
Teresa dos Cucos: Mire, eu chámome Teresa Reijía Pose pero todo o mundo me chama Teresa dos Cucos, porque lle chaman aquí. A este sitio chámanlle Os Cucos, porque lle temos nombre a todo. Nombre ás leiras, nombre ás chousas, nombre... ahh, bueno. E aquí chámanlle Os Cucos. E por eso me chaman Teresa dos Cucos. Pero o meu nombre é Teresa Reigía Pose. E eu fun nacida aquí, aquí nesta aldea.
O meu papá veu da parroquia de Cerqueda. A miña mamá foi d´aquí. Naciu aquí. E a miña abuela, tamén. E o meu abuelo, d´aquí. Naciu na mesma parroquia pero nunha aldea que lle chaman Beo. E eu, claro, son de aquí de toda a vida, como se di.
Lois Pérez: En que ano naciches, Teresa?
Teresa dos Cucos: Pois nacín o 17 do 11 do 1947. Pode sere? Porque vou cumplire 74 anos. E xa choviu. Xa choviu un pouco. E xa digho. Aquí os rapaces, a ver, aquí viñeron moitos rapaces a gravare. Moitos. E eu nunca me neghei a nada. No que eu sei, non me importa que os demais ghanen cartos con eso. Para min sería, bueno, ‘tá ben. O que se dedique a eso e lle vala pa algho, estupendo. A min nunca un peso me deron. Pero non ten que vere. Eu arréghlome ben. Non pasa nada. Que non sei que atrevemento foi ahora mandarme ir a Lugho.
Lois Pérez: Imos comezar polo infancia. Cales son os teus primeiros recordos da infancia?
Teresa dos Cucos: Os primeiros recordos son de, que desde que empecei de andare, con zoquiños, corredoiras e lameiras e currales e fame e frío, e vacas e monte e aghre.
Eso é a miña infancia. É a miña infancia. Moi cativa. Pero non era eu sola. A ver que aquel mundo era, a, a, era así. Era a vida así.
E o meu papá era mariñeiro de baixura. Iba ó mare a Malpica. Nas motoras de Malpica, que lle chamaban motoras. Son barcos porque non son do Ghran Sol. Non son deses barcos. Ahora son más ghrandes que eran antes. Pero ighual. Papá iba ó mare e eu (era eu e mais outra hermana, que está aí nese, nesa foto, maila miña abuela, maila miña mamá, mailo meu papá, porque o meu abuelo xa n’o conocín, que morriu sendo mamá rapazota) e xa digho. Que queres que che conte da infancia? Despois casei moi apuradamente porque tiña medo que se acabara o mundo.
Lois Pérez: Oíche, Teresa, pero antes deso, na infancia, cal é a primeira, porque tes unha relación moi estreita coa canción e co canto, onde, que lembras da infancia?
Teresa dos Cucos: Eu nombro de que antes apicotábase o millo. Facíanse así os picotos, tanto na aghra como na casa. Traíase, o que tuvera unha horta, unha cortiña, como lle nós chamamos, traíase e poñíase aí nun picoto e despois (que tonterías Dios!) había que esfollar de noite. De noite e mais de día. Por que? De noite vai durmir.
E daquela habías facer ese traballo. A vere. Si era o trigho, había que mallalo, que viñan as máquinas. Daquela, que era un, era aquelo, era unha pena, porque había que facelo. Non había. Era a vida moi distinta de ahora. Non ten nada que vere, que vai. Agora hai maquinaria pa todo canto hai. Hai maquinaria e antes facíase todo a man. Todo a man.
E queríache dicir que non había augha como hai ahora. A Dios ghracias por ter un pozo. Nós temos o pozo aí. Eu non o acordo a facer e despois escaseáballe a augha e había que ir a ela á fonte e antes dábaselle de comer ós animales. Pero había que quentar a augha, facer unhas vaciadas de remolacha e nabos (chamámoslle nós, bueno, todo eso) e había que quenta-la augha pa darlle ós animales. Primeiro tiñala que quitar do pozo e puff, arrancar a palla do palleiro, ir os... á cabana. Facías a cabana. Nós, antes a nosa entrada era pa alí e non pa aí, porque eran camiños, e aí tíñamos un montón de leña pa tizar. Porque había que ter leña pa cocer na casa, pa cocere a broa, pra nós e mais pra as vacas e así. Currales e lama. E a min ghustábame, que me ghustou siempre, ir á iglesia. Non era solo por ir á iglesia, era que mentras iba á iglesia non ‘taba coas vacas, non iba coas vacas. Porque había que ir con elas á corda, anque sea así un cachiño. Paseo p’aquí, paseo p’alí e ti coas vacas á corda. E eu, pff, me cagho nas vacas do nabo. E despois eu, aínda que sea así nun cachiño pequeniño, poñíalle unha estaca e atábaas aí. E eu sentábame enriba dunha roda, enriba dun valado (como lle chamamos nós) e veña cantarea. Porque me levou siempre idea cantare. Desde que nacín.
Lois Pérez: Escoitábaslle cantar a alguén?
Teresa dos Cucos: A mamá.
Lois Pérez: Que cantaba a túa nai?
