incomprensíbel) por eso era a,a,a fuel, iban a fuel porque si o motor facía muito ruído. 
Intervenienta: E xa marchaban.
Intervenienta: E que non quedaba unha ballena.
(Incomprensíbel)
Interveniente: A ver, a hélice. Dimo a min que durmía a popa, e menudo, menudo tinglao ca hélise. Non había quen durmira.
Xosé Iglesias: Canta tripulación consistía cada, cada baleeiro?
Interveniente: Ao último éramos seis. 
Interveniente: Como que? Ho!
Interveniente: Desaseis. 
Xosé Iglesias: Tiñan bastantes homes porque os barcos tampouco eran mui grandes. Eran barquiños máis ou menos de vintecinco metros.
(Incomprensíbel)
Xosé Iglesias: E dormíades en camarotes.
Interveniente: Catro. Cada, a un lado e outro, catro e catro. Mariñeiros solo había seis.  
Interveniente: E lavarse cun balde de, de. Non había lavabo, nin ducha, nin nada.
Xosé Iglesias: E canto duraban as mareas unha vez que salíades, por exemplo, cargábades víveres (Incomprensíbel) O fuel onde o cargábades?
Interveniente: (Incomprensíbel) (Ou Vigo) A ver, tiñan unha autonomía de másimo quinse días, os barcos, como muito. 
Xosé Iglesias: Pero estábades quince días (...) 
Interveniente: Había que repostar víveres porque non había congeladores nin nada.
Xosé Iglesias: Pero non facíades quince días no mar, tíñades que vir cada día, claro, máis ou menos.
Interveniente: Cada vez que pescábamos, había que traela.
Xosé Iglesias: Porque unha vez que se mata unha balea, en menos de vintecatro horas ten que estar (...) 
Interveniente: Esacto. 
Xosé Iglesias: Na factoría.
Xosé Iglesias: Si non, se empezan a descompoñer.
Interveniente: Non, se descompón. E antes máis aínda que inyectábamos aire e se descompoñía antes, claro, pero hasta que os frigoríficos (Incomprensíbel) Foi avanzando.
Xosé Iglesias: Eso de inxectarlle aire que era, pa que quedaran flotando? Non?
Interveniente: Esactamente. Pa balizar (...)
Xosé Iglesias: Porque, por exemplo, si íbades e,e,e varios espiráculos, matábades unha e a deixábades balizada con unhas, con unhas boias.
Interveniente: Cunha boia, a boia era de dous, tres metros.
José Iglesias: I lle metíades aire no interior?
Interveniente: Si. Si.
José Iglesias: E había veces que se igual se perdían tamén. 
(Incomprensíbel)
Lois Pérez: Dixo, oíches Xosé! Dixo ahora Jesús mentras falabades, dixo: "Os japoneses aprendéronnos moito."
Interveniente: Si. 
Lois: Por, que foi?
Interveniente: Xa viñan eles pa enseñarnos. 
Interveniente: Pois si.
Interveniente: Antes, para poder poñer a balea ao costado, tíñamos que darlle aire. Traía pa o costado e se perdía aire, había que darlle (a proa) e darlle aire outra ves. Entonses o aire, eso era mui malo para, para a carne. É como se matas un peixe no vran e se non o limpase (Inconprensíbel). Entonses os japoneses enseñáronnos como se poñía no (Incomprensíbel) para (Incomprensíbel)  e despois (Incomprensíbel) darlle o alto ao barco para que flote que se non ao non ter o aire queda en vertical. 
Lois Pérez: Pero os xaponeses (...)
Interveniente: E despois, ao darlle avantía, a ballena flota, entonses cunhas, cunha cuchilla espesial que, que trouxeron os japoneses, cravábamosllela na,a,a no aquel e íbase dando no molinete, entonses abríalle a barrigha e xa aquelo quedaba todo atrás. As tripas quedaban todo atrás e quedaban limpias. Entonses a carne non se estropeaba. 
Interveniente: Vasiábanse.
Xosé Iglesias: E,e,e me pregunto e,e,e porque todo esto é como, traballar nun baleeiro pa min parece unha novela (Incomprensíbel) Vale, vale. E unha pregunta porque me parece interesante cal era o berro, o berro de loita de cando vías unha?
Interveniente: Toda.
Xosé Iglesias: Toda. Entonces (non) decías: Balea a vista.
Interveniente: No. No. Toda. Era ver o chorro de aghua e pedías toda (Incomprensíbel).
Interveniente: Si estaba calma o chorro non o vías.
Lois Pérez: Entendo. A que distancia traballabades da,a,a da costa?
Interveniente: A 70 millas, por aí adonde máis. Ao oeste de Finisterre.
Interveniente: Desde o paralelo 41° ao 45°, ao paralelo norte 45°. 
