Xoán CarlosDomínguez Alberte
Ao nacer, o vrau que se decidiu que as augas asolagasen os fértiles vales de Castrelo de Miño, a guerra aínda non rematara. Poderíase pensar que a cousa xa quedara moi atrás, esquecida por máis de dúas décadas de penuria e represión, de silenzo imposto, mais de certo que non fora así. As cicatrices pechadas en falso non deixan nunca de supurar. E veleiquí están as historias orais, aquelas que enchen de acentos propios a outra historia, de tantos homes de meu que un día e outro eran incapaces de esquecer na conversa cotiá a tallada que o fascismo tatuara a lume no uniforme mozo de cada un deles.
Visto aos ollos de agora, aquel espertar de cativo ao mundo constituía para min enchouparme en toda unha lección de vida. A da resistencia, a da supervivencia, dos que quedaron vivos, dos que non mataron, dos que non morreron. Horas familiares cheas de conversas de afecto, de tolerancia e sabedoría. Memoria para non esquecer, palabras para convencer.
Naquel tempo o val de Ramirás no mapa da escola unitaria tiña cor semente de milleiro. Se un tirase do ramal do tempo irían aparecendo ensarillados xogos de nenas e nenos que medraron sen televisor. A enerxía das imaxes é pura. Entre valados e carreiros a ledicia perfumada de outono en sega, a ilusión é froita de maceira das que nós chamamos antoninas, que se cadra saben a verde porque son das primeiras en aparecer. E, claro, está a lingua, que nos une a través de sabores de leite que levedan na conciencia colectiva. Unha bica cocida no testo quente da lareira embarruntada con tona, de vaca pisca preferentemente.
Escudeiros ten minas subterráneas que se afonden coma ríos de sangue caudalosos. Levan estaño, volframio e unha longa corga de palabras miúdas que brillan coma o seixo á luz do día. O Arnoia funga no ventre da serra de fluídos cristalinos. Os inmortais son aqueles que toda a vida seguiron na súa terra o filón bo, o do traballo, do progreso e do compromiso. Por eles estou eiquí, coidando manter sempre aceso o farol de carburo que me pasaron para seguir prendendo de mau en mau.
Na miña xeración somos moitos os fillos de emigrantes. Ao retornaren de Hamburgo contribuín cos meus pais a formar parte da ringleira de ourensás que empezou a facer de Vigo sitio distinto. O rebentar da democracia en tempos de movida, a explosión dos sentidos na mocidade dun país cheo de vida. O rebulir dun barco sempre en movemento nunha cidade de olor a peixe proletario dende o peirao do Berbés. Dos estudos de bacharelato en colexio de pago queda unha resaca con argazos na defensa incuestionábel do ensino público. Laico, evidentemente. Naquela época para moitos de asimilación e alienación cultural urbana a bandeira da miña resistencia ondea, sobre todo, ao vento ceibe da lingua. Nesta intensa travesía pola ría aínda hai que engadir outro elemento imprescindíbel para sucar mapa. O mar.
Compostela. Eiquí chega o definitivo vencello coa historia, coa cultura impresa, coa literatura galega. Aulas, arquivos, bibliotecas, cafés e moitas ideas, compartidas en camaradaría, baixo o alento reconfortante, iluminador, daqueles bos e xenerosos que, no pasado, ían e viñan decote á cidade, en coche de liña. Dende Auria, ou os chaus de Amoeiro, poñamos por caso. Con moita ilusión e proxectos para facer realidade e poder traballar polo desenvolvemento do país, antes e agora, da nación incesante.
Descubrir o cordal da bisbarra trivesa produciríame máis tarde unha conmoción especial. A paisaxe autóctona, a natureza esgrevia, conxugouse, de xeito inesperado, con outros elementos de importancia senlleira que de súpeto apareceron coma unha luzada de vento fresco. E alí estaba ela, a carón dunha cañota que rebentaba en outono. Nunha cesta feita de aire e raíces de piorno traía consigo dúas esencias que, de xeito progresivo, habían ir expandindo a súa masa atómica: unha fonte de afectos e a orixe da vida, que andado o tempo se habían chamar Minia, Celtia. E, dende logo, moita poesía.
Ser da Terra de Celanova. É coma posuír o mundo enteiro. Unha cédula de internacionalidade que leva a erguer a fronte, ollar en fite e chamarlle ás cousas polo nome. Saber de onde se é; ter en conta os que nos precederon. Os homes, os feitos, as verbas.
Non coñezo máis autenticidade que a de ser o que se quere ser. Hai unha corrente profunda abrollando na intelixencia que é un río imparábel. No corazón de Galiza. Que nos leva, que nos leva...
[Febreiro, 2021]