Teresa dos Cucos: Mamá cantaba cantares tamén e mais tiña moita vos. E eu teño tido moita vos. Ahora non. Nin nunca me puxen afónica. Ahora si. Ahora, a vere, póñome afónica con frecuencia. E mais se tomo rabia ou calquera disghusto ou calquera cousa, atácame á gharghanta, todo á gharghanta. Debiu de ser porque me rin moito sempre. Pero levoume moita idea siempre. Levoume e lévame. Lévame idea cantar. Eu, de feito, ahora hai unha temporada que antes veu un cura p’aqui, de primeiro bah, parece que dixen eu: bueno, mamá, se cadra temperas. Non sei o porqué, pa min non vale. E agora vénnos misar un curiña novo. Bueno carajo! E o outro poñía un aparato a cantare cando daba a comunión e mais. E ó primeiro, bueno, os días primeiros que veu, díxenlle eu a ese cura, díxenlle eu: “Dios, e logo por que pon ese trebello logho?” Porque eu non sei cantare. Ti sabes?” Dixen eu: “Eu algunha canción seina”. E díxome el: “Ti sabes tal canción?” “Sei”. “E sabes tal canción?” “Sei”. “E sabes tal canción?” “Sei”. “E logho ti onde aprendiches as cancións?” E eu: “Coma usted. Tamén usted as aprendiu, non? Pois eu tamén”.
Pero el poñíase, ese (...) eu chámolle un trebello, poñía alí un aparato e el non cantaba na misa.
Que de feito, cando veu este, que habrá cinco domingos que vén dicir misa, eu o primeiro día quixen cantare e emocioneime e non fun capás de cantar con el. Si, si. Ai, la pucha, que non son capaz de cantar! Ai si que me tóca-lo nabo! Pero despois, os outros domingos, xa. E vén e unha misa foi á atención miña e funlle dar os cartos de misa e díxome el, quedou así mirando pra min e pónseme el: “Vaia vozarrón!” Díxenlle eu: “Pois aínda ‘taba no baixo, señore, que ahora a altura foise! E dixo: “Aai, ai, Teresiña que cant(...)”. “Eu sei os cantares de antes. Ahora, os que estudiáchedes ahora, eu os cantares modernos non sei. Os de antes, si”. Pero canteille un cant(...) E aínda non hai tantos días chamoume por teléfano e non sei como tamén me falou da canción e díxenlle eu: “Aai, aquí, por este contorno que antes, a vere, a vida de ahora non ten nada que ver coa de antes. Antes había un funeral e iban 14 ou 15 curas. Se non levabas eses curas, non tratabas ben o teu morto. Vaia burrada! Pero, bueno, eran as cousas así. E había un cura que tiña, que era de..., vós sentiches falar de San Fins do Castro? Bueno, pois había un cura aí, que lle chamaban don Francisco, que tiña a fama de ser moi bo cantadore, e aquí tamén nos servía. Había un que lle chamaban Escobar, porque disque cantaba como Escobar e bueno, e daquela un día, que precisamente ‘tá hoxe o corpo presente unha monxa que d´aí e díxome ela: “Teresa, virás, virás á tarde. Virás cara Santiso, porque a aldea d´aí chámanlle Santiso, que vai vire o cura de San Fins? O de Cesullas”. Díxenlle eu: “Bueeno”. E o cura veu e tuvo alí cunhas señoras, bueno, cunhas mulleres e empezaron de cantare e eu tamén. E el volvía cantare e eu tamén. E despois el quedou así mirando pa min e díxome: “Como se chama?” E eu: “Chámome Teresa”. “Pois eu chámome Francisco. Por que non vén pó coro de Cesullas?” E eu: “Porque a min non me ghusta o coro”. “Que non lle ghusta o coro?” “Non”. “E lo por que non lle ghusta?” “Porque ‘tades OOOO-EEEE-AAAA. Non me ghusta. Non me ghusta a forma de (...). A ver, ghústame o coro pero non me ghusta como cantan, porque non cantan coas súas voces e a min non me ghusta eso”. E eu: “Bueno”. “Aii, Teresiña, non me dighas que non che ghusta o coro?” “Pois non me ghusta”. “Aah, díxenlle eu, pare pr´aí que lle vou eu cantar a usted unha canción, se me acordo dela e mais se me sale”. E dixo el: “Bueno, pois a ver como é”. E empeceille:
Yo no me voy a la misa,
yo no me voy a la misa
aunque me mande mi madre.
Pero a vos aló, moito aló. E el quedou así mirando pa min e ‘tábame el así.
Yo no me voy a la misa,
yo no me voy a la misa
aunque me mande mi madre.
Que los santos son de palo
y a quien le voy rezar yo?
Que los santos son de palo
y a quien le voy rezar yo?
E ponse e díxenlle eu: “Que, vale ou non vale?” E ponse el: “Vale, muller, vale”. Díxenlle eu: “E, logho, eu non preciso coro”. Pero tiña máis vos que teño (...). Bueno coño, unha altura de vos impresionante. Eu tiña muchisma vos. Ahora non, ahora. Pero, bueno, teño tido vos. Ahora fagho o que podo pero (...), bueno.
Lois Pérez: Entón, cantabades nesas festas?
Teresa dos Cucos: A vere cantábamos na misa.
Lois Pérez: Quen máis cantaba?
Teresa dos Cucos: Era a moda de que por carnavales había o precepto e había que ir a el. E viñan os frailes. O que lle cadrara de vire. E eu cantar, bueno, bueno. E despois, cando ibas ás comidas á casa dos teus familiares e de donde veu papá, eran moitos irmáns e eran tres casas solo naquela aldeíña. Pero na casa, bueno, nas dúas casas aquelas, e quero dicir que eu, aí había foliada e pandeiretada, non sabes? E cantaban as mulleres e mailos homes. O que lle levaba a idea. Mais bailaban. E maiormente a muiñeira vella, a antighua, que nós aquí chamámoslle a ghalluda. Non sei porque motivo, pero aquí, nesta zona, chámase a ghalluda, a ribeirana, a esa muiñeira que ahora ás veces din, falan na televisión: “Aí vai tocar este ghrupo e non sei de onde é tal, vai toca-la muiñeira mais van bailar a muiñeira”. E eu póñome mirando e digho: “Ai, Madre del Cielo, e esa é a muiñeira?” Imítanse unha pichiña pero non ten nada que ver co de antes. Nada, nada, nada, nada. E despois a jota e maila punteada, que creo que vós lle chamáde-lo maneo. A jota maila punteada non ten nada que ver tampouco. Nada, nada, nada. O que pasa que, a ver, os ghrupiños que viñeron vindo foron collendo alghún punto tal cual e despois eles tócanos e mais báilanos á maneira deles. Normal. Pero como as de antes, non. No, no, no, no. Non ten nada de punto de comparación. E pf. Xa, porque eu, xa van a brincos, xa van a saltos. Ai, saltar, saltan. Diolo paghe. Pero non ten nada que vere. Non ten nada, nada, nada que vere. O que pasa é que, bueno, a min como me ghusta, ghústanme como fan, eu doulle un si tamén. Un bien. Pero non. ‘Tás acostumbrada de vere as señoras de antes e mailos homes. Que había aquí un señor, aquí na nosa aldea, e era así flacuchiño, pos mira, e petaba así cos dous pés e levaba así os brazos e cando se dicía:
Vaina levando na volta.
Na volta vaina levando.
Bótalle o brazo por riba
e vaina acariñando.
E el petaba así e eu lle dicía: “Hu, hu, hui”. Mira, bailaba na palma da man. Eso era bailare. Neses bailes, va! Pero ahora, claro, quen fai eso? A rapacería de ahora non o fai, que non o sabe facer, dios mío. Ben, bailan, ben. Bueno, si pero (...)
Lois Pérez: Non é o mesmo.
Teresa dos Cucos: Non, concho. Non, ho. Non ten nada que vere. E despois, xa che digho eu, como me levaba tanta idea cantare e ós meus tíos tamén. E eu acordo os meus tíos solteiros. E, bueno, había troula toda a noite, toda a noite. Na casa dos meus abuelos de Cerqueda había troula toda a santa noite. E cantabas, claro. E a min levábame idea e eu cantaba tamén. E había un señor que a min dábame, aii, pfff, dábame tanta rabia porque sobaba en min demasiado, non sabes? Canta, Teresiña. E canta, Teresiña. E eu era unha nena e (...). Así que vinme vindo máis ghrande: “Vaite ó fandango de Huelva. Vai por aí que estou máis chea de ti que de outra cousa porque non me deixaba en pas”. El quería que cantara noite e día e eu era unha nena. E era, bueno. Eu fun siempre moi. Que miña irmán, que en pas descanse, non era nada miña irmán. En nada, en nada. Eu nunca sentín. A mamá, si. Pero o meu papá nunca o sentín cantare. E un día que cantou aló na casa dos pais, a min dobránbaseme as rodillas coa risa. E miña irmán choraba, porque non quería sentir canta-lo pai. E eu, en cambio, mira, caíame a baba cara ó meu pai. E aínda me acordo cantar o que cantou. Eee. Ou acordábame, que agora, se cadra, xa non me acordo. Ahora xa non me vén á mente. Pero eu acordeime moito tempo do cantar que cantou. E a miña irmán a chorar e eu ría. Mira, caíame a baba mirando pó meu pai.
Mamá, si. Que mamá, a ver, nós anda... Eu mais ela era as que íbamos pá aghr, pa, pa traballar o, bueno, o campo. Porque papá ou viría do mar ou non, porque iban vender á Coruña. E ó que mandaba o barco, eu tíñalle media manía porque, polas cosechas, siempre iba vender á Coruña. E papá non viña, claro. Iban vender á Coruña e despois ‘taban aló e despois xa, se cadra, botaban tres ou catro días ou unha semana e díxenlle eu: “Pero será posible, Dios mío”.
E, de en primeiro non, que eu aínda acordo poñer a lus eléctrica aquí e despois compramos unha radiño e despois puxéronlle as telefonías ós barcos de Malpica. E daquela sentíamos falar os barcos porque o radiño noso pequeniño non tiña a costera e tuvemos que comprar outro que collese a costera de aquí. E así sabíamos se papá viña pá casa ou non. E eu: A”alá, aí vai Papá (...), xa van pá Coruña”. Porque falaban pola telefonía e decían... E papá andaba nunha motora. Nunha que anduvo, que lle chamaban o Sol María. E chamábanse uns ós outros e decíanlle: “A ver, Sol María, Sol María, aquí a Ghaivota (había un barco que lle chamaban Ghaivota). Que? Larghaches? Tes peixe?” El, anque tivera carghado de peixe, nunca dicía: “’Tamos, temos peixe”. Dicía: “Aquí, unhas medidiñas”. “Pero, e por onde ‘tás?” “Pois ‘tamos...” Dábanlle nombres ós sitios, ‘tamos aquí, ‘tamos acolá. Díxenlle eu: “Alá, xa, xa Manolo arranca co barco pá Coruña. Me cagho na puta desghracia”. E eu mais miña nai pá aghra, pós labores que houbera que facere, de sempre. Era a vida así e había que facelo, que non quedaba outra. E ti vas si ou si. Se tes frío, máis mal é teu. Se tes fame, aló ti.
Lois Pérez: E que tocaba facer daquela?
Teresa dos Cucos: Pois o traballo que lle quedaba de facer. Se era apicotar no millo ou seghar no trigho ou sachar o millo, sarrendalo, que antes se chamaba sarrendalo. Ir coas vacas. Bue. Traballar con aprechos de pouca categhoría, porque senón tampouco as vacas podían con eles. E era así e foiche a miña infancia. A miña vida foi, foi, vaia por Dios, como de unha (chea?) de nenas mái. Que non fun eu sola, eh” Escola pouca ou ningunha.
Lois Pérez: Que lembras da escola?
Teresa dos Cucos: Da escola eu nombro, eu nunca fun capás de aprender os números. Non, non sei. Eu non sei. Non, non sei. E digho: “Madre del Cordero”. E, en cambio, poñíasme o mapa e: “Ta, ta, taratá, tataratá”. Pero que carajo tiña que eu saber cantas provincias eran de acolá ou de acó? Pa que? Se esas non me facían falta ningunha. Pero os números eu non fun capás. Non decir os números. Non son capás. Non fun capás e despois xa o deixei por imposible. Dixen eu: “Bueno, mentras viva ‘tou no mundo e anque se rían de min, eu non lle teño que facere”.
Lois Pérez: E as coplas sabíalas todas?
Teresa dos Cucos: Ahh! As coplas, si. E de feito, que de nena pequena antes no mes de maio había que decirlle unha poesía á Virgen, porque se rezaba o rosario, porque era o mes das flores, o mes da Virgen, o mes.... Bueno, e eu era moi pequeniña e eu iba pa aí, pa escola, que era aí en baixo. Pero bueno, eu non facía caso ningún da escola. Eu andaba pola escola como periquito por su casa e (...). Nah. Eee bueno e díxome a maestra que tiña que aprender unha poesía pra irlle dicir (...), antes dicían versos, era un verso. E eu, bue, e eu aprendín o verso, que non era malo de saber tampouco, e fumos pá iglesia e eu fun pá casa da fábrica porque se lleee, as nenas vestíanas cuns vestidiños brancos, e bueno fun pa´lí e puxéronme uns chichiños moi feitos e tal. Pero despois ocurríuseme pedir broa e a criada do cura díxome que me iba buscar pan e eu: “Non quero pan. Eu quero broa da nosa casa, non da casa do veciño. Da nosa casa”. E veu miña irmán buscarme a broa á nosa casa. Senón, non dicía o verso. E tíñamos un cura que fora de Pontevedra. Un tiparraco de home. Moi serio, moi serio. Moi, moi reuto pa, pa antes, pa, pa, pa cousa da iglesia. Carai pó cura! Pero eu contestáballe. Lonxe del, si. Pero contestáballe. Se lle tiña que contestar, contestáballe. E el, bueno, poñía siempre un labito... que poñía blanco. Por aquí cunha puntilla ancha. Non lle cabía o cu no asiento, que ‘taba como un medoño. Ghordismo. E eu, ó mellor reñíalle ós rapaces, porque éramos moi traviesos. Eu a primeira. Antes misaban pa diante, que non misaban cara á xente. E el tiña uns cuadros que disque eran os, o evanghelio. E tiña un cristal e el polo cristal víame. Porque avisábame e decía eu: “Como será posible? Porque pa tras non mirou. Como será posible que me vexa o cura?” Facendo aduanadas. Porque eu facía ratos cun papeliño e tiráballo por alí ás rapazas. Desfacíalle os laciños ás nenas. Bueno, era traviesa e (...) e decía: “Teresiña, e logho o cura por onde me verá? Que pa tras non mirou”. E logo dinme cuenta que me vía polo cristal. E eu: “Me cagh´en”. Pero eu se lle tiña que dicir calquera cousa, eu dicíalla. Non me cortaba un pelo. Lonxe del porque senón dábame un ostión nun oído (risas). Si, si, si. Porque o cura era moi severo. Moi reuto. Moi-i. E había que aprende-la doutrina e ir alí dicirlla, polo, bue, écho. E eu cheghaba. A min non me custaba (...) porque a sabía.
Lois Pérez: E das que cantabas de nena?
Teresa dos Cucos: As cantar de nena eu-u...
Lois Pérez: Cal era a que máis che, a que che levaba...?
Teresa dos Cucos: A min ghustábanme todas. Cantar de nena, eu ghustábame, (..) eu, ghustáronme sempre e os cantares de misa tamén. E unha ves veu aí un padre, un fraile, de tan mala leche. Era tan malo como Barrabás. Ai, Jasús, que malo é! E antes non había bancos na iglesia. Levabas unha banquetiña que aínda hai unha por aí. Cada un levaba a súa. E-e e, de feito, cheghaches aí e o fraile ese díxome: “Aquí. Aí”. Aínda non lle parecía que ‘taba ben aí. “Más adelante”. Máis adiante. Púxenme aí arrimada ós pés del. Mirei p´arriba. ‘Taba el e eu: “’Tou ben aquí?” “Si”. “Ah, vale, vale, menos mal”. Despois dixo: “Siéntate o si no déjale el banco a otro”. E eu: “Nin me sento nin lle deixo o banco a outro. O banco é meu”. Na iglesia, eh! (...). A un padre. Porque eu contesto. Contestolle. Eu, pois, son así. Non lle teño que facere. E-e e, xa digho. O cura miraba pa min coma quen e o fraile ese era malo. E miraba así pa un cuadro que hai da Virgen do Socorro e dicía el: “Verdad, Virgen de los Socorros que los de Santirso de Villanueva se van todos al infierno”. E eu: “Usted tamén. Non é mellor ca nós. (Risas). Que carallo de fraile! Ai, Jasús que malo é, e (...)” (Risas). Pero, xa digho. Eu fun e, bueno, eu na iglesia os cantares que había antes eu cantábaos. Porque cantaba que nin Cristina!
E despois tuvemos un curiña tan bueniño, ahora ultimamente, tan bueniño. Parecía, pero claro, era demasiado velliño. E-e-e... falliciu, claro. Ao mellor dábame un papel dun cantare e decíame. Eu quedaba mirando pó papel e eu: “Eu esto n’o quero. Esto non me ghusta”. “Non che ghusta, non?” E un día doume un. “Aai, este ghústame”. “Ghústache?” “Ghusta”. E fun a esa aldea, andando, que eu ahora non ando, pero antes andaba, e cando vin de volta xa sabía o cantare. E este día cantei un cachiño, que aínda, aínda non o cantei todo na iglesia. E o curiña que temos ahora quedou pámpano. Dixo: “Jesús”. E eu: “Amodo, señor cura. E logho non sentiu este cantare?” “Pois, non”. E eu: “Bueno, carajo bueno, e logho vós que estudiaches logho? Porque, a ver, eu o cantar non o fixen e hai moito tempo que ‘tá aí, eh!” E eu empeceille de cantar o cantar este que di:
Hoy te quiero cantar.
Hoy te quiero rezar,
madre mía del cielo.
Si en mi alma hay dolor,
busco apoyo en tu amor
y hallo en ti mi consuelo.
Hoy te quiero cantar.
Hoy te quiero rezar.
Mi plegaria es canción.
Yo te quiero ofrecer
lo más bello y mejor
que hay en mi corazón
porque tienes a Dios,
porque tienes a Dios.
Madre, todo lo puedes.
Soy tu hiijo también,
soy tu hiijo también
y por eso me quieres.
Hoy te quiero cantar.
Hoy te quiero rezar.
Mi plegaria es canción.
Yo te quiero ofrecer
lo más bello y mejor
que hay en mi corazón.
Dios te quiso elegir.
Dios te quiso elegir
como puente y camino
que una al hombre con Dios,
que una al hombre con Dios
en abrazo divino.
E o cura quedou apampanado, porque dixo que nunca tal oíra. E dixen eu: “Bueno, caramba, bueno. Pois eu sentina mais aprendina, e mais...” Porque me ghusta, ghusta. Pero tamén ghústanme os da iglesia e mais sen ser da iglesia. Toca iglesia, iglesia. Toca calle, calle.
Lois Pérez: E na calle cales?
Teresa dos Cucos: Eu na calle as da pandeireta e despois algunha máis que hai por aí(...). Bueno, e-e-e. Aínda non hai tanto fixeron o magosto aí a asociación que había aquí en Siaia? E eu fun ó magosto. E eu teño unha compañeira que leva moita idea tamén tocar e cantare. E fomos compañeiras. Bueno, sempre nós levamos ben. E bueno, ela collía a pandeireta, que toca a pandeireta, e bueno, e eu non. Porque a min nin me deixa a espalda. Nin me deixan os brazos. Porque eu os brazos (...) e non hai tanto que me puxeron aquí unha filtración. Porque é un dolor que (...), é un dolor mamaíña. Pero, bueno, nadie me ten culpa. E daquela nós ‘tábamos cantando e dous que xa tiñan un viñiño viñeron a xunto de nós: “Me cagho nesto, me cagho noutro e tal. E siempre cantando as parrafadas esas que cantades. Que non valen pa nada. E non sei que e non sei cuanto e tumba e vós sabedes cantares doutra maneira?” Porque el quería os cantares pero sin ser da pandeireta. Ou supoño que os querería. E daquela eu quedei así mirando pra el e din eu (...), e doume ghana de rire. “E aínda te ris?” “E lo que queres? Que chore? Pa chorar teño tempo abondo”. E-e e despois, como lle cantei Dios mío! Que xa non me acordo da canción. Pero el quedou tamén. Dixo: “Hostia!” (Risas) (...). Pois non me acordo agora da canción.
Lois Pérez: Era da pandeireta, non?
Teresa dos Cucos: Era da pandeireta, pero ahora non me acordo.
Lois Pérez: Cal podía ser?
Teresa dos Cucos: Ai, señor mío! Pois ahora non me vén á mente. Ai, si!:
Dices que no me quieres
por una duda.
A la mierda te mando.
Yo no soy tuya.
Yo no soy tuya, nena.
Yo no soy tuya.
Dices que no me quieres
por una duda.
E dixo: “Me cagho en tal, me cagho en cual, aínda sabes esa tamén”. E díxenlle eu: “Sei esa e mais algunha máis”. E o home, porque o home (...): “Sabedes cancións de outras?” “Sabemos, pero se queremos cantar estas, que?” Porque, claro, canción hai muchismas, muchismas. O que pasa que se cadra véñenche á mente e se cadra non. Ah! A que che vén á mente, a que che vén á mente e a sabes, cántala e-e bue. E eu cantei siempre. Siempre, me levou idea cantare.
Lois Pérez: E despois fuche crecendo e da mocidade?
Teresa dos Cucos: Da mocedá cantaba tamén cando me cadraba. E cantaba aquí e cantaba acolá e acó, (...). Eu estiven siempre cantando pola aghra adiante. De feito fomos a unha aldea que tiñamos unha leira bastante lexos, de donde sentiches falar de Matilde de Limiñoa. Bueno, pois íbamos a Limiñoa dende aquí e-e e eu cantaba. E se iba un señor comigho, o señore máis que arrancara o millo todo daba ighual. Pero papá era un machacón para ire atrás de. Tira pola vaca pó regho porque me pisa o millo, porque non sei que, porque non sei canto. E din eu: “Veña usted chamare e aro eu”. Porque eu anque rompera alghún pé de millo, era ighual. E eu se cantaba. Había un señoriño alí en Limiñoa que tiña así un, tiña así a casa moi alta e tiña moito fondo e tiñan as escaleiras pa baixare. E o señoriño salía ás escaleiras e decía: “Aí ‘tá Teresiña de Pontella”. E ghústaballe moito que cantara. E eu cantaba na aghra, en tódolos sitios. Fun a Suíza apañar nas mazáns e veña cantarea que te criou. E mais na fresa. E decíanme: “Aii!”, as outras que xa foran máis veces (eu non fora nunca, nunca aló cheghará). E decíanme: “Ai, se vén a poli”. E eu: “Si ven a poli, sin facer daño ningún, vaime quitar de cantar na aghra. No me lo puedo creere”. I eu: “Se tivera nunha oficina ou tuvera noutro empleo e tuvera destraendo a xente, pero no medio da aghra, o que se queira destraer é cousa deles que non é cousa miña”. E eu canta que te cantarás, (...) cantaba (...)
Lois Pérez: E incorporache aí algunha peza nova, aí na mocidade con respecto á infancia ou aí que?
Teresa dos Cucos: Non, non.
Lois Pérez: Iades na mesma...
Teresa dos Cucos: Eu, a vere, os cantares eran sempre un pouco máis ou menos, pouco máis ou menos. Cantaba, uf, cantaba as que me levaban idea e punto, que me ghusta. De feito, ti tes sentido falar das fiadas?
Lois Pérez: Si.
Teresa dos Cucos: Onde se fiaba o liño nas casas, pois aquí nunha casa d´aquí houbo fiadas, bue, e eu era moi pequeniña e na miña casa quedou unha sobriña de mamá, unha prima miña, porque a tuvo a mamá de solteira e despois casou con outro señor. Bueno, casou cun señor viúdo pero non lle quixo a nena e daquela a nena quedou aquí. E-e-e lle chamaban Lola e bueno. Eu acórdome dela. Eu era pequeniña e marcharon pa Buenos Aires. Tanto marchou un tío meu coma-a-a outra tía miña, que era miña madriña a mais esa, esa-a, e eu, e bueno. Marcharon pá foliada porque-e e eu era pequeniña, durmía coa miña avoa e mais co ghato. E o ghato miña avoa non o quería. O ghato deitábase ó largho meu e os ghatos roñan e eu poñíalle a man na cabeza. “’Tate calado, senón miña avoa desbautizate. (Risas). E o ghato quedaba calado, quedaba sin roñare. Pero d´alí a un pouco, volvía durmir, volvía roñar e eu agharrei os zoquiños, porque antes había os zoquiños, non había esto de ter unhas zapatillas pa ir pá cama, e antes non se chamaban habitacións, chamábase o sobrado. Vai pó sobrado e léva-los zoquiños. E eu agharrei os zoquiños de debaixo da man, así debaixo do braciño, pasei o corral, maldito toxo me picou, porque eu quería ir pá foliada. Pero eu, como era pequena, non me querían. Como era cousa da xente maiore, non me querían. Porque hai era claaro, onde se reunían os mozos coas mozas e mais había a pandeiretada. E eu cheghei alí e: “Vai pá casa Teresiña”. “Era un bo nabo. Eu non vou nada pá casa. Eu non vou pá casa”. E-e-e e ‘taban facendo o xogho dos casados. E eu non sei en que, que era eso. Eu sei que ordenaban. Debían de ordenar coplas e despois enriba tíñanas que dicire. Supoño que sería así polo pouco recordo que eu teño.
Lois Pérez: Xogo dos casados?
Teresa dos Cucos: Si, chamábanlle xogo dos casados. E daquela unha cheghou arriba e dixo: “Casácheste conmigho, Lelo, porque os Manueles”. E, bue, porque non sei por que lle dixo: “Pero ahora se non estás contento vai polo río abaixo”. Acabouse aí.
E aquí había canteiros de facer as casas. Facían as casas de pedra. As fillas dos canteiros, pois, botábanlle o barro nunha táboa na cabeza polas escadas arriba, despidiñas. Que vida aquela, Dios! Ou, ho, non podían poñer unha roldana, eh? Pero non, iban as rapaciñas co barro na cabeza levarlle o barro ás escadas ó pai mais ó tío, mais....
E daquela antes, ti mira que cousas, que cousas, esas quedáronme ghravadas, pa tapa-la tampa do forno tiñas que ir á bosta, pa tap.... Díxenlle eu: “Bueno carajo, pero non lle poderían botar outra cousa sin ser bosta”. Pois era a bosta das vacas. Tíñanlla que botar á tampa. E se ti non a tiñas na casa, tiñas que ir pola corredoira mirando onde había bosta. E tiñas que levare un cacharro, un tello dunha pota, vello ou como fora, pra ir busca-la bosta. Bueno, e-e-e e esa do barro a mais outro veciño, tamén.... E eu era ben pequeniña e nunca máis se me esquenciu esa cousa. Ela cheghou arriba e dixo: “Botácheme bota barro / Manualiño da costa (porque aí chámanlle A Costa), vale máis ir botar o barro / que ir co peixiño á bosta”. Nunca máis se me esquenciu e e hai anos. Era eu moi pequeniña e eso quedoume ghravado, amm, non me esquenciu máis.
Despois houbo outra comparsa aquí. Na miña aldea non, aí en, chámanlle Mens. Que foi no 1961. E esa é moi largha. Se me poño a cantala, se cadra poden faltar algunha copla. Pero aínda menos mal. Aínda sei bastante dela. Bastante.
Lois Pérez: Queres que, veste-e, queres cantala ou non?
Teresa dos Cucos: A ver, é moi ghrande, coño. É unha historia moi grande. Me caghe en xo. Pero é moi ghrande. E aí xa digho, esa de Barizo, pois eee, como dicían, ho:
Os de Barizo bailaban
a muiñeira na area
pensando co casco solo
iba valer unha chea.
O capitán tomou medo
e marchouse co motor.
Logo a cousa máis froxa.
Deixou queda-la mellor.
Iso dicíano os de Barizo. Pero eles viñeron buscar o que lle valía, como o motor. Porque o barco era de madeira e o barco quedou aí. E despois fórono despedazando os de Barizo e por iso dicían:
Aló vai todo Barizo,
traballando noite e día,
e levaron bois e vacas,
cada un co que tiña
Por moito que gholpearon
o barco non se arrastraba.
Botábanlle a culpa toda
á forza que lle faltaba.
Os de Narón, d’ir e Corme
e falalo na Ardentía
non lle ghustaba facelo
sin saber o que valía.
Ai la la lala la ai lala lalala
Ai la lala lala lala lala lala
(Aturuxo)
Ese era do barco que varou en Barizo. Pero tiñan moitas máis coplas. E bueno, cousas así, que había de antes.
A vere e despois a de Mens. É moi ghrande, coño. Pero vou cantar outras coplas. Doutro, doutra que tamén foi como media-a regheifa:
Hai alghún homiño vello,
non sabémo-lo que quere,
que inda sighe andando ás mozas,
que non lle chegha a mullere.
Ghasta foco de metal,
de pila marca Tudor.
A vida co vello pasa
dios nola dea a millor.
Cando a muller se levanta,
pensando que está na cama,
encóntrao diante da porta
todo revolto na lama.
A muller lévao pa dentro.
Dálle de comer e come
e despois colle unha vara,
malla nela canto pode.
A muller dille ós veciños
que non pode ser así,
que non o quere na casa,
que lle cheira a cabo mina.
Se me para de ir ás mozas,
tratareino ben tratado.
Pero se sighe na mesma,
ha de andar todo rachado.
Esa era tamén de coplas así de-e, que eu aprendinllas a mamá, así sueltas, non sabes? Porque tiñan moitos anos. Mamá cantaba unha copla aquí, outra acolá, e como lle salían, coma a min, e eu así coplas desas, desas hai, hai bueno carajo. E antes, cando non había cuartos de baño, había unhas, as bacenillas. E levábanse pa´rriba. E despois, pola mañán, viñas e-e envorcábalas e poñíalas aí. E nunha casa ‘taba moi beira, moito á beira do camiño. Deixou tamén a bacenilla aí. Pero veu outro señora e rouboulla e dixo:
Unha muller de Barizo
anduvo por Mens á louza
e levouna sen paghar,
pra de noite é boa cousa.
Porque lle roubou a bacenilla á veciña. Desas cousas así, bueno criminales, cousas así.
E despois tamén aí, en Siaia, tamén hai un conto dun burro. Que o burro parecíalle que morrera e aínda non morrera. E di así:
O burro da Rexobeira,
o máis ghrande do lughare,
con paos, fame e traballos
tuvo o pobre que enfermare.
Un día botou mil contas,
xa farto de padecere,
e anque fora por chiste
doulle a ghana de morrere.
Carghárono nun carriño
a poder de mil traballos
e tiráronlle aos corvos
no medio dos areaios.
Pero fixo mil esfuerzos
e tuvo valor abondo,
que marchou pra... chousa
con catro corvos no lombo.
Ai la la la ala
La la la la
Lois Pérez: Moi ben!
Teresa dos Cucos: E destas? Hai un montón delas, destas coplas así. Se vos ghustan, se vos valen, que eu non sei se vos valen.
Lois Pérez: Pero como non van a valer!
Teresa dos Cucos: Eu que sei? Depende como vós e-e...
Lois Pérez: Esto vai quedar rexistrado para que despois...
Teresa dos Cucos: Ui, esto xa ‘tá sabe Dios donde (...). Sabe Dios polo mundo adiante. Porque vós, nos teléfonos, tédesme que encontrar a min cada dous por tres.
Lois Pérez: Si, si.
Teresa dos Cucos: Porque aquí viñeron facer un proghrama do Alalá.
Lois Pérez: Veu a Pilar? Si, Pilar García Rego.
Teresa dos Cucos: E-e-e, que foi no 2010. Viñeron cinco días ghravare. Fomos por aí abaixo. E eu iba. Viña un señore ghravando, que non me acordo como se chamaba nin moito menos. Sei que fumaba moito e-e-e e envolvía unhas herbas nun pitillo e dixen eu: “Pero ti? Esa-a-a é tabaco de verdad ou-u?” Me cagho na puta desghracia. (Risas). E el non quería. “Imos a Malpica”. E eu: “Eu a Malpica non che vou. Hai sitios abondo de ir sin ser a Malpica”. Porque Malpica nunca me tirou, tu. E mira. ‘Tou ó lado, pero non. Non sei porqué. Non me tirou Malpica nunca. Nin os rapases nin as rapasas de Malpica da miña edad nin (...). Non sei porqué. Que non me non, non, e-e-e. E a miña irmán leváballe moita idea ir á plaza a Malpica. Con ovos, co que fora. Pero eu pf.
Lois Pérez: Preferías...
Teresa dos Cucos: Eu pesquería non, e-e-e. E despois de moitos anos pa acó, cando se empezaron de ire os pensionistas de excursión e se empezou de-e-e, bueno. Mamá, porque papá morreu de 58 anos e mamá, bueno, como era por pensionista por papá, iba ás excursións dos pensionistas. E levábame a min. E decíanlle as pescas. E eu, nunca me caeron ben, non sei porqué. E decían. E o Pedro, que falleciu tamén, o dono dos autocares, tiña moito problema cos de Malpica porque lle dicían: “Pedro (falan), Pedro, non nos apuntes cos da aldea, eh. Porque cheiran ó silo”. E digho: “Ai, me cagho na disghracia! E lo cal cheira máis? O silo ou a sardiña podre? Cal cheira máis? Cal ulido é mellore? O do silo ou o das sardiñas podres?” Porque me cagho na (...). Bueno. E despois dicía: “Pedro se van as cantantes”. (As cantantes éramos eu mais a miña nai). Din eu: “Cantante serás ti. Eu son cantadora. Cantante non. Ai non lle toca o nabo”. Díxenlle eu: “No, no, no, no. Se van as cantadoras, apúntasnos no coche das cantadoras. Das cantantes, non. Cantadoras, das cantantes”. Dixen eu: “Vós ides no coche das pescas porque os da aldea chéiranvos ó silo”.
Pero si era, era de parlandare queríannos a nós. A min e mais a mamá. E a mamá chamábanlle a Pantoja. Pero non era por bondad. Bueno, era porque a mamá ó mellor ghustáballe cantar e decía que a ela ghustáballe moito un cantar, que eu tamén o perdín (non o sei porqué), que falaba dun camionero. E mamá decía: “Ai, camionero”. E elas: “Ai, camonero” Non sabes? Ríndose da miña nai. E a min non me ghustaba. Porque era miña nai. E díxenlle eu: “E logho vós facédelo millore? Pois eu non vos vexo. ‘Tades co cantar de Malpica”. Que fixéronlle un cantar a Malpica, que non sei se vós o escoitaches ou o viches alghunha ves.
Gravación feita o 18 de outubro de 2021 en Pontella (Malpica), co financiamento da Consellería de Cultura, Educación e Universidade.