Interveniente: Pero a patrulla millor situada era esta porque a de arriba máis ben pa cachalotes.
Lois Pérez: (...) A xente nova hoxe sabe as alineaciós da, pois saberá as alineaciós do, do, do Deportivo, do Celta, se as saben, pero algúns deses nomes dos, dos baleeiros de, daquel entón, os nomes dos baleeiros lembrades algún que nos poidades compartir aquí.
Interveniente: Os nomes dos barcos? 
Lois Pérez: Dos barcos.
Interveniente: O Cabo Morás, o Caneliñas, o Temerario, o Lobeiro e o Carrumeiro. E depois viñeron IBSA UN, IBSA DOUS e o IBSA TRES, os novos. 
Interveniente: Non había máis. 
Interveniente: Pero eses, xa, eran á par dos outros, eran barcos modernísimos, non? Porque cun barco ao mellor andábache oito millas ou así.
Lois Pérez: Xosé.
Interveniente: E máis estando o mar malo, xa,a,a a ballena xa non se collía ben e entonses traíana ao costado (Incomprensíbel) porque a ballena é blanda e rómpelle a cola. Nós temos perdido alghunha así, si. E despoise na factoría dérona por descontada, non colou. Si. (Incomprensíbel) Ao romperlle a cola, o cachalote non que ten a cola dura.
Interveniente: Pero nós perdemos unha no remolcador, en ves de poñerlle dúas cadenas puxéronlle unha, e sempre cando hai mal tempo póñenlle a seghunda cadena na barrigha pa que a cola (non), aghuante.  
(Incomprensíbel)
Xosé Iglesias: Cal era a época na que os baleeiros traballan na caza das baleas? No inverno non era, era máis (...)
Intervenientes: Empesábase en maio. En maio a disiembre. Como os boniteros. Noviembre. A últimos de noviembre.
Xosé Iglesias: E as baleas que íbades a cazar levaban un rumbo determinado? É decir, iban (...)
Interveniente: Por aquí están de paso.
Xosé Iglesias: De norte a sur, de. I que rumbo era o que levaban?
Intervenientes: De sur a norte.
Xosé Iglesias: Iban nas rutas (...) Xa sabíades que, por exemplo, víades unha balea e que despois tiñades que virar pa norte para volver a ver.
Interveniente: No, no. Nós andábamos en sisás, en sisás, unha hora para un rumbo, outra, pa outro. Andábamos en sisás. Había veses que vías sinco ou seis e non collías unha. 
Interveniente: Elas sempre tiraban pra o norte.
(Incomprensíbel)
Interveniente: O patrón de pesca sempre che cambiaba de hora en hora de rumbo. Dun lado pa o outro, dun lado pa o outro aparecía. Ao salir de Fisterra xa temos visto (Incomprensíbel) Na Lobeira (...) Si non a collíamos aí pero, dentro da ría de See, de See non, de Fisterra e de Corcubión, pero fomos capás de collela.
Interveniente: Indo/ Se van dous barcos ou máis, ahora ultimamente (éramos) dous solo, non? Entonses collen unha distansia un do outro. E ve aquelas, para vere o que pode ver un a distansia e o outro, entre un e outro
e levan esa sona, e despois cambian de rumbo e (Incomprensíbel) a distansia. Tan pronto cambia un de rumbo pois avísalle, o primeiro que vea bichos pois xa, xa lle avisa tamén.
Interveniente: Tamén había, había algún arponero que primeiro, antes de avisar, collía unha ou dúas e despois avisaba. Eh, que hai ballenas!
((Risas)) 
Interveniente: E con e/ con eso de, con eso porque se fasían trampas uns aos outro, entonses, entonses puxeron, a empresa puxo un aquel de, se pescaba un ou outro, cobraba igual. Eh! (Incomprensíbel)
Lois Pérez: E cal era o,o,o cal era o,o,o o Ronaldinho dos arpone/ arpoeiros locais? Cal era o,o,o?
Interveniente: Era o do Temerario. 
Interveniente: Rico. 
Interveniente: Rico.
Interveniente: Rico.
Interveniente: Rico sería un dos millores.
Interveniente: Un de Cadis. 
Interveniente: Un andalús. 
Interveniente: O andalús. Aquel tiraba ben. Anduvo comigho.
Interveniente: Tiraba moi ben. 
Lois Pérez: Era andaluz o Rico?
Interveniente: Si, era. Era andalús.
Interveniente: Era d'alá, viñera d'alá.  
Lois Pérez: E eso que por alí abaixo métense menos. Non? Polo Mediterráneo, creo. (Incomprensíbel)
Interveniente: O Carrumeiro e o Lobeiro andaban mui ben. Eu acordo unha ves que salimos (aviso) de cachalote da Coruña, os, os catro barcos, salimos, e,e,e nós (aí) estábamos bastante afora e mais, e mailo Temerario  con aviso de cachalotes aquí na praia (Incomprensíbel) e,e,e e nós íbamos bastante diante, o Caneliñas e o Temerario pero o Carrumeiro que aínda estaba en terra veu e pasou por nós como por unha pedra. (E o Morás xa de todo) O Morás xa non se movía. 
Xosé Iglesias: (Incomprensíbel) Queremos aprender de vós un pouco. Como era o bufo das distintas baleas? Porque e,e,e cada balea bufa dunha maneira distinta. Non? O soplo é dunha maneira distinta. (Incomprensíbel) Si, a balea azul, son todas distintas.   
Interveniente: A ver, a balea azul ten un chorro máis potente. Tamén é a máis grande que existe, claro; despois está o cachalote que ten o soplo pero para un lado que non é, non é vertical. 
Interveniente: Pra o lado esquerdo.
Interveniente: Entendes? Esa, xa é máis complicado vela.
Interveniente: Porque a ballena ten dúas fosas nasais. 
Interveniente: Un pouco menos, bastante menos ca,a,a ca azul, o soplo.
Xosé Iglesias: E a balea máis común que cazábades casi sempre era rorcual común (...) Baleas azuis poucas, e despois estaba prohibido, creo. Non?
Interveniente: Nós colléramos unha ves. Nós colléramos unha asul. Non te acordas? Estabas ti.
Interveniente: Si. 
Interveniente: Colléramos unha asul equivocados.
Interveniente: De equivocados nada.  
Interveniente: Vaia follón! Pero era ghrande, eh! Canto, vintecatro metros tiña, vintesinco, non?
Interveniente: Sabíamos ben que era asul.
((Risas))
Interveniente: O que pasa é que poñíanlle o (Incomprensíbel) ao alerón, ao alerón. Como tiña o alerón distinto. Tamén, tamén casábamos (gubartes), ese que ten unhas alas. Pero a ballena non era fiera como o rorcual común. 
Xosé Iglesias: Había algún momento que víades unha balea, esperábades por ela (Incomprensíbel) A esperádabes?
Interveniente: Si, claro. 
Xosé Iglesias: Esperábades?
Interveniente: (Incomprensíbel)
Interveniente: O cachalote ultimamente non cubría andar a el porque unha ballena ghanabas cinco mil e o cachalote non ghanabas nada. O aseite non daba ghanancia. O aseite non daba ghanansia e,e,e a ballena, a carne, si.
Interveniente: O que, o que. Cando ves unha ballena e estás serca dela o,o,o o arponero está na co/ está no cañón e o que vai na cofa é o que lle (dita) porque a ballena vai entre aughas vai verdeando, e o da cofa vaina vendo, vai verdeando e vaille desindo cando vai xurdir. Entonses, entonses está preparado pa tirarlle. 
Lois Pérez: Cando vai xurdir.
Interveniente: Claro. Si. Porque vai sol e (...) 
(Incomprensíbel)
Xosé Iglesias: Normalmente, cando lle disparades o arpón, canto tarda en morrer unha balea?
Interveniente: Aseghún como lle dea. Se (Incomprensíbel) na espiña é morrer no acto.
Interveniente: Si o tiro é na aleta, na aleta, empesa a botar chorrear polo respiro e xa,a,a.
Interveniente: Si lle das no lombo, leva sinco ou seis tiros. 
Interveniente: No.
Interveniente: Xa ten levao. 
Interveniente: Non leva seis tiros.
Interveniente: Eh! Alghuna ves...
Interveniente: O cachalote si pero a ballena
Xosé Iglesias: E acertaba sempre á primeira ou? 
Interveniente: No.
Xosé Iglesias: Era difícil? 
Interveniente: Fallaba.
Interveniente: Fallaba. Ten fallado moitas veses porque o barco,o,o móvese. 
Xosé Iglesias: Claro.
Interveniente: Entonses, queres darlle pero ao mellor pasas por baixo ou por riba. 
Interveniente: Cando fallaba cambiábamo-lo arpón.
Interveniente: O que pasa é que si tes o arpón ao momento, ao lado (...)
Interveniente: Desía Miguel: "O arpón este non vale. Outro."
Lois Pérez: Era o arpón. 
Xosé Iglesias: E houbo un momento que,e,e polo que lin, que tirábades un arpón de ferro que pesan uns oitenta quilos. Non?
(Incomprensíbel?
Xosé Iglesias: E houbo un momento que (Incomprensíbel) os arpóns distintos. Unhas cabezas que son cabezas de,e,e...
Interveniente: Quente.
Xosé Iglesias: Quente. Non? (Podías explicarnos un pouco, e más parece que non eran efectivas.
Interveniente: Estropean a carne.
Xosé Iglesias: Si. Esplícanos un pouco.
Interveniente: Estropeban a carne, claro, porque (antiguamente) mandaban meter o arpón de cabeza quente na, na punta do arpón, na (carnada) que lle metían á pólvora pero claro se ao entrar na carne da balea, rebentaba dentro, estropea moito a carne. Entonses, acabaron por prohibila porque, porque non lle era rentable.
Xosé Iglesias: Pero eso era pa matar a balea antes?
Interveniente: Morrera primeiro pero era igual, eso dependía dun arponero. Entendes? Dependía do arponero, si lle daba na cola, miña pobre, non lle quedaba nada. Claro. Eso dependía del, ahora, si lle daba na aleta, por suposto.
Xosé Iglesias: E a balea que máis costaba cazar sempre, era o cachalote. Non?
Interveniente: O cachalote é máis duro. A carne é máis dura entonses había que darlle dous ou tres tiros. 
Xosé Iglesias: E máis tiraba máis. Resistíase máis, non? Ou non?
Interveniente: No.
Interveniente: O que pasa é que o cachalote tiraba pa o fondo sempre, e a ballena tiraba de... Amillaba. 
(Incomprensíbel)
Lois Pérez: E pregunto, pregúntovos eu como profano do mar porque están falando aquí de ir aga/ amarrados á balea como se... Eu tiraríame pa a auga e volvería nadando pra a casa. Como era? Había esa sensación de,e,e nalgún momento de,e,e medo? Nada? Ou sexa.
Interveniente: Ves que embiste pero nada.
Interveniente: Non pasa nada.
Interveniente: A plancha era así de ghorda. Eh! Dos balleneros.
Lois Pérez: Xa.
Interveniente: Non era dun barco normal, era ghorda. Podía levar gholpes. Bueno! Aghuantaba ben os gholpes. 
Interveniente: Sobre todo dos cachalotes, da ballena nada.      
Lois Pérez: Os, cos cachalotes, si, máis respeto.
Interveniente: Porque o cachalote queríano matar a base de aire moitas veses por non lle dar máis tiros e traíano pra proa e estaba ca cola peghando gholpes no barco.
Interveniente: Peghaba cada (...)  
Interveniente: Queríano matar a base de aire, dáballe tiros non fasía nada a ver se morría a aire. 
Lois Pérez: Entendo. Xosé.
Xosé Iglesias: Unha vez que xa tiñades a, a balea cazada. Hasta cantas baleas podíades cazar?
Interveniente: Catro. 
Interveniente: Catro, o másimo.
Interveniente: Máis ou menos catro. E vir polo camiño e coller outra. 
Xosé Iglesias: Pero, falades de catro, matábades unha, a fondeábades...
Interveniente: Amarrada xa ao costado e si andaba ben a ballena, sin soltala; si andaba mal a ballena, tiñas que soltala pa poder (Incomprensíbel) Catro, e no camiño coller outra.   
Interveniente: Bueno, cando foi dos remolcadores, había un, había un cupo de ballenas e estábamos os barcos no mare, e tan pronto, tan pronto se fasía o cupo que eran dúas para (Incomprensíbel) e catro pa Caneliñas, diario. Caneliñas non podía faser máis que catro. E (Incomprensíbel) dous.
Xosé Iglesias: Esplicade un pouco o dos remolcadores. Non o sabemos. Os remolcadores traballaban (...)
Interveniente: Eles casábanas. 
(Incomprensíbel)
Interveniente: Viñeron os remolcadores por eso.
Interveniente: Quedou o IBSA TRES e despois dous barcos que estaban pa o desguase, o Lobeiro e mais o Carrumeiro houbo que preparalos e, e salir con eles. Entonses foi cando se (Incomprensíbel) os remolcadores, se non, non se fasía campaña.
Interveniente: Aquí na, na, na, en Marín, na base naval de Marín, tiñamos os barcos en frente. E cando íbamos ir pa o barco, o día antes fora. Non? Cando fixeron dous a pique, púxeronlle unha bomba, puxéronos a pique, e despois como non había barcos. Que fixeron? Trouxeron dous, dous remolcadores, eran, de, de Bilbao, preparáronos para carrexar as ballenas pa terra, pa a factoría. E o barco estaba sempre no mar, os outros dous, pescando, porque si non quedaba a campaña sin, sin poder traballar. Si non, antes, non había remolcadores, viñamos cos balleneros hasta terra. 
Interveniente: E nós no mare.
Interveniente: Pescabas de día, á noite naveghabas pola noite xa, xa pescabas unha distansia pa poder cheghar a terra á aquela hora ás nove da mañá. Non sabes? Por iso non ibas máis de 70 millas, 80 millas, depende da zona que estuveras, e ese remolcador foi por ese caso, antes non había remolcadores.
Lois Pérez: Eran os propios baleeiros.