
Teresa dos Cucos: Pero ao final túvome que deixar por imposible porque eu non lle calaba e daquela el dixo: “Bueno, téñoa que aturar si ou si, si ou si”.
Lois Pérez: E ti que cantabas?
Teresa dos Cucos: Cala, ho! O que me viña á mente. Que sei eu? É coma:
En Asturias no me caso.
En Gijón no lo pongho en duda.
Tengo de hacer un palacio
junto la iglesia de Trubia.
Que viva Trubia!
Trubia que viva!
Que viva Trubia
toda la vida!
E o homiño miraba pra min i eu: “Ti tésme que achantar si ou si”
Lois Pérez: (Incomprensíbel)
Teresa dos Cucos: Porque eu non calaba. E de feito que se dis, ti dis calquera cousa, eu xa m´acordo dun cantare, dun cantare que me saia.
Lois Pérez: Claro, claro.
Teresa dos Cucos: Cando, porque eu rompin unha rodilla moi rompida. Rompina moi ben porque rompina de manlle a manlle. Non rompiu a piel pero o que é o hueso, o sea, o pé andaba así, na volta. E claro, vamos p’aló pó hospital e veña cantarea. E había unha señora que estaba operada dunha rodilla e despois había outras señoras que non sei de que estaban. Porque disque non lle pertenecía ‘tar naquela habitación. Bueno, o que fora. E viña unha así, unha señoriña. Tamén vaia por dios! Debía ‘tar moi amarghadiña da vida porque nunca viña con cara de risa. Tamén e viña xunto da súa nai e decía: “Teresa”. “Que pasou aghora?” “Yo voy ir a misa”. “Ahh, paréceme bien”.
Mientras que yo voy a misa
gran cuidado has de tener.
Mira que los pajarillos
todo lo echan a perder.
Entran en el huerto.
Comen el sembrado.
Por eso te encargo
que tengas cuidado.
E decíame ela:
—Teresa te voy preguntar una cosa.
E díxenlle eu:
—Preghunta, que pasou lo?
—Tú, las cancións las sabes o las inventas? Porque pa cada palabra tienes una canción.
E din eu:
—Ai, estas son nacidas así, ho! (Risas). Eu non fago cancións, eh.
Díxome ela:
—Porque yo quedo ademirada de ti.
—Bueno, menos mal, bueno.
E a señora que ‘taba operada da rodilla, o día que, primeiro como digho eu, nun pouco fóronme ghardare. Díxenlle: “Ide aí prá casa”. Díxenlle eu ós meus fillos: “Ide aí prá casa que a min vanme ghardar e despois, mañán xa volveredes”. E no outro día, cando, ai, eu cantei en quirófano!
Lois Pérez: Ai, si; e que lles cantache?
Teresa dos Cucos: Porque, claro, como atromentárame aquí, (...) porque eu como sentir non sentía nada.
E preghúntame:
—E usted de donde é?
E eu:
—Pois eu son dunha aldea d´alí de cerca de Malpica.
E dixo unha:
—Pois eu son de Asturias.
E outra non sei de onde. E eu xa lle empecei co cantar asturiano. Me cago na! Berraba eu que nin diola. Díxenlle eu: “Darédeslle unha man de pintura a esto, hombre? Ai, que cousa máis horrible! E vós traballades aquí?Ai, Jasús!”
E eu así e dixo:
—A esa zona vamos nosotros a la playa. Vamos a una playa que se llama Miñones.
I eu:
—Mentira.
Dixen eu:
—É unha mentira tan ghrande como a catedral de Santiagho. Vós ides a Niñóns, pero non Miñóns.
—Ai, usted, entonces conoce la playa?
I eu:
—Coñezo muller. E ghústavos esa plaia? Porque nin é prai nin farrapo de ghaita.
Despois unha area que te come. O sitio, si. Arboleda. O sitio pa merendar e pa ‘tar aí, si. Pero o que é a plaia, madre mía! Está a marea chea e xa non hai plaia. Vaia por dios! Eee a mais méteste, dáche a augha por aquí pero de repente xa che cubre. O sea, non hai area. Non é unha plaia.
Lois Pérez: Está preto de aquí?
Teresa dos Cucos: Preto de aquí. Niñóns.
Lois Pérez: Non é onde varou a balea aquela? Porque eu escoitei unha historia, que varara unha balea.
Teresa dos Cucos: Pode ser, pode sere.
Lois Pérez: Xa foi hai tempo.
Teresa dos Cucos: Hai non tantos anos varou aquí en Beo, chámanlle Beo.
Lois Pérez: Polo visto decíanlle, logo decíanlle os que polo visto aquel ano.
Teresa dos Cucos: Si.
Lois Pérez: Non sei, houbo xente que houbo ir ver a balea varada e despois decían de broma.
Teresa dos Cucos: Si.
Lois Pérez: E logo onde van? Foron ver a balea.
Teresa dos Cucos: Pode ser, si, levaba a culpa. Si, varou unha por aí cerca. Si que lle chaman Niñóns tamén. E outra varou aí cerca de Beo. Aquí varan deses bicharracos. Varan, varan. E haber. Houbo unha aínda non hai tanto en Valarés, que esa, de feito, téñena enterrada pa despois poñe-la a espiña ou o que é o que teñen. Non sei o que teñen. Pa poñelo nun museo. Iso falárono.
Aínda non hai tantos días afoghou aí un rapás (non sei de donde), que caiu co coche, aí en Valarés. Aínda non fai, ahora estes días.
Lois Pérez: Pero ao final non nos dixeche que cantache no quirófano.
Teresa dos Cucos: Ai! No quirófano cantei deses cantares e xa che, e claro, a ti póñenche unha sabanilla pra que non vexas o que che están facendo pero o doctor baixou a sabanilla e quedou así mirando pra min, e díxenlle eu:
—Doctor, usted ha de ‘tar, díxome que me ía poñer uns tornillos na rodilla, e usted ha de ‘tar pensando: “Non será mellor poñerllos á esta señora na cabeza?” Porquee...
Pero díxenlle eu:
—Pero non se preocupe que son eu así, noon.
E bueno cantei eu, eu que sei o que cantei! Xa non me recordo. E despois, cando salimos, ‘taban os meus fillos aí, maila nora e maila, bueno. E díxolle el, díxolle a miña filla:
—Que doctor?
E dixo el:
—Jamás de los jamases.
Non sei cantos anos dixo que levaba facendo, bueno.
Lois Pérez: Que lle pasara aquelo, non?
Teresa dos Cucos:
—Jamás de los jamases he estado en quirófano operando al paciente y el paciente cantando. Jamás de los jamases.
E dixo:
—Ai. porque a miña nai élle así e é tal e por aquí e por acolá.
E dixo el:
—Jamás.
E despois, no outro día, cando fun pa habitación.
Lois Pérez: Si.
Teresa dos Cucos: Foi a xunto da señora que ‘taba operada da rodilla e díxolle:
—Señora, a usted le gusta el cante?
E díxolle a señora:
—Si, doctor, más me gusta el baile.
Pero el quedou:
—Porque esa señora que está en la primera cama canta. Y como canta! Canta como los ángeles!
—Bueno, doctor, no se pase. Como, como va.
—Cantó en quirófano.
—Como que canto en quirófano?
(Risas)
—Como que canto en quirófano?
—Si, llevo no sé cuántos años (non sei cantos dixo) y nunca jamás de los jamases me porté con tal cosa.
E despois eu tapaba a cabeza coa..., poñía a sábana por riba e veña cantarea.
E decía, decíame ela:
—Tiene razón el doctor.
E despois ela quedábanlle eses días, que despois xa se tiña que ir, e cheghou a filla e a filla era unha miquisquisquis destas e dixo:
—Elvirita, tú sabes que yo tenía muchas ganas de irme a casa, verdad?
—Si, mamá.
—Pues ahora no me quiero ir.
—No te quieres ir.
—No, porque esa señora que está en la primera cama canta.
—Como va a cantar, mamá? Con una pierna rota.
E decía eu pa min: “Pero non teño rota a linghua. Teño a perna pero a lingua non a teño. Teño a rodilla rompida pero non teño”. (Risas)
—Y canta y cómo canta!
—Bueno, como va a cantar?
E eu contáballe contos. Ao millor decía:
Na miña zona había un señor que iban a traballar cos animaliños, nós chamámoslle baluartes, baleóns, e as leiras hai que... e o señoriño era abuelo e díxolle o rapás:
—Chame usted e aro eu.
E veu o rapás e foi arar. E en ves de dicirlle quero a carón, acaroe máis, dicíalle, como non falaba ben, dicíalle:
—(...)A Caión (...)
Decíalle, díxolle o avó:
—A Caión non, meu neno, que está moi lonxe.
Porque referíase o Caión d´aí. Sabedes onde é Caión? Pois el decía a Caión pero pa acaroar, pa arar ben, pa deixar...
—A Caión non, meu neno, que é moi lonxe, é moi lonxe...
Lois Pérez: E cousas desas así de de de que cantas ti pasaches?
Teresa dos Cucos: Unhas con máis ghusto, outras con menos ghusto. Disghustos que tamén os houbo e haino.
Porque eu, de feito, eu vou ó Couto, porque Lupe vai dar a clase. E bueno. Eu estes días non fun porque murriu un rapás (xa cho contara, me parece) un rapás claro con 45 anos na máis. Que buf, e queda un, queda un bastante fastidiado. Peero anque eu vaia a Lugho, o rapás non volve.
Lois Pérez: Ai, non!
Teresa dos Cucos: Anque eu non cante, o rapás non volve.
Lois Pérez: Ten que seguir.
Teresa dos Cucos: Daquela díxenlle eu: “Bueno, pois que lle queres, sentíndoo moito, que eu acórdome, claro, (como no te vas acordar dun rapás mozo, claro que te acordas), pero a vida continua e a vida sighe, sighe porque é así”. E eu, claro, a min levoume idea toda a vida cantare. E antes, a xente que cantaba, disque tiña que ter un viño. Eu non preciso viño pa cantare. Quero dicir, a min non me costa traballo ninghún cantare. Porque me, ghustoume sempre.
Lois Pérez: Claro.
Teresa dos Cucos: Hoxe ‘tás menos contenta ou máis contenta. A vere, eu se hai que cantar, cántase e xa está. Do que eu sepa, claro. Pois se non sei, quédoche calada. Como é co cura e o cura quedou apampanado.
Dixo:
—Vaia, eh.
E onte tamén dixo el e dinlle eu:
—Pero tenme que dicir que eu non me acordo das épocas dos cantares da iglesia, señore.
E dixo:
—Dá igual, o que che veña á mente e listo. Ti canta.
E eu:
—Vale, vale. O que me veña á mente e xa eu cantarei.
E bueno. E onte canteille:
A ti levanto mis ojos.
A ti que habitas en el cielo.
A ti levanto mis ojos
porque espero tu misericordia.
E el quedou todo contento. E xa ‘tou imaxinando pó domingho que vén que lle vou cantare. Díxenlle: “Eu voulle cantare un cantare que, ahh, eu sabíao en castellano e logho a monja traduciuno ó ghallegho, que ‘tá ahora corpo presente”. E despois eu ó final non o sabía en castellano nin en ghallegho. E dixen eu:
—Ai! Aghora si que ‘tou ben armada. Que ahora o cantare non o sei dunha maneira nin doutra.
Pero o outro día na cama acordeime. Pero en ghallegho. Acordeime no de ghallegho. E canta:
Nai, naiciña que vives na gloria,
ti es a estrela do meu camiñar.
Pois estando, miña nai, no ceo
si son eu bon fillo de lei de gozar.
Ou, María, nai dos misioneiros,
contigo Rosario queremos rezare.
Nai, naiciña, garda a nosa patria.
Sálvanos as nosas almas,
reina no fogar.
Ós teus pés humildes chegamos,
Virxen do Rosario,
a pedir perdóns.
O Rosario é a vida de Cristo
por onde camiñan as almas a Deus.
O Rosario é a vida de Cristo
por onde camiñan as almas a Deus.
Nai, naiciña que todo o podes,
que todo o sabes,
que todo o ves.
Ós teus fillos da humilde Galicia,
rezando o rosario,
sálvanos tamén.
Ós teus fillos da humilde Galicia,
rezando o rosario,
sálvanos tamén.
E bueno.
Lois Pérez: Xa a tes preparada.
Teresa dos Cucos: Si?
Lois Pérez: Pero garda algunha pa Lugo
Teresa dos Cucos: Ai, esas non poden ir pa Lugho, carajo! (Risas). Xa van aí.
Lois Pérez: Claro, claro.
Teresa dos Cucos: Aló terán que ire:
Como se manean as troitas no río!
Como se manea teu corpo gharrido!
Como se manean as troitas na augha!
Como se manea o teu corpo rapaza!
Neniña, dille o teu pai.
Neniña, dille o teu pai
que eu aghora non te quero,
que te colghe no fumeiro,
que te colghe no fumeiro
no sitio do unto vello,
Desas así. Pero esas sentiríalas alghunha ves?
Lois Pérez: Si, si, si, por aí vamos ben.
Teresa dos Cucos:
Polo mar abaixo
vai un pexegheiro
que daba pexeghos
no mes de xaneiro.
No mes de xaneiro.
No mes de xaneiro.
Polo mar abaixo
vai un pexegheiro.
Arriba polo esqueiro,
miña prenda resalada.
Arriba polo esqueiro.
Na corredoira hai lama.
Bótalle retrama verde.
Bótalle verde retrama.
Arriba polo esqueiro,
miña prenda resalada.
A min pa que me preghuntas
eu son de Vigho.
Se a noite pasada, nena,
dormín contigho.
Dormín contigho na cama,
Dormín contigho.
E ti pa que me preghuntas
eu son de Vigho.
Destas, destas hai cantares na pila, na pila.
Gravación feita o 18 de outubro de 2021 en Pontella (Malpica), co financiamento da Consellería de Cultura, Educación e Universidade